Zygmunt Stary 1506-1518
Zygmunt August 1548-1572
Zygmunt Stary
- związki z zakonem krzyżackim
- wojna z krzyżakami
- hołd pruski
W 1506 roku Zygmunt Stary wstąpił na tron, w tym samym czasie Polska zagrożona była ekspansywną polityką Rosji. Za czasów panowania ostatnich Jagiellonów zażegnany został problem krzyżacki. Jagiellonowie prowadzili z zakonem zaciekłe spory już od XV wieku. Za panowania Zygmunta Starego, przedostatniego przedstawiciela Jagiellonów również miały miejsce walki z zakonem, jednak nie odniosły one wymiernych korzyści. W wyniku Traktatu Krakowskiego z 1525 roku postanowiono o sekularyzacji zakonu i powstaniu Luterańskiego Księstwa Pruskiego – lennika Polski, czyli ziemiami uznającymi zwierzchnictwo władcy Polski. Tak powstały Prusy Książęce, które miały udzielać Rzeczpospolitej pomocy wojskowej i finansowej. W 1525 roku miało miejsce bardzo ważne wydarzenie, uwiecznione na obrazie Jana Matejki – hołd pruski. Hołd Pruski został złożony królowi Zygmuntowi Staremu przez księcia pruskiego Albrechta Hohenzollera na krakowskim rynku. Miało to duże znaczenie, ponieważ przez następne lata Księstwo Pruskie było mocno związane z Polską. Na początku mogło się zdawać, że traktat krakowski jest znaczącym krokiem ku umocnieniu wpływów nad Bałtykiem, jednak w przeciągu 100 lat okazało się, że w sąsiedztwie Rzeczpospolitej istnieje bardzo silne i niebezpieczne państwo jak niegdyś państwo krzyżackie. Już za panowania Zygmunta Augusta miała miejsce rywalizacja o inflanty. W 1561 r. zseukalryzowano państwo zakonu Kawalerów Mieczowych i uznano zwierzchnictwo państwa polsko-litewskiego nad Kurlandią, dziedzicznym państwem Wielkiego Mistrza Gotarda Kettlera. Lennem oprócz Kurlandii, stały się również Inflanty, które stały się swego rodzaju prowincją państwa polsko – litewskiego. W wyniku ogromnego zainteresowania podziałem państwa Kettlera wybuchła wojna północna o Inflanty, między stronami rosyjską, duńską i szwedzką a państwem polsko – litewskim. W wyniku owej wojny Rosjanie zajęli Połock nad Dźwiną w roku 1563. W walkach tych działała również flota kaperska, która występowała przeciwko organizowanej przez Rosjan żegludze narewskiej, do portu Narew. W zamian za udzieloną Polsce pomoc w wojnie północnej, w Prusach dopuszczono do tronu Hohenzollerów, którzy wywodzili się z Brandenburgii. warto wrócić jeszcze do Zygmunta starego i wspomnieć o jego stosunkach z Habsburgami i Turcją. W 1515 roku miał miejsce zjazd monarchów w Wiedniu, w którym udział wzięli Zygmunt Stary, władca Czech i Węgier Władysław Jagiellończyk oraz Maksymilinan I Habsburg. Podczas tego spotkania Habsburgowie obiecali zerwanie stosunków moskiewsko – austriackich, w zamian za sukcesję na tronie Czech i Węgier, gdzie po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów, władzę mieli objąć właśnie Habsburgowie. Już jedenaście lat po tym zjeździe ziściły się postanowienia zawarte w traktacie, ponieważ w bitwie pod Mohaczem w 1526 roku nie pozostawiwszy po sobie potomka, zmarł Ludwik Węgierski, w związku z czym tron Węgierski i Czeski objęli Habsburgowie. Warto również wspomnieć o wieczystym pokoju z Turcją w roku 1533, gdzie unikanie portów z Turcją stało się jednym z podstawowych zasad polskiej polityki zagranicznej XVI wieku. W 1568 roku, miał miejsce zatarg króla Zygmunta Augusta z Gdańskiem, gdzie po powołaniu Komisji Morskiej, gdańszczanie dopuścili się mordu na królewskich marynarzach. Dwa lata później nałożono na Gdańsk tzw. Konstytucje karnkowskie, które regulowały zwierzchnictwo Polski nad Gdańskiem. Konstytucja ta zniesiona została siedem lat później zniesiona w wyniku uznania przez Gdańsk elekcji Stefana Batorego. W 1572 roku zmarł Zygmunt August, a śmierć tego władcy zakończyła panowanie dynastii Jagiellonów w Polsce i Europie.
Unia Lubelska
Przyczyny Unii Lubelskiej:
- brak potomka Zygmunta Augusta
- chęć zachowania ścisłej współpracy Korony i Księstwa Litewskiego
Skutki Unii Lubelskiej:
- powstanie jednego, choć dualistycznego organizmu państwowego
Umowa międzynarodowa Królestwa Polskiego z Wielkim Księstwem Litewskim zawarta 1 lipca 1569 na Sejmie w Lublinie. Określana jako unia realna, w odróżnieniu od poprzednich, wiążących oba państwa tylko osobą władcy (taka unia nazywana jest personalną). Została przyjęta 28 czerwca, a podpisana 1 lipca 1569, ostatecznie ratyfikowana przez króla 4 lipca 1569. W jej wyniku powstało państwo znane w historiografii jako Rzeczpospolita Obojga Narodów – ze wspólnym monarchą, herbem, sejmem, walutą, polityką zagraniczną i obronną – zachowano odrębny skarb, urzędy, wojsko i sądownictwo.
Postanowienia Unii Lubelskiej:
Oba państwa miały mieć jednego władcę wybieranego wspólnie przez oba narody w wolnej elekcji i koronowanego na króla Polski i wielkiego księcia Litwy w Krakowie.
Powołano wspólny Sejm walny, obradujący w Warszawie, którego izba poselska składała się ze 120 posłów koronnych i 48 litewskich, a w skład Senatu weszło 113 senatorów koronnych i 27 litewskich.
Oba człony Rzeczypospolitej zobowiązały się prowadzić wspólną politykę obronną i zagraniczną
Wprowadzono wspólną monetę
Zachowano odrębne urzędy centralne, tytuły i dostojeństwa z zakresem kompetencji identycznym w obu krajach
Zachowano odrębne wojsko polskie i litewskie
Zachowano odrębne języki urzędowe (na Litwie język ruski)
Egzekucja królewszczyzn i podważanie nadań królewskich nie miały zastosowania na Litwie
Uchwalono unifikację systemów prawnych
Zniesiono zakaz nabywania przez Polaków dóbr na Litwie
Reformacja i kontrreformacja w Polsce
1. Przyczyny reformacji
Nepotyzm – obsadzanie rodziny na urzędach
Symonia – sprzedaż dóbr kościoła
Zajmowanie się sprawami świeckimi
Niski poziom intelektualny i moralny księży
Dziesięcina, odpusty, świętopietrze – opłaty idące do kościoł
Rozpusta, afery finansowe duchownych
2. Sytuacja wyznaniowa w Polsce przed wystąpieniem Marcina Lutra:
- zróżnicowanie religijne i moralne
- katolicyzm wyznawany przez większość ludzi
- prawosławie (Grody Czerwińskie)
- judaizm
- Tatarzy, Mongołowie -> islam
3. Przebieg reformacji i kontrreformacji w Polsce
a) luteranizm – na ternach silnych wpływów niemieckich – Wielkopolska, Prusy Książęce, Pomorze. Wyznawcy – MIESZCZANIE. Pociąga ich taniość kościoła, poprawia się ich pozycja społeczna.
Założenia luteranizmu:
- odrzucenie dogmatów ustanowionych przez sobory i papieży
- Pismo Święte – źródło objawienia
- Głowa kościoła – Chrystus (nie papież)
- akt wiary wewnętrzny – najważniejszy dla zbawienia
- 2 sakramenty – chrzest i komunia św.
- odrzucenie kultu świętych
- księży nie obowiązuje celibat
- taniość kościoła (brak sprzedaży odpustów, dziesięcin, itp.
b) kalwinizm – predestynacja, praca, wyznawcy – SZLACHTA małopolska i litewska
Założenia kalwinizmu:
- reformowanie się i ewoluowanie kościoła
- chrzest i eucharystia
- kult Biblii, zwłaszcza Ewangelii
- zbawienie jest ograniczone
- niezależność kościoła od państwa
- odrzucenie woli człowieka
1562 – pomysł stworzenia kościoła narodowego
1562
- zbór większy (kalwini) - Pińczów
- zbór mniejszy (arianie, bracia polscy, antytrynitarze) – nowe wyznanie – Bracia Polscy – odrzucają trójcę świętą, nie chcieli własności prywatnej, chłopi i szlachta mają mieszkać obok siebie, grupa prześladowana. – Raków
Chłopi nie popierają reformacji, nie ma w Polsce wojen religijnych, nasilenie się kontrreformacji za czasów Wazów chcą zamknięcia Akademii Ariańskiej odbierają prawa do władzy szlachcie
Sprawa toruńska – 1724 r.
Uczniowie kolegium katolickiego napadli i złupili gimnazjum protestanckie, protestanci zaatakowali więc Jezuitów, 12 protestantów skazanych na śmierć.
Gwarancja tolerancji – 3 unie:
- 1555 – unia w Koźminku – porozumienie Kalwinów i Braci Czeskich (bracia Czescy – przeciwni wojnom, chcą równości)
- 1570 – unia Sandomierska – luteranie, kalwini i bracia Czescy
- 28 stycznia 1573 – konfederacja warszawska – spis praw każdego wstępującego na tron, pokój między wszystkimi wyznaniami.
