Biblia

Biblia czyli Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, to zbiór ksiąg religijnych judaizmu i chrześcijaństwa. Składają się na nią 73 księgi i zestaw ten jest kanonicznie nienaruszalny.

Księgi Biblii pisane były w ciągu wieków przez różnych autorów. Najstarszy papirus z fragmentami “Ewangelii św. Jana” odnaleziony w Egipcie, pochodzi z lat 98-138. Najstarsze teksty najprawdopodobniej powstały w XIII wieku p.n.e., najmłodszymi są: “Ewangelia” i “Apokalipsa św. Jana”.

Oryginalne teksty zostały spisane w trzech różnych językach: hebrajskim, aramejskim i greckim. Nowy Testament - w języku greckim, oprócz Ewangelii św. Mateusza, prawdopodobnie napisanej po aramejsku.

Księgi zawierające teksty prawne łączono z imieniem proroka Mojżesza (twórcą prawa izraelskiego), księgi tzw. mądrościowe (najpiękniejsze literacko) - z królem Salomonem, hymny i psalmy - z królem Dawidem.

Stary Testament

Materię Starego Testamentu stanowią wydarzenia z doby poprzedzającej przyjście Chrystusa na świat i wykład wiary tzw. Starego Zakonu spisane w 46 księgach.

Zbiór zaczyna Pięcioksiąg zwany też Torą, przypisywany prawodawcy i wodzowi narodu izraelskiego, Mojżeszowi. Później następują między innymi:
— Księga Psalmów,
— Pieśń nad Pieśniami,
— Księga Koheleta,
— Księga Hioba,
— Płacz (lamentacje) Jeremiasza.

Nowy Testament

27 Ksiąg Nowego Testamentu opowiada dzieje Chrystusa i Rodziny Świętej, mówi o działalności Apostołów już po śmierci Chrystusa. Wykłada nauki Chrystusowe.

Do kanonu należą: Księgi Historyczne, na które składają się:

1. Ewangelie, w dosłownym tłumaczeniu z j. greckiego: “radosne wieści, dobre nowiny”, spisane przez trzech synoptyków: św. Mateusza, Marka i Łukasza oraz czwarta, w powszechnym mniemaniu najpiękniejsza, najoryginalniejsza i najgłębsza, św. Jana, najmłodszego spośród Apostołów.

2. Dzieje Apostolskie - relacje z apostolskiej działalności św. Piotra (jednego z dwunastu apostołów, męczennika rozsławionego przez H. Sienkiewicza w “Quo vadis”, jedynego, który do dziś ma swego następcę w osobie papieża) i św. Pawła z Tarsu (nazywanego też “Apostołem Narodów” ze względu na zapał z jakim odbywał podróże misyjne), obrazujące rozpowszechnianie się idei chrześcijaństwa, spisane prawdopodobnie przez św. Łukasza, ucznia tego ostatniego.

Dzieło jest niejednorodne stylistycznie, zawiera zarówno mowy-katechezy Piotra i Pawła, jak i relacje z podróży, w których wybitną rolę odgrywają epizody.

21 Listów Apostolskich, w tym aż 14 pisanych przez św. Pawła, a 7 przez innych Apostołów. List w starożytności był popularnym gatunkiem literackim i służył nie tylko do przekazywania informacji, ale także stanowił płaszczyznę rozważań filozoficznych i religijnych.

Listy apostoła Pawła mają charakterystyczną budowę:
— wstęp,
— dziękczynienie Bogu,
— właściwy korpus listu (nauczanie orędzia Chrystusowego, zachęta do życia chrześcijańskiego),
— zakończenie.

Księga prorocza, czyli Apokalipsa (objawienie) napisana jest przez św. Jana około 100 - 106 roku; to wizja ukazująca za pomocą tajemniczych symboli przyszłe losy ludzkości i koniec świata.

Księga Rodzaju

Księga Rodzaju opowiada o:

Działaniach Boga, który stoi na straży sprawiedliwości: stworzeniu świata i człowieka, wygnaniu z Edenu (raju) Adama i Ewy, zesłaniu potopu, dwukrotnym zawiązaniu przymierza wpierw z Noem, później z Abrahamem, pomieszaniu języków.

Działaniach ludzi, którzy postępują dobrze, gdy słuchają Boga: złamaniu zakazu Boga, zabiciu Abla przez Kaina, budowie wieży Babel, cnotliwym i zgodnym z wolą Boga życiu Abrahama, Sodomie i Gomorze.

Kosmogonię biblijną (opis stworzenia świata) w Biblii należy traktować jako poemat. Sześć dni stworzenia świata to jakby sześć strof swoistej pieśni z refrenem: “I tak upłynął wieczór i poranek - dzień pierwszy, drugi, trzeci... A widział Bóg, że wszystko, co uczynił, było bardzo dobre”.

W początkowych trzech strofach jest mowa o oddzieleniu światłości od ciemności, mórz od lądów i o pojawieniu się roślinności. Kolejne trzy zwrotki przedstawiają stworzenie: nieba ze słońcem, księżycem, gwiazdami, w wodzie - ryb, w powietrzu - ptaków, na ziemi - stworzenie zwierząt i człowieka. W siódmym dniu Bóg odpoczywał i ta informacja przyjmowana jest jako nakaz świętowania i ma charakter religijny.

Z opisu wynikają prawdy religijne:
Jest tylko jeden istniejący poza czasem, wszechmocny Bóg, który swoją mocą wszystko powołał do istnienia.
Świat pochodzi od Boga i od niego zależy; ciała niebieskie nie są więc bóstwami (jak to głosił ówczesny politeizm).
Człowiek został stworzony na “obraz i podobieństwo Boże”, czyli ma w sobie coś boskiego.
Biblia głosi, że świat jest procesem stawania się - historią; to, co stworzył Bóg jest zawsze dobre, zło zostało zawinione przez nadużycie wolności człowieka.

Przypowieści

Przypowieści biblijne mogą mieć znaczenie dosłowne i alegoryczne.

Przypowieść (parabola) - gatunek literatury moralistycznej o charakterze narracyjnym, w którym przedstawione postacie i zdarzenia służą wyrażeniu uniwersalnych - ponadczasowych prawd. Świat przedstawiony służy wyrażeniu głębszej prawdy moralnej, filozoficznej lub religijnej. Stąd przypowieść posiada znaczenie alegoryczne lub symboliczne.

W Starym Testamencie, w Księdze Rodzaju znajdujemy przypowieść o Hiobie, prawdopodobnie postaci historycznej, o której wspomina prorok Ezehiel, nazywając go “mężem sprawiedliwym”. Dramat Hioba ma charakter osobisty. Doświadczany przez Boga, który wpierw odebrał mu dziesięcioro dzieci, ogromny majątek, a na koniec zesłał trąd, walczy godnie z przeciwnościami losu. Dla jego przyjaciół istnieje oczywista zależność pomiędzy winą, a karą. Według nich Hiob musiał ciężko zgrzeszyć, bo tylko grzeszników Bóg tak srodze doświadcza.

Żona również nie rozumie pełnej pokory postawy męża. Zachęca go, aby złorzeczył Bogu, na co Hiob odpowiada: “azali tylko dobre przyjmować będziemy od Boga, a złego przyjmować nie będziemy?”. W innym miejscu oświadcza, że Pan ma prawo zarówno dawać, jak i odbierać, bo wszystko od niego pochodzi. Jak z tego widać, w swoim cierpieniu Hiob jest osamotniony. On wie, że jest niewinny: “sumienie mam czyste”. Tym większy jest zatem jego dramat. Cierpi godnie, domaga się tylko rozmowy z Bogiem, bo chce mieć prawo do obrony. Jahwe z Wichru przyjmuje propozycję Hioba. Jawi się mu w całym majestacie swej potęgi i mocy. Przytłoczy jednak Hioba tysiącem pytań, na które człowiek nie znajduje odpowiedzi. Ze słów Stwórcy Hiob jednak zrozumie, że cierpienie jest próbą wiary i tajemnicą, ukorzy się więc: “żałuję i pokutuję w prochu i popiele”. Uległość i wierność Hioba zostanie jednak wynagrodzona, Bóg odwróci nieszczęścia.

W kulturze europejskiej Hiob jest archetypem człowieka ciężko doświadczonego przez los, cierpiącego niewinnie. Od imienia postaci powstało określenie “hiobowy” - pełen bólu i cierpienia; rozpaczliwy, przerażający, okropny, a wyrażenie “Hiobowa wieść” to wiadomość o nieszczęściu, straszliwym wypadku. “Księgę Hioba” przetłumaczył na język polski między innymi Cz. Miłosz (Paryż 1980).

W Nowym Testamencie odnajdujemy przypowieści ewangeliczne, za pomocą których nauczał Jezus. Przekazują głębokie prawdy lub pouczenia za pomocą prostych fabuł - ilustracji.

Poddane one zostały bardzo szczegółowej klasyfikacji:
- rozwinięte porównania: “ziarno gorczycy”, “zaczyn chlebowy”, “drogocenna perła”
- rozwinięte symbole: “zaginiona owca”, “zagubiona drachma”, “sługa wierny i niewierny”
- alegorie: “zasiew”, “chwast wśród pszenicy”
- przypowieści mieszane, porównania, metafory: “uczta królewska”, “dziesięć panien”, “robotnicy w winnicy”, “syn marnotrawny”
- opowiadania przypowieściowe: “natrętny przyjaciel”, “nieurodzajne drzewo figowe”
- przykłady przypowieściowe: “bogaty i ubogi Łazarz”, “faryzeusz i celnik”, “miłosierny Samarytanin”.

Nie wszyscy Ewangeliści w jednakowym stopniu przytaczają przypowieści Jezusa. U św. Łukasza znajdujemy 30 przypowieści, u św. Mateusza - 24, u św. Marka - 6, a u św. Jana - zaledwie 2.

Przypowieść O synu marnotrawnym (Łk. 15, 11-32) - wzruszająca przypowieść o miłosiernym umiłowaniu grzeszników przez Boga. Druga cześć poucza, że nawet ten (dobry Syn), kto zawsze pozostawał w domu Bożym, w rzeczywistości może być z dala od Boga zamknięty w pysze i złości swego serca. Nie jest zdolny do uczestnictwa w miłości. (Ojciec - Bóg radośnie witający nawróconego człowieka).

Apokalipsa

Apokalipsa - to wypowiedź biblijna opisująca tajemnice czasów ostatecznych i wyjaśniająca sens dziejów ludzkości i świata. Podobne apokaliptyczno-prorockie teksty znajdują się w Starym Testamencie, w Księdze Daniela i Księdze Izajasza (Iz, 24 - 27).

Apokalipsa zapowiada koniec świata i dzień Sądu Ostatecznego. Jezus Chrystus pojawi się jako Pantokrator, władca świata. Objawienie ujęte jest w formę siedmiu wizji poprzedzonych siedmioma listami skierowanymi do siedmiu Kościołów symbolizujących całe chrześcijaństwo.
intronizacja, a potem gloryfikacja Jezusa - odkupiciela i Zbawcy całej ludzkości, którego symbolem jest Baranek paschalny. Intronizowany ma zapieczętowaną siedmioma pieczęciami Księgę Żywota.

Kolejne łamania pieczęci określa zbliżanie się dnia sądu:
- wizja sądu ostatecznego;
- wizja niewiasty obleczonej w słońce, nękanej przez siedmiogłowego smoka;
- wizja opisująca siedem plag zesłanych na grzeszników;
- walka baranka ze smokiem;
- wizja opowiadająca o tysiącletnim królestwie Chrystusa;
- wizja ukazująca mieszkańcom ziemi wnętrze niebieskiego Jeruzalem.

Badacze tekstu zwracają uwagę, że język oraz styl Apokalipsy wywodzą się z żydowsko - apokaliptycznej myśli i jej językowych środków wyrazu, stąd zaskakujące bogactwo obrazów i symboli oraz charakterystyczna mistyka liczb (siedem listów, pieczęci, trąb, znaków, czasz i plag, wizji Babilonu, wizji dopełnienia).

Wiele znaków i symboli apokaliptycznych utrwaliło się w świadomości społecznej i kulturze powszechnej.

- Greckie litery Alfa i Omega są symbolem Boga ("Jam jest Alfa i Omega, mówi Pan Bóg", Ap. 1,8) - są to pierwsza i ostatnia litera w alfabecie greckim i symbolizują Boga jako praprzyczynę i cel ostateczny.

- "Niewiasta obleczona w słońce" przedstawiona w 12 rozdziale, symbolizuje Matkę Bożą, dlatego też w sztuce kościelnej przedstawiana jest z 12 gwiazdami wokół głowy (symbol dwunastu pokoleń Izraela). W postaci tej upatruje się też symbolu ludu Bożego. Smok atakujący Niewiastę wyrażać ma walkę szatana z Kościołem na przestrzeni wieków.

- Popularną wizją są czterej jeźdźcy Apokalipsy. Pierwszy - na białym koniu - symbolizuje zwycięstwo Ewangelii. Drugi - na koniu barwy ognia - to symbol wojny, trzeci - na koniu czarnym, z wagą w ręku - symbol głodu i czwarty na koniu trupio bladym oznacza śmierć.

Zanim nastąpi dzień gniewu (dies irae) Bożego, pojawią się zwiastuny w postaci klęsk, jak wspominane konie Apokalipsy. Spadnie grad i ogień i spłonie trzecia cześć ziemi; spadnie gwiazda Piołun i pomrze wielu ludzi, bo rzeki staną się gorzkie, itd.