"Ferdydurke" Witolda Gombrowicza.

Witold Gombrowicz (1904 - 1969)
- debiutował zbiorem opowiadań "Pamiętnik z okresu dojrzewania" (1933),
- powieścią "Ferdydurke" (1937) ugruntował swoją znaczącą, ale jednocześnie zawsze budzącą kontrowersje pozycję prozaika, który z ironią i parodystycznym dystansem przedstawiał fałszywe, jego zdaniem, wzory moralne, społeczne i narodowe,
- centralnym problemem twórczości prozaika i dramaturga stała się forma bycia i istnienia - jej zgubna siła, zniewalająca jednostkę i kulturę,
- jego twórczość już w okresie międzywojennym wywołała żywe dyskusje literackie

Ludwik Fryde, krytyk, tak charakteryzował zasadnicze idee "Ferdydurke"...

* "FERDYDURKE"...

? powieść Gombrowicza, niezależnie od wartości estetycznych, błyszczy prawdziwą mądrością życiową,
? głównym problemem "Ferdydurke" jest problem formy, problem kultury, bo treść życiowa jest prosta, powtarza się niezmiennie we wszystkich wiekach,
? tajemnica kultury - bogactwa zjawisk: narodów, epok, stylów, obyczajów, gestów - tkwi w formie
? subiektywne "ja" dusi się w swym ciasnym domku i spontanicznie dąży do obiektywizacji; żyjąc w środowisku społecznym ulegamy ciśnieniu zbiorowości, która chce ukształtować nas na swój obraz i podobieństwo; temu celowi służy przede wszystkim wychowanie szkolne - pierwsza kondygnacja piekła, przez które przechodzi bohater "Ferdydurke"
? tworzy groteskowy obraz świata na pograniczu kpiny i powagi, żartu i dostojeństwa; wszystko jest błazeńskie, a jednocześnie tragiczne
? odsłania absurdalną rzeczywistość pozoru i fałszu
? jest to świat, w którym wszystko jest możliwe: świat z pogranicza jawy i snu, prawdy i kłamstwa, rzeczywistości i nierzeczywistości
? groteskowo-tragiczna akcja ukazuje pesymistyczny obraz egzystencji człowieka
? absurd życia wynika z fałszywych interakcji społecznych; lęk przed "obcym", "cudzym", "innym" prowadzi do powstania zachowań i postaw, które tworzą fałszywą formę
? przyczynia się do rozwoju prozy - stanowi nowatorską propozycję artystyczną, w której zostaje rozbita tradycyjna struktura powieści ( zamysł autotematyczny, który poddaje w wątpliwość sensowny i logicznie uporządkowany kształt dzieła literackiego; akcja przerywana odautorskim komentarzem)
? odsłania proces własnego powstawania, staje się powieścią o powieści
? nawiązuje do prozy XX wieku, m.in. do "Pałuby" Karola Irzykowskiego i "Fałszerzy" Andre Gide`a

* OBRAZ SZKOŁY U GOMBROWICZA

? jest on fantastyczny
? podkreśla trafnie, że pozą jest w równej mierze idealizm, jak cynizm młodzieży, jedno i drugie wynika z
namiętnego udawania dorosłych
? uczniowie są traktowani wciąż pedagogicznie, otoczeni fałszem, dawali koncert fałszu; są okropni w l
liryzmie, nieudolni w ironii, żarcie, dowcipie, obrzydliwi w swoich upadkach
? satyra szkolna zbiega się z współczesną myślą pedagogiczną
? "Ferdydurke" atakuje szkołę tradycyjną jako wyraz kultury dwuwarstwowej, nie obejmującej człowieka w
jego pełnej strukturze psychofizycznej, lecz tylko intelekt; kształcącą jednostkę nie przez uczestniczenie w
życiu zbiorowości, lecz w izolacji, w oderwanej od rzeczywistości społecznej atmosferze gimnazjalnej
? szkoła kształtuje psychikę w rozstrzygającym dla człowieka okresie dojrzewania, a rezultatem jest
chroniczny kryzys poczucia rzeczywistości i niestarty osad podręcznikowych, fikcyjnych ideologii

* OBRAZ ŚRODOWISKA ...

...MIESZCZAŃSKIEGO:
? postępowe
? zakłamane
? wielkomiejska nowoczesność polega na ideałach na snobistycznych wmówie -
niach
? bohater sprytną intrygą doprowadza je do rozbicia, do samorozkładu sztucznej
formy
? ład obyczajowo-społeczny załamuje się i załamują się ludzie pozbawieni
formy-pancerza

... I ZIEMIAŃSKIEGO:
? tradycjonalistyczne
? zakłamane
? tradycja ziemiańska, subtelny "pański" obyczaj, stanowi formę-pozór,
która daje "państwu" fikcyjną przewagę nad chłopstwem
? do rozbicia dochodzi dzięki zbiegowi okoliczności
? ład obyczajowo-społeczny załamuje się i załamują się ludzie pozbawieni
formy-pancerza

Bohater "Ferdydurke", rozwiawszy trzy koszmary, uciekłszy ze szkoły, skompromitowawszy dom mieszczański i doprowadziwszy do groteskowej rewolucji społecznej we dworze, nie oswobadza się, nie wyzwala od kultury, bo jak stwierdził sam Gombrowicz: "Ze schematu obyczajowo-społecznego, od >gęby< nie można uciec...".


* FILOZOFIA W "FERDYDURKE"

? filozofia w powieści ma swój odpowiednik europejski, jakim jest nurt refleksji egzystencjalnej
i poglądy francuskiego myśliciela Jean Paul Sartre`a
? człowiek, w myśl tej koncepcji, to samotna melodia, która nie ma możliwości pełnego i
równorzędnego kontaktu z rzeczywistością wobec niej zewnętrzną; każde wyjście "do świata"
i "do drugiego człowieka", staje się zubożeniem i zafałszowaniem własnej osobowości i utraty
własnej osobowości
? filozoficzna refleksja wyraża się też poprzez odwołania do historycznych, polskich aktualiów;
społeczno-obyczajowe obserwacje prowadzą do ironicznej krytyki międzywojennych środowisk
tradycjonalistycznych i liberalno-postępowych