Znaczenie "Ballad i romansów" A. Mickiewicza dla polskiego Romantyzmu.

Debiut najwybitniejszego poety, tzn. wydanie tomu pierwszego poezji „Ballady i romanse” w 1822 roku został uznany za tak ważne wydarzenie literackie, że tę datę przyjęto później za początek romantyzmu, czyli próg nowej epoki w literaturze polskiej. Ballady stały się świadectwem innego niż w epoce oświecenia sposobu myślenia o świecie oraz odmiennych założeń estetycznych – różniących się krańcowo od klasycystycznych reguł.
Balladę „Romantyczność” nie bez powodu umieszczoną przez autora na początku pierwszego tomu można uznać za utwór programowy romantycznego poety – Mickiewicz gwałtownie, wręcz prowokacyjnie, przeciwstawia się oświeceniowemu racjonalizmowi, wyznając wprost:
„Czucie i wiara silniej mówi do mnie
Niż mędrca szkiełko i oko (..)”

Narrator z tej ballady – jednoznacznie tożsamy z poetą – w taki sposób manifestuje romantyczne credo, któremu pozostanie wierny w całej późniejszej twórczości, a w ślad za nim pójdą jego następcy.
Romantyczny irracjonalizm przejawia się w tym, że poeta podejmuje polemikę z „mędrcem ze szkiełkiem w oku”, a wyraźnie solidaryzuje się z prostym ludem, choć on „rozumowi bluźni” – tak jak Karusia i zebrani wokół niej ludzie – wierzy w duchową, metafizyczną łączność świata żywych i umarłych:
„Jasio być musi przy swojej Karusi,
On ją kochał za żywota (...)”

Zarówno motto ballady – wzięte z „Hamleta” Szekspira – jak i treść utworu są jakby propozycja romantyka, aby wiedzy o świecie nie opierać jedynie na tym, co jest postrzegane zmysłami – do poznania tajemnic bytu, a więc „prawdy żywej”, konieczne są: intuicja, wyobraźnia, naiwna wiara w istnienie zjawisk nadprzyrodzonych, których istnienia nie dopuszcza ludzki rozum, a które są udziałem ludzi prostych.
„Prawdy żywe” wg romantyka zawarte są w ludowych podaniach i legendach, w „pieśni gminnej” – autor „Świtezi” dowodzi, że „żywa historia” to nie uczone zapisy w księgach – jej istota przekazywana w legendzie – daje klucz do poznania tajemnicy dziejów – taką tajemnicę o powstaniu jeziora odsłania fantastyczna zjawa „wodnicy” – córki legendarnego władcy grodu Świtezi – Tuhana.

W balladach po raz pierwszy w poezji romantycznej opowiedział się Mickiewicz za tym, co było poetom tej epoki najbliższe: za prawem do pełnej swobody twórcy. Zgodnie z założeniami Fr. Schlegla, poecie przysługuje prawo do kreowania światów fantastycznych – twórca ballad, II i III części Dziadów, a za nim – J. Słowacki, Z. Krasiński wykreowali takie światy, w których na równorzędnych prawach współistnieją zjawiska i postacie realne i fantastyczne: duchy zmarłych, rusałki, dziewice z średniowiecznego grodu przemianowane dzięki Bożej ingerencji w kwiaty o tajemniczej mocy, upiory... Fantastyczny świat ballad stał się niejako zapowiedzią wielkich dramatów romantycznych w literaturze polskiej. To co klasycy uznawali za „duby smalone”, dla poetów romantycznych stało się wzbogaceniem wyobraźni, a tym samym wyjściem poza obszar świata, którym rządzą sztywne prawa rozumu i ciasnego rozsądku.

Innym przejawem swobody twórczej autora ballad było buntownicze zanegowanie klasycznej „elegancji” języka i stylu utworów, wprowadzenie języka „gminnego”, potocznego i dialektyzmów, co stało się przedmiotem ataków ze strony klasyków w ich sporze z romantykami.
Warto także nadmienić, że w balladach po raz pierwszy spotykamy się ze zjawiskiem synkretyzmu – tak typowym dla późniejszej literatury doby romantyzmu, a niedopuszczalnym w poetyce klasycystycznej osiemnastego wieku.