Porównaj skutki reformacji w XVI wieku w krajach europy zachodniej i w Polsce

“Porównaj skutki reformacji w XVI wieku w krajach europy zachodniej i w Polsce.”


Niezadowolenie wiernych spowodowane złym prowadzeniem się księży, ich rozwiązłym stylem życia, płatnością odpustów i dziesięciną przyczyniły się do wybuchu reformacji. Za jej początek uznaje się wywieszenie 31 października 1517 roku przez Marcina Lutra 95 tez na drzwiach kościoła w Wittenberdze. Rozpoczęło to falę przemian i ich konsekwencji w całej Europie. W swojej pracy zamierzam porównać skutki reformacji w krajach europy zachodniej i w Polsce.

W Rzeszy Marcin Luter w krótkim czasie zyskał wielu zwolenników i przeciwników. Początkowo zapraszano go na debaty, jednak jego nieugięta postawa i krytyka kościoła katolickiego spotkała się z reakcją papieża. Zagrożono mu ekskomuniką, która potem się dokonała na skutek kontynuowania przez niego głoszenia swoich teorii, zrzucenia habitu i wyrzeczenia się kościoła katolickiego. Ludzie popierali reformację, ponieważ podobała się im wizja zniesienia zależności feudalnej i płacenia dziesięciny, a przedstawicielom wyższego stanu społecznego sekularyzacja i podział majątków kościelnych. W Polsce również rosło niezadowolenie z powodu niskiego poziomu moralnego i intelektualnego księży, nikolaizmu, nepotyzmu i symonii. Szczególnie zainteresowane religiami protestanckimi było mieszczaństwo, gdyż umożliwiało ono rozwój ich gospodarki. W przeciwieństwie do religii katolickiej protestancka nie potępiała posiadania majątku, a wręcz zachęcała do zdobycia go poprzez uczciwą pracę i oszczędzanie. W Anglii o wprowadzeniu nowej religii nie zadecydowała wola jej mieszkańców, lecz ich króla Henryka VIII Tudora, który nie mogąc unieważnić swojego małżeństwa odrzucił wiarę katolicką i zerwał kontakty z papieżem przez co został przez niego wyklęty. Król stworzył własny kościół, zwany anglikańskim. W Szwajcarii działał Jan Kalwin oraz Ulrich Zwingli. Głosząc swoje teorie podzielili oni religijnie Szwajcarię na dwa obozy. Katolickie kantony leśne i miejskie kantony protestanckie. W wyniku działań Marcina Lutra powstały więc liczne kościoły protestanckie. W całej Europie rozpowszechniły się religie takie jak luteranizm, anglikanizm czy kalwinizm. Na terenach Rzeczypospolitej pojawiły się również bardziej lokalne odłamy takie jak Bracia czescy (zwolennicy husytyzmu, którzy w obawie przed prześladowaniami zbiegli z Królestwa Czeskiego), i Bracia polscy, zwani Arianami. Odrzucali oni dogmat o trójcy świętej, głosili równość wszystkich ludzi, a co za tym idzie szlachta ariańska uwalniała swoich poddanych rozdając im przy tym swoje ziemie. Arianie byli jednak zwalczani przez resztę szlachty, która nie chciała tracić swoich majątków i nie podobały im się poglądy Braci polskich.

Podział ludzi na katolików i protestantów szybko przekształcił się w krwawe walki. W 1525 roku w Memingen wybuchła wojna chłopska spowodowana zebraniem przez chłopów swoich żądań w “dwunastu artykułach”. Domagali się tam poprawy warunków życia, zniesienia poddaństwa i dziesięciny oraz przywrócenia przywilejów gminnych. Zostali jednak rozgromieni przez koalicję obawiających się ich książąt katolickich i protestanckich. Wyznawcy tych religii ścierali się również w wojnie szmalkaldzkiej trwającej od 1546 do 1547 roku, która zakończyła się (pomimo kilku zwycięstw) przegraną protestantów. W Szwajcarii wojnę prowadziły ze sobą kantony miejskie (protestanckie) i leśne (katolickie). Podczas jednej z bitew w 1531 roku zginął sam Ulrich Zwingli. Był to wybitny reformator, który chciał odrzucić cały dorobek kościoła katolickiego i powrócić do korzeni religii chrześcijańskiej. Również we Francji podzielonej na kalwinistów (zwanych hugenotami) i katolików bardzo brutalnie rozprawiono się z protestantami. W noc świętego Bartłomieja, tj. noc między 23 a 24 sierpnia 1572 roku doszło w Paryżu do mordu na około 3 tysiącach hugenotów. Wkrótce pogromy zaczęły się również poza Paryżem, w wyniku czego życie straciło ponad 20 tysięcy ludzi. Wielu hugenotów zginęło także w trwającej ponad 30 lat wojnie (1562-1594) z katolikami. W Rzeczypospolitej zdecydowanie dominował katolicyzm, dzięki czemu nie doszło do rozlewu krwi i wojny religijnej. Przede wszystkim starano się ograniczyć napływ protestantów i ich ideologii zakazując sprowadzania pism luterańskich oraz wprowadzając w kraju cenzurę.

Stanowiący mniejszość protestanci by stanowić siłę polityczną i wojskową musieli się łączyć i wzajemnie wspierać. Przykładem takiego działania jest zawarty w 1531 roku na wniosek książąt Saksonii i Hesji Związek Szmalkaldzki łączący protestanckich książąt Rzeszy. Był on zawarty do obrony przeciwko katolickim władcom. Kolejnym przykładem tego typu współpracy są kantony miejskie w Szwajcarii wspólnie walczące przeciwko katolickim kantonom leśnym. W Rzeczypospolitej takie zjednoczenie protestantów się nie udało, choć próbował tego dokonać Jan Łaski przywódca polskich kalwinistów. W tym samym czasie zastanawiano się nad stworzeniem w Rzeczypospolitej kościoła narodowego na podobę kościoła anglikańskiego. Nie powstał on jednak z obawy przed zbyt wielką władzą Zygmunta Augusta. Kościół ten miał być niezależny od Stolicy Apostolskiej, a na jego czele stałby król. Zamierzano także wprowadzić język polski do liturgii i komunie pod dwiema postaciami oraz znieść celibat. Tutaj prawdopodobnie również wzorowano się na reformach Henryka VIII Tudora, który tworząc kościół anglikański także zniósł celibat i wprowadził język angielski do liturgii oraz ustanowił go głównym językiem używanym w kościele. W Europie zaczęto na języki narodowe tłumaczyć także samą Biblię. Jako pierwszy zrobił to Marcin Luter przebywając na zamku w Wartburgu i tłumacząc ją na język niemiecki. Również Polacy doczekali się swojego tłumaczenia, a zawdzięczać go mogli Jakubowi Wujkowi, który dokonał jej przekładu na język polski.

W każdym kraju europejskim reformacja przebiegała inaczej i miała różne skutki. W 1555 roku w Augsburgu ustalono zasadę “cuius regio, eius religio”, czyli czyja władza tego wyznanie. Rzesza była więc bardzo podzielona religijnie, gdyż każdy władca mógł narzucać swoim poddanym religię. Prusy Książęce przeszły zeświecczenie i stały się lennem polskim. W Szwecji, Danii i Finlandii zaczęto likwidować klasztory oraz sekularyzować majątki kościoła katolickiego. Zamalowywano również freski, przekształcano ołtarze w kazalnice i zaprzestano kultu figurek i obrazów. We Francji, która w większości była katolicka, by nie narażać się swoim poddanym Henryk de Burbon obejmując tron wypowiedział słowa “Paryż wart jest mszy” i przeszedł na katolicyzm w 1593 roku. Pięć lat później wydano edykt nantejski wprowadzający wolność religijną. Sejm konwokacyjny Rzeczpospolitej już w 1573 roku uchwalił akt konfederacji warszawskiej, który podobnie jak we Francji wprowadzał w kraju wolność religijną.

Działania kościoła katolickiego przeciwko reformacjom nazwano kontrreformacją. Zapoczątkował ją papież Paweł III zwołując sobór trydencki w 1545 roku. Ustalono na nim, że kościół katolicki wymaga zmian, że należy walczyć z heretykami (protestantami), konieczność głoszenia, iż jedynie kościół katolicki gwarantuje zbawienie. Zebrani na soborze dzielili się na dwa stanowiska. Jedno zakładało dialog z protestantami, a drugie zdecydowaną walkę przeciwko nim. Ostatecznie wygrała druga opcja. Inkwizycja poczęła ścigać heretyków i skazywać ich między innymi na karę śmierci poprzez spalenie na stosie. Palono także wszelkiego rodzaju twórczość uznaną za heretycką. Kolejnym narzędziem do zwalczania herezji stał się zakon jezuitów (Towarzystwo Jezusowe) założony przez Hiszpana Ignacego Loyolę w 1534 roku. Sześć lat później został on zatwierdzony przez papieża. Propagował on kościół katolicki i szybko stał się bardzo wpływowy, poprzez zakładanie uniwersytetów o bardzo wysokim poziomie nauczania i dzięki posiadaniu przez wielu jezuitów bardzo wysokich stanowisk w państwie. Przykładem może być Piotr Skarga - jezuita, kaznodzieja i spowiednik króla Rzeczypospolitej Zygmunta III Wazy. W 1564 roku jezuici założyli w Braniewie na Warmii swoje kolegium. Uczęszczali do niego również protestanci chcąc zyskać dobre wykształcenie. Jezuici nawracali więc protestantów również poprzez swoje uczelnie.

Podsumowując reformacja odcisnęła wielkie piętno na Europie. Dzięki niej obalono bezwzględną dominację kościoła katolickiego i władzę papieża, wprowadzono wolność religijną. Odpowiada ona jednak również za wielki rozlew krwi. W każdym kraju przebiegała inaczej, spowodowała inne skutki. Szczególnie zauważyć można różnice w przebiegu jej w krajach europy zachodniej, a w krajach wschodnich takich jak Rzeczpospolita. Jednak również tu widać znaczne podobieństwa i obustronne branie przykładu z siebie. Na pewno największą różnicą jest stosunkowo łagodny przebieg reformacji w Rzeczypospolitej w porównaniu do bardziej radykalnej i krwawej reformacji w krajach zachodnioeuropejskich.