Dwa ujęcia motywu pracy. Porównaj fragmenty „Nad Niemnem” oraz „Ludzi bezdomnych”. Zwróć uwagę na sposób przedstawienia postaci. Wykorzystaj również kontekst historyczno-literacki.

Praca od zawsze stanowiła o poziomie życia człowieka. Zastanawiając się nad jej sensem, możemy wziąć pod uwagę różne aspekty wpływające na wydajność pracy oraz czynniki motywujące społeczeństwo do rzetelnego wykonywania jej. Kontrastujące ze sobą obrazy pracy człowieka przedstawili w swoich dziełach Eliza Orzeszkowa i Stefan Żeromski, zwracając uwagę na zupełnie inne cechy charakteryzujące opisywane grupy ludzi.
Przytoczony fragment „Nad Niemnem” ukazuje piękno naturalnego, wiejskiego krajobrazu , które zachęca tamtejszą ludność do pracy na roli. Jest to czynnik, który pozytywnie wpływa na atmosferę panującą na wsi. Okres żniw, czyli czas wzmożonej pracy, nie odstrasza jednak ludu, wręcz przeciwnie – sprawia przyjemność, gdyż wysiłek włożony w uprawę ziemi przynosi mu ogromną satysfakcję. Autorka podkreśla również, że społeczeństwo to nie składa się ze zwyczajnych ludzi, lecz jest grupą artystów, którzy potrafią z tak prozaicznej czynności, którą może wydawać się praca, stworzyć najprawdziwszą sztukę. Nawet określenie „przyziemne robaki” wydaje się być użyte w pozytywnym znaczeniu , ponieważ należy zauważyć, że te pracowite stworzenia tylko z pozoru nic nie znaczą, w gruncie rzeczy, ich życie ma wpływ na cały ekosystem.
Na wzór pozytywistycznych idei Eliza Orzeszkowa podkreśla, że to właśnie praca jest największą wartością w życiu człowieka. Prowadzi ona do zaspokojenia wewnętrznych aspiracji prostych ludzi, lecz także zapewnia podstawowe dobra niezbędne do życia. Nadaje sens życiu i pomimo ciężkich warunków i wielu trudnych chwil, ludzie są szczęśliwi. Wolą oni myśleć o owocach swych działań, niż o biedzie, która daje im się we znaki. Co więcej, przy wspólnej pracy czas spędzają w gronie rodziny i przyjaciół, co dostarcza im rozrywki: tematów do rozmów, powodu do śmiechu i śpiewania.
We fragmencie „Ludzi bezdomnych” przedstawiony jest całkiem inny obraz pracy, która, z powodu sytuacji politycznej i rodzącego się kapitalizmu, wykonywana jest w nieludzkich warunkach. Ogromne fabryki nie zapewniają należytej ochrony pracowników, a marne wynagrodzenia nawet w części nie są w stanie zrekompensować krzywd doznanych podczas wykonywania pracowniczych obowiązków. Ludzie pracują mechanicznie, bez przekonania. Nie czerpią z tego żadnej przyjemności.
Człowiek stał się częścią większego mechanizmu, traktowany jest przedmiotowo, jak element niezbędny do prawidłowego działania całości. Podczas rutynowych, wyczerpujących prac cierpi nie tylko jego zdrowie fizyczne, ale także psychiczne. Myśl o koszmarze, którym stała się praca, odbija się negatywnie na całym życiu zwykłego robotnika, co pokazane jest w ogólnym opisie bohaterów. Postacie te utraciły swój urok, pałają brzydotą, zlewając się z poszarzałym wnętrzem hali fabrycznej.
Można by się zastanawiać, dlaczego istota o wolej woli i nieprzeciętnym rozumie godzi się na takie traktowanie. Odpowiedz jest banalna – musi pracować gdziekolwiek, ponieważ nie może pozwolić na cierpienie głodu przez swoją rodzinę. Zmuszona jest do trwania w beznadziejnej sytuacji, a jej nigdy niemającym się spełnić marzeniem, jest marzenie wolności. Widoczne jest, iż obraz z powieści Żeromskiego bezsprzecznie zderza się z wizją Orzeszkowej, gdzie praca stanowiła sens życia człowieka, pomagała mu w dążeniu do bycia lepszym oraz utwierdzała w przekonaniu, że ma po co żyć.