Cena świętości - co na ten temat pisze Kazimiera Iłłakowiczówna w wierszu "Opowieść małżonki św. Alexa".

Kazimiera Iłłakiewiczówna, w swoim, pochodzącym z okresu dwudziestolecia międzywojennego, wierszu, pt. ?Opowieść małżonki świętego Aleksego?, nawiązuje do średniowiecznej ?Legendy o świętym Aleksym?. Tematem obu utworów jest życie i osoba świętego Aleksego, który jawi się jako człowiek o niezłomnym charakterze i niepospolitej sile woli. Jest skromny, pobożny, jego życie to pasmo wyrzeczeń i świadomie prowokowanych cierpień. Jego historia miała w średniowieczu charakter parenezy, zalecenia do naśladowania ideału świętego. Aleksy był księciem, który w młodym wieku wybrał drogę ascezy, czyli surowego, wstrzemięźliwego trybu życia, zmierzającego, przez wyrzeczenie się przyjemności i umartwianie, do doskonalenia się w cnocie i osiągnięcia zbawienia. Właśnie w niej średniowieczny asceta upatrywał sens życia. Jean-Paul Roux, autor książki pt. ?Krew: mity, symbole i rzeczywistość?, przytacza liczne przykłady skrajnej ascezy wśród świętych. Święty Antoni mieszka w grobie i jada tylko raz dziennie, po zachodzie słońca. Natomiast św. Szymon Słupnik otrzymał od swych przełożonych zgodę na przestrzeganie surowego postu Jezusa na pustyni.

Wiersz Kazimiery Iłłakiewiczówny, pod względem budowy, dzieli się na dwadzieścia, 4-wersowych strof, zakończonych powtarzającą się apostrofą ?o Aleksy?, pełniącą funkcję refrenu. Utwór przybiera dzięki niemu formę pieśni, która rozpamiętuje życie i poczynania świętego Aleksego, sławi jego zasługi. Dzieło o takiej tematyce nazywamy trenem. Czyli ?Opowieść małżonki świętego Aleksego? jest trenem na cześć św. Aleksego, opisującym, poprzez monolog liryczny skierowany do ukochanego męża, cierpienie i rozpacz podmiotu lirycznego - pozostawionej przez ascetę małżonki. W średniowieczu, kiedy powstała ?Legenda o świętym Aleksym?, tren występował bardzo rzadko, odrodził się jednak w okresie renesansu, w Polsce, dzięki Janowi Kochanowskiemu, który, w 1580 roku, stworzył, po śmierci córki ? Urszulki, cykl ?Trenów?, w których opisał swoje cierpienie i ból po stracie dziecka.

W ?Opowieści małżonki świętego Aleksego? zastosowana została delikatna archaizacja, wiersz zawiera dokładnie cztery archaizmy (?włosiennica? ? szata pokutna, ?zachorzał? ? zachorował, ?feretrony? ? przenośne ołtarzyki i ?świekra? ? matka męża), dzięki którym subtelnie przywołana została średniowieczna atmosfera. Liczby archaizmów i zwrotek są liczbami parzystymi, które charakteryzują utwory średniowieczne. Powyższe cechy wskazują na to, że wiersz K. Iłłakiewiczówny naśladuje dzieła należące do średniowiecznego nurtu religijno-lirycznego. ?Legenda o świętym Aleksym? reprezentuje natomiast nurt hagiograficzny. Autorka stworzyła uzupełnienie obiektywnie przedstawionej biografii ascety, dostarczając historii subiektywności, uczuć, których w niej brak, a które nadają jej realizmu i czynią ją prawdziwszą.

Podmiot liryczny wiersza, czyli żona świętego Aleksego, przedstawia poprzez kolejne strofy swoje przeżycia związane z odejściem męża. W pierwszych pięciu zwrotkach opisuje swoją, trwającą wiele lat, samotność, bezskuteczne poszukiwania ukochanego, ogromną nadzieję na jego odnalezienie. Wypomina Aleksemu, że go kochała, a pomimo tego i tak ją opuścił. W kolejnych dwóch strofach wspomniana zostaje osoba żebraka, który zamieszkuje u bram posiadłości żony Aleksego, która nie rozpoznaje, w zniszczonym i umęczonym włóczędze, swojego męża. Gdy ów żebrak umiera, dzieją się cuda ? dzwony biją same, błyskają światła. Podmiot liryczny porównuje w ósmej zwrotce zaistniałą wrzawę
do wielkiego pożaru Rzymu. Do owego pożaru z 64 r. nawiązywał także Henryk Sienkiewicz, opisując go w swojej powieści pt.?Quo vadis?, dzięki której, w 1905 r., otrzymał Literacką Nagrodę Nobla. Kolejne dwanaście zwrotek opisuje dokładnie wszystko, co dzieje się po śmierci ascety ? świętego Aleksego. Ludzie są pełni trwogi i przerażenia, wiedzą, że wydarzyło się coś bardzo ważnego. Ruszyły procesje ludzi, na miejsce zdarzenia ? dwór, na którym umarł św. Aleksy - przybyli także papież i cesarz. Nikt nie zdaje sobie sprawy z tego, że dziejące się cuda są zasługą żebraka, który ?(...) oddał Bogu | w tym domu czystą swą duszę(...)?. Dostrzeżony zostaje list św. Aleksego ? wszyscy próbują go wyjąć z ręki ascety, ale udaje się to dopiero jego żonie. Wszyscy poznają tożsamość włóczęgi ? św. Aleksego. Panuje wielki żal i smutek. Ostatnia strofa jest inna od pozostałych. W dwóch pierwszych wersach, podmiot liryczny porównuje św. Aleksego do mądrego rybaka, który wyszedł na połów i wrócił w chwale, u boku aniołów. Przedostatnia linijka ukazuje ogrom bólu i cierpienia podmiotu lirycznego, kończąc utwór trzykrotnym wypowiedzeniem imienia św. Aleksego.

Aleksy osiąga upragnione zbawienie i świętość. Jednak ich cena jest bardzo wysoka. Sam był gotów oddać swoje życie i zgodzić się na cierpienie, jednak nie wziął pod uwagę tego, jak wielką krzywdę wyrządza swoim bliskim. Nie tylko on sam musiał ponieść konsekwencje wybranej przez siebie ascezy, ale także i jego rodzina, pogrążona w smutku, samotności i żalu po stracie jego osoby. Przykład świętego Aleksego pokazuje, że wyrzeczenia, wybory i wszystkie czyny nie dotyczą tylko pojedynczych jednostek. Dotykają one także tych, którzy są najbliżej ? rodzin, przyjaciół, którzy często cierpią przez jeden, zazwyczaj bezmyślnie podjęty krok.