Czy starożytne ideały mogą być cenne dla człowieka współczesnego?

Pomimo tego, iż odległość czasowa pomiędzy starożytnością a współczesnością jest olbrzymia, to jednak wydaje mi się, iż można dostrzec wiele podobizn, zwłaszcza pomiędzy bohaterami starożytnych opowiadań a współczesnymi idolami społeczeństwa. Postawa heroiczna, którą bardzo cenili sobie grecy, ma swoje odniesienie w późniejszym okresie średniowiecza.

Przykładem, ze współczesności, iż kultura antyku ma wpływ na to, co dziś piszą poeci i tworzą artyści, jest niewątpliwie wiersz Zbigniewa Herberta pt. „ Przesłanie pana Cogito” (Herbert jest autorem wielu utworów poświęconych tej postaci, a także wielu reinterpretacji mitów, w których to rzuca inne światło na niektóre stawiane w nich problemy), wiersz ten jest właśnie swoistą aluzją do heroicznej postawy mitologicznych bohaterów. Autor wiersza, nakazuje przez niego, zachowanie godności, nie przebaczania w imieniu tych, którzy zostali zdradzeni („…nie przebaczaj, zaiste nie w twojej mocy, przebaczać w imieniu tych, których zdradzono o świcie…”), twierdzi, iż tylko poprzez życie taką postawą możemy trafić do grona najsławniejszych („…Gilgamesza, Hektora, Rolanda, obrońców królestwa bez kresu i miasta popiołów…”). Odniesieniem do takiej heroicznej postawy są też postacie z wielu współczesnych filmów, m.in. „Gladiator”, „Patriota”, także wg. mnie taką postacią jest Neo, z filmu „Matrix”, który walczy za nie tylko swoją wolność, ale także wolność całego rodzaju ludzkiego, który w filmie jest zniewolony przez maszyny. Neo jest dla mnie swoistym herosem, lub jak to dziś jest modne mówić – superbohaterem.

I tak, chyba największą skarbnicą antycznych ideałów jest mitologia. Ona właśnie daje nam najwięcej „typów” szlachetnej postawy. Oto kilka z nich:

Grecy bardzo duży nacisk kładli na rodzinę, i tak powstał archetyp szlachetnej matki i żony, którą miała być Penelopa, czekająca na swojego męża – Odyseusza, który wracał z Wojny Trojańskiej, około dziesięć lat. Penelopa cały ten czas czekała na swojego ukochanego pokornie wychowując ich wspólne dziecko – Telemacha. Podobną do Penelopy jest postać żony Hektora – Andromachy. Poznajemy ją w „Iliadzie” Homer. Homer pokazuje ją jako wspaniałą i idealną żonę.

Dedal jest natomiast symbolem idealizmu i ciągłego dążenia do stania się lepszym, ale przeciwwagi granicach ludzkiego rozsądku i możliwości. Przeciwwagą jest Ikar – postać niedoskonała, i ukazująca chęć człowieka, do osiągnięcia, przesadnej doskonałość, mówiąc innymi słowami – chęć stania się bogiem, wszechmocnym, kimś ponad innymi. Mit ten ukazuje jak może skończyć taki śmiałek. Często w życiu codziennym używamy sformułowań mających swoje korzenie właśnie w tym micie np. ikarowe loty – odnoszące się do chorej ambicji.

Ważnym mitem jest także mit o Prometeuszu, ukazujący konieczność bezinteresownej pomocy innym. Pomocy, dla której warto wiele zaryzykować, nawet swoje życie, dla dobra innych. Myślę, że w obecnych czasach takim „Prometeuszem” jest m.in. Janina Ochojska, czy też Jurek Owsiak, lub każdy darczyńca.


Kolejnym dziełem starożytności, które wg. mnie zasługuje na wspomnienie, jest Biblia. Księga, z której można się wiele nauczyć, wiele dowiedzieć, również oprócz rzeczy ważnych dla Chrześcijan, także informacji o starożytnej kulturze, ówcześnie panujących zwyczajach, władcach i o wielu innych rzeczach. Pismo Św. Podobnie jak mity, zawiera wiele treści moralizujących. Taki przykład: Biblia uczy nas głównie jak być dobrym, i myślę, że takim ponadczasowym ideałem są apostołowie, w których każdy może zobaczyć siebie – niedoskonałego człowieka, który z pomocą potrafi się podnieść i stać się naprawdę wartościowy. Kolejnym przykładem mogą być przypowieści, krótkie opowiadanka mające naturę nauczycielską, która ma nam pokazać złe i dobrze strony człowieczeństwa. Oczywiście w tych przypowieściach, Bóg pochwala dobrą postawę ludzi, a za złą każe. Takie wartości starali się i nadal starają wykorzystać artyści, bądź to malarze, bądź pisarze. Większość z nich natchnięta tym, co wyczytali w tej księdze postanowiła to „ubrać” w nowe szaty i przedstawić swoją wersję, np. poprzez namalowanie obrazu przedstawiającego wybraną scenę z Pisma Świętego, lub poprzez reinterpretację danego fragmentu tekstu biblijnego. Tak, więc uważam, że ideały z tej Księgi są nadal cenne i warto z nich brać przykład.

Ideały filozofów starożytnych, tak zwane imponderabilia – najważniejsze wartości człowieka, czyli m.in. Bóg, honor i Ojczyzna - jak łatwo skojarzyć, były tak samo cenne dla powstańców kościuszkowskich, którzy na swoich sztandarach mieli wypisane podobne wartości, za które walczą. Na pewno nie sugerowali się oni filozofami antycznymi obierając sobie za cele powstania takie a nie inne wartości, ale sądzę, że jednak w jakiś sposób zwróciła ich uwagę na to podobna sytuacja. I tak jak antyczni, także współcześni doszli do podobnych wniosków - co należy uważać za najważniejsze.

Innym podobnym przykładem, może być myśl, jaką wyznawał Epikur, mianowicie, „Kiedy żyjemy - śmierci nie ma, kiedy śmierć przychodzi - nas nie ma, więc nie należy się jej bać.” Do dziś to przetrwało i coraz więcej osób wyznaje tą lub podobną chrześcijańską prawdę, które, przynajmniej wg. mnie, mają ze sobą coś wspólnego


Przykładów takich można by podawać więcej i więcej, jest ich bardzo wiele, tutaj wymieniłem tylko kilka – moim zdaniem najbardziej wartych uwagi. Konkludując, uważam, iż wartości starożytne nadal są bardzo aktualne i mogą nam – ludziom bardzo zagubionym we współczesnym świecie, bardzo pomóc w rozróżnianiu tego, co dobre i tego, co złe.