Między uczuciem a obowiązkiem – moralne dylematy bohaterów literatury romantycznej i młodopolskiej.

Każdy człowiek wielokrotnie w swym życiu znajduje się w sytuacji wyboru. Czasem jest to wybór trudny, niezwykle ważny, decydujący o naszej postawie życiowej, a także odpowiedzialności moralnej za własne czyny. Wielokrotnie musimy wybierać w życiu między dobrem i złem, toteż niezwykle ważne jest, aby człowiek umiał odróżnić dobro od zła, wybrać między dobrem publicznym a własnym, prywatnym interesem. Jak zachować się w konkretnej sytuacji życiowej, jak upewnić się, czy nasz wybór będzie słuszny?

Literatura od wieków kreuje bohaterów, którzy stają przed koniecznością wyboru. Wiadomo, że niemożność wyboru czyni człowieka jednostką zniewoloną, ale jednocześnie konieczność jego dokonywania niejednokrotnie rodzi sytuację tragiczną. W poniższej pracy będą przedstawione rozważania nad dylematami bohaterów literatury romantycznej i młodopolskiej. Czy wybrać uczucie, własne szczęście, czy wybrać odpowiedzialność wobec kraju, społeczeństwa? Za przykład posłużą bohaterowie utworów Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego i Stefana Żeromskiego.

Bohaterowie romantyczni musieli w swym życiu wybierać. Dokonywane przez nich wybory były również tragiczne. Najczęściej był to wybór między obowiązkiem patriotycznym, powinnościami wobec zniewolonej ojczyzny a szczęściem osobistym. Takim właśnie bohaterem, zmuszonym do dokonania tragicznego wyboru jest tytułowy bohater poematu Adama Mickiewicza \"Konrad Wallenrod\". Jest z pochodzenia Litwinem, porwanym przez Krzyżaków w dzieciństwie i wychowany na krzyżackiego rycerza. Dzięki litewskiemu wajdelocie udaje mu się ocalić świadomość narodową, a nawet powrócić do ojczyzny. Na dworze księcia Kiejstuta odnajduje miłość i szczęście, poślubiając jego córkę Aldonę. Radość i osobiste szczęście zakłóca jednak myśl o ojczyźnie, ustawicznie zagrożonej atakami Krzyżaków. Tak jak wszyscy ludzie szlachetni, wielkiego umysłu i serca, tak i Konrad szczęścia nie znalazł w domu, bo nie był w ojczyźnie. Konrad dokonuje, więc tragicznego wyboru - postanawia powrócić do zakonu, żyć wśród znienawidzonych wrogów, udając jednego z nich, starać się o wybór na mistrza, aby podstępem doprowadzić zakon do zguby. Wybór taki jest wyjątkowo trudny - Konrad wie, że pozostawia w rozpaczy młodą, kochającą i kochaną żonę, a na dodatek musi wybrać drogę niegodną średniowiecznego rycerza, drogę podstępu i zdrady. Do takiego działania zmusza go konkretna sytuacja polityczna. Litwa nie ma żadnych szans na pokonanie wroga w otwartej walce. Konieczność wyboru takiej drogi postępowania rodzi u Konrada głęboki konflikt moralny. W chwilach wahania, załamań psychicznych także Halban utwierdza Konrada w słuszności. Konrad spośród dwóch możliwości porzuca żonę. Przedkłada dobro wspólne, całego ludu, nad własne szczęście i uczucia ukochanej kobiety. Jednak czy wybór okazał się słuszny? Zostawiając żonę, zdradzając Krzyżaków, którzy obdarzyli go zaufaniem dla dobra Litwy ponosi wewnętrzną klęskę moralną. Nie potrafi żyć ze świadomością swoich czynów i w rezultacie popełnia samobójstwo.

Kolejnymi postaciami, dokonującymi wyboru między uczuciem a obowiązkiem są bohaterowie wielkich dramatów romantycznych: Kordian i Konrad. Chcieli poświęcić wszystkie swe siły, całe życie dla wyzwolenia ojczyzny, mając ogromne pragnienie służenia jej, a jednocześnie czując swą niemoc, niemożność spełnienia tego obowiązku i pragnienia. Niemoc ta płynie z nadwrażliwości, którą przejawia każdy poeta. Konrad z „Dziadów” rezygnuje z miłości na rzecz patriotycznego poświęcenia. Jednak do żadnych działań nie dochodzi, ponieważ po rozmowie z Bogiem, jaką odbył w Wielkiej Improwizacji, pada bezsilny i zemdlony. Podobnie układają się losy Kordiana. Też poświęca on miłość, spokojną przyszłość i dostatek dla idei wyzwoleńczej. Jednak w decydującym momencie zawodzi. Na nic zdaje się jego poświęcenie, determinacja, gotowość oddania życia. Pada zemdlony u drzwi carskiej sypialni. Nie zabije cara. Staje się na wpół obłąkany, nie mogąc sobie wybaczyć słabości, której doznał w decydującej chwili.
Literatura okresu Młodej Polski miała również bohaterów, którzy znaleźli się w sytuacji wyboru. Tu wymienić należy bohaterów powieści Stefana Żeromskiego.

Jako pierwszy omówiony zostanie Tomasz Judym Judyta powieści „Ludzie bezdomni” Postać doktora Judyma Stoi przed podjęciem decyzji: związać się z Joasią, założyć dom, rodzinę i wieść szczęśliwe życie, czy poświęcić się całkowicie pracy społecznej, niesieniu pomocy biedocie Zagłębia? Zdaje sobie sprawę, że jeśli się ożeni, poświęci się rodzinie, będzie dbać o dom i zabraknie mu czasu na pracę społeczną na rzecz innych – najbiedniejszych. Natomiast, gdy poświęci się pracy dla społeczeństwa, skrzywdzi kochającą go Joasię i zniszczy swoją jedyną miłość. Ma, więc świadomość, że cokolwiek uczyni, będzie cierpiał. Tomasz Judym znalazł się więc niewątpliwie w sytuacji tragicznej, ponieważ każdy wybór wiązał się z wyrzeczeniem. Doktor Judym wywodził się z proletariatu, czuł iż to właśnie on powinien zrobić coś dla swojej klasy. Uważał, że nie ma prawa posiadać własnego domu i żony. Wyrzeka się wszystkiego, własnego szczęścia, ukochanej kobiety i domu. Pragnie sam kroczyć poprzez życie, ponieważ droga, którą wybrał jest bardzo ciężka. Trudno osądzić postępowanie Judyma. Z pewnością znajdą się ludzie, którzy pochwalą go za tak trudną życiową decyzję, za tak wielkie poświęcenie się sprawie oraz tacy, którzy będą uważać, iż jego postępowanie nie było właściwe. Jest to problem kontrowersyjny. Wydaje mi się, że z jednej strony Judym zrobił dobrze, ponieważ dalsza droga jego życia była zbyt trudna dla Joanny, ponieważ była ona kobietą słabą i delikatną. Z drugiej strony jednak myślę, że nie powinien wyrzekać się swego szczęścia osobistego, ponieważ pozbawiał go również Joannę, która go kochała i chciała z nim być do końca swoich dni. Wyrzekając się jej, pozostawił ją ze złamanym sercem.

Ocena, czy wybór bohatera jest dobry czy zły jest trudna. Uważam, że każdy człowiek ma własne kryterium wartości i korzystając z niego dokonuje wyboru. To, co dla mnie będzie zgodne z moimi przekonaniami i potrzebami, inna osoba może odebrać jako zły wybór. Jednak dokonując wyboru spośród określonych możliwości należy brać pod uwagę uczucia bliskich nam osób, gdyż zawsze ktoś zostanie poszkodowany. Nie ma na to jednoznacznej odpowiedzi co wybierać, ważne aby kierować się sercem