Zdrada

Zdrada
Zdrada - Pojęcie zdrady rozumiane jest w literaturze wielorako. Najpopularniej¬szy jest motyw zdrady małżeńskiej lub zdrady kochanki (kochanka). Często je¬dnak pojawiają się bohaterowie, którzy zdradzili ojczyznę, władzę czy ideę albo przechodząc na stronę wroga, albo dia¬metralnie zmieniając swe poglądy. W takim kontekście zdradę należy różumieć jako sprzeniewierzenie się pew¬nym wartościom.
Biblia (ST) - 1) Sara, żona Abrahama, pozwala mu dopuścić się zdrady, by spłodził potomka z ich niewolnicą, Ha-gar. Ze związku tego narodzi się pierw¬szy syn Abrahama, Izamel, którego oj¬ciec oddali od siebie. 2) Naród wybrany zdradza Jahwe, swego wyzwoliciela, gdy wędruje przez pustynię do Ziemi Obiecanej. Na prośbę Izraelitów (uczyń nam Boga, który by szedł przed nami) Aaron kazał przetopić ich kosztowności w posąg złotego cielca. Mojżesz niszczy jednak posąg i każe opowiedzieć się za Jahwe.
Biblia (NT) - 1) Judasz, jeden z Apos¬tołów, wydaje Chrystusa Sanhedrynowi, w zamian za to otrzymując trzydzieści srebrników. Zdrada Judasza wyszła na jaw podczas Ostatniej Wieczerzy. 2) Piotr, następca Chrystusa, wypiera się Go trzykrotnie w noc pojmania. Jezus wybaczy mu jednak tę zdradę i uczyni go głową Kościoła Chrystusowego.
Mitologia -1) Większość bogów słynna była ze swych zdrad małżeńskich, a mię¬dzy niewiernymi małżonkami prym wiódł Zeus. Mitologiczni herosi byli dziećmi pochodzącymi ze związków bogów ze śmiertelniczkami, nimfami lub boginkami. 2) Do najsłynniejszych mitologicznych niewiernych mężczyzn należą: Jazon (zdradził swą żonę Medeę z księżniczką Kreuzą), Odys (roman¬sował z nimfą Kalipso, czarodziejką Kirke i królewną Nuzyką) oraz Tezeusz (zdradził swoją wybawicielkę, Ariadnę, odjeżdżając bez pożegnania z Krety). 3) Polinejkes, syn Edypa i brat Eteoklesa, zdradza rodzinne Teby wyruszając ze słynną wyprawą siedmiu przeciw Te-bom, by odzyskać odebrany mu bez¬prawnie tron.
„Pieśń o Rolandzie" - Ganelon, teść Rolanda wysłany na pertraktacje z Ha-wylem, królem Saragossy, podejrzewa zięcia o podstęp. Zazdroszcząc mu sza¬cunku i poważania na dworze Karola Wielkiego, dopuszcza się zdrady. Jej konsekwencją jest klęska pod Ronces-valles i śmierć Rolanda.
Legendy arturiańskie - 1) Ginewra, żona króla Artura, i Lancelot, jego uko¬chany rycerz, zakochują się w sobie. Ich romans odkrył Mordred i opowiedział o nim królowi. Lancelot na zawsze opuścił zamek Camelot, a wkrótce po¬tem rozpadnie się Okrągły Stół. 2) Mor¬dred, od początku zazdrosny o władzę Artura, jak i o jego żonę, dopuszcza się zdrady. Kiedy król jedzie na wojnę z cesarzem Lucjuszem, przywłaszcza sobie królestwo i królową. Będzie to przyczyną wojny między Arturem i Mor-dredem, jego siostrzeńcem.
J. Bedier (oprać.) „Dzieje Tristana i Izoldy" - Izolda Złotowłosa, żona króla Marka, zdradza go z Tristanem, siostrzeńcem króla i jego ukochanym rycerzem. Ona .złamała przysięgę mał¬żeńską, natomiast on okazał się nielojal¬ny wobec swego seniora. Po śmierci kochanków król Marek wybaczył im zdradę i kazał ich pochować w dwóch grobach obok siebie.
W. Szekspir „Sen nocy letniej" - Zdra¬da Tytanii, żony Oberona, króla elfów, stała się przyczyną wszystkich wyda-rzeń w komedii. Oszukany małżonek mści się na wiarołomnej żonie, poddając ją działaniu eliksiru miłosnego. Patrz: sen, szaleństwo.
W. Szekspir „Otello" - Jago, zakocha¬ny w Desdemonie i zazdrosny o za¬szczyty, jakie spotykają Otella, knuje misterną intrygę, w której Desdemona będzie wiarołomną żoną, a Otello - zdradzanym mężem. Intryga ta do¬prowadzi do słynnej sceny zazdrości, gdy to Maur zamorduje swą żonę.
W. Szekspir „Makbet" - Makbet, wier¬ny i lojalny rycerz króla Duncana, zmie¬nia się pod wpływem przepowiedni cza-rownic. Z prawego tana Kawdoru staje się zdrajcą i mordercą swego władcy.
W. Szekspir „Hamlet" - 1) Klaudiusz
- patrz: zazdrość. 2) Gertruda dopuszcza się zdrady pamięci męża, wychodząc za mąż za jego brata zaledwie w dwa miesiące po tym, jak owdowiała. Z teks¬tu sztuki można także wywnioskować, iż znała ona prawdziwą historię śmierci swego męża. Tak więc zdradziła nie tylko męża, ale i króla. 3) Za zdradę można uznać także postawę Ofelii, która decyduje się wziąć udział w spisku przeciw Hamletowi. Czyni to na wyraź¬ną prośbę ojca.
Molier „Don Juan" - Don Juan, naj¬słynniejszy uwodziciel wszechczasów, nigdy nie kierował się zasadą wierności. Szybko nudził się zdobytą kobietą, by uwieść nową. Dla osiągnięcia celu go¬tów był nawet wielokrotnie zawierać związek małżeński, gwałcąc zasady reli¬gii-
G. Byron „Giaur" - Leila, branka Hassana, zdradza go z tajemniczym Giaurem, gościem na dworze sułtana. Za karę utopiono ją w worku obciążo¬nym kamieniami.
A. Mickiewicz „Ballady i romanse"
- 1),JJlije" - pani, gdy jej mąż jest na wojnie, nie dochowuje mu wierności. Kiedy pan wraca, ona zabija go, by nigdy nie dowiedział się o zdradzie i nie ukarał jej. 2) „Świteź" - strzelec z boru, który przysięgał wierność swej dziew¬czynie, nie dotrzymał słowa. Zdradził ją z nimfą ze Świtezi. Za karę został
G. Flaubert „Pani Bovary" - patrz: mąż, rodzina.
L.N. Tołstoj „Anna Karenina" - patrz: żona, rodzina.
F.M. Dostojewski „Zbrodnia i kara"
- Swidrygajłow, rozpustnik i człowiek bez zasad, zdradza swą żonę, Marię Pietrowną. Ona wybacza mu niemal wszystkie zdrady, ale gdy zainteresował się Dunią, kazała odesłać dziewczynę do domu.
B. Prus „Lalka" - Izabela Łęcka, już po zaręczynach z Wokulskim, zdradza go z Kaziem Starskim, hulaką i bawidam-kiem. Dla Wokulskiego jest to o tyle bolesne, że widział zaloty tych dwojga. Zachowanie Izabeli uzmysłowiło mu, iż daleka jest ona od ideału kobiety, jaki w niej widział. Patrz: miłość trudna.
H. Sienkiewicz „Potop" - Za zdrajców Polski i króla uznaje się początkowo całą magnaterię, która oddała się w ręce Karola Gustawa. Wśród zdrajców - ma¬gnatów wybijają się jednak dwaj boha¬terowie: Bogusław i Janusz Radziwił¬łowie, którzy zawarli z królem Szwecji ugodę w Kiejdanach. W zamian za poddanie się wrogów Janusz miał obie¬cany tron wielkoksiążęcy na Litwie.
H. Sienkiewicz „Rodzina Połaniec¬kich" - Stach Połaniecki zdradza swą żonę, Marynię, z żoną przyjaciela. Po¬nieważ podłoże tej zdrady jest czysto zmysłowe, odczuwa potem niesmak i niechęć do pani Maszkowej i do same¬go siebie.
O. Wilde „Teleny" - Teleny zdradza ukochanego Des Grieux, by móc spłacić długi. Zdrada jest tym boleśniejsza dla Des Grieux, że jest jej świadkiem - wi¬dzi, jak Teleny kocha się z kobietą w tym samym pokoju, w którym tak niedawno uprawiał miłość z nim. Co gorsza, w kobiecie Kamil rozpoznaje własną matkę. Gdy Teleny dowie się, że jego zdrada wyszła na jaw, popełni samobójstwo.
S. Żeromski „Wierna rzeka" - Józef Odrowąż, były powstaniec, ocalony przez Salomeę Brynicką, wdaje się w ro-mans z nią. Wielka miłość okazuje się jednak jednostronna: Odrowąż podpo¬rządkowuje się woli matki i porzuca ukochaną, dopuszczając się w ten spo¬sób wiarołomstwa i zdrady.
W.S. Reymont „Chłopi" - 1) Jagna - patrz: żona. 2) Antek zdradza Hankę z Jagną. Jego wielka namiętność do żony ojca każe mu zapomnieć o życiu rodzinnym, żonie i dzieciach. Zdrada ta nie tylko przyczyni się do zaostrzenia konfliktu między Antkiem a starym Boryną, wpłynie ona także na Hankę, która od tej pory przestanie być żoną słuchającą we wszystkim męża.
F.S. Fitzgerald „Wielki Gatsby" - 1)
Daisy sprzeniewierza się Gatsby'emu, gdy wychodzi za mąż za innego (potom¬ka bogatej rodziny z tradycjami). Po latach, kiedy spotka ukochanego z mło¬dości (teraz już zamożnego, o ugrun¬towanej pozycji w towarzystwie), zdra¬dzi z nim męża, Toma. 2) Tom nawiązu¬je romans z Myrtle, żoną właściciela warsztatu samochodowego. Romans tych dwojga - on potomek znanej rodzi¬ny, ona z nizin społecznych - ma wy-miar czysto sensualny. Zdrada Toma nie wpłynie w żadnym stopniu na jego małżeństwo z Daisy.
S. Undset „Krystyna, córka Lavran-
sa" - 1) Ragnfrida, żona Lavransa, zdradza go niedługo po ślubie, z ukocha¬nym z młodości. Zdradę tę będzie ona poczytywać za przyczynę wszystkich nieszczęść w swej rodzinie, a samą siebie będzie do końca życia uważać za zakamieniałą grzesznicę. 2) Pani Aas-hilda, żona Baarda, nie kochana przez męża, maltretowana fizycznie i psychi¬cznie, nawiązuje romans z pięknym Bjórnem. Jakkolwiek powieść nie poda¬je dokładnych przyczyn śmierci Baarda, sugeruje, iż przyczynili się do niej Aas-kilda i Bjórn. 3) Elina, żona dzierżawcy na Husaby, zdradza męża z młodym i pięknym Erlendem. Z tego związku urodzi mu dwoje dzieci: Orma i Mał¬gorzatę. Ta skandalizująca historia mi¬łosna przyczyni się do wygnania Erlen-da z kraju i pozbawienia go godności rycerza. 4) Krystyna zdradza swojego narzeczonego, Szymona Darre, przysię¬gając wieczną miłość Erlendowi i od¬dając mu się. Ta zdrada jest także sprzeniewierzeniem się zasadom, któ-rych nauczyli ją rodzice, a przede wszy¬stkim wpojonej przez nich moralności. 5) Erlend wielokrotnie zdradzał Krys¬tynę, jednak tylko jeden z jego związ¬ków pozamałżeńskich przyniósł mu hańbę. Jego kochanka, pani Sunniwa, oskarżyła go przed królem o zdradę stanu. Zdrada kosztowała Erlenda utratę wolności i konfiskatę majątku. Nigdy też nie odzyskał zaufania Krystyny.
M. Dąbrowska „Noce i dnie" - 1)
Bogumił zdradza Barbarę dwukrotnie; raz - zakochując się platonicznie w pan¬nie Ksawuni Wojnarowskiej; drugi - na-wiązując romans z Felicją, chłopką słu¬żącą w Serbinowie. 2) Teresa Kocieł-lowa, podejrzewana przez własną siost¬rę, Barbarę, o romans z jej mężem, w rzeczywistości kochała tylko jednego mężczyznę - Tadeusza Krępskiego. Hi¬storię tej miłości (a zarazem małżeńskiej zdrady) poznała Barbara z listów siostry już po jej śmierci.
Z. Nałkowska „Granica" - 1) Ojciec Ziembiewicza zdradza swoją żonę z chłopkami z Boleborzy. Jego zdrady są jednak akceptowane i przemilczane przez żonę. 2) Zenon Ziembiewicz nie tylko zdradza Elżbietę z Justyną Bogu-tówną, ale domaga się też od żony zrozumienia i pomocy. W pewnym sen¬sie zdradza też swą kochankę, kiedy ta zachodzi w ciążę, a on próbuje roz¬wiązać ten problem przy pomocy pie¬niędzy.
R. Graves ,Ja, Klaudiusz" - Świat wielkiej polityki i historii przedstawio¬ny został jako niekończący się ciąg podstępów i zdrad. W pałacu cesarskim każdy myśli wyłącznie o sobie i o za¬szczytach, jakie może zdobyć, nawet kosztem osądzenia niewinnych czy za¬bicia rywala. Taką właśnie osobą jest cesarzowa Liwia, która dla swego syna, Tyberiusza, gotowa jest zdradzić męża i sprzeniewierzyć mu się.
J. Galsworthy „Koniec rozdziału"
(t. II) - Wilfryd Desert uznany został za człowieka niehonorowego i niemal zdrajcę, gdy do Londynu dotarła wiado¬mość o jego przejściu na islam. Desert, niewierzący, zmuszony został pod groź¬bą śmierci do przyjęcia islamu. Wyda¬rzenie to potraktowano jako wyparcie się chrześcijaństwa, a poza tym tchórzo¬stwo, tak że Wilfryd zmuszony był opuścić Londyn.
G. Orwell „Folwark zwierzęcy" -
Świnie zdradzają pozostałe zwierzęta, jak i zasady, które ustanowiono po rewolucji w folwarku. Okazało się, że pojmują one wolność i równość w spe¬cyficzny sposób: są one dane tylko wybranym, a więc samym świniom. Tak oto zajęły miejsce człowieka.
A. Szczypiorski „Początek" - Bronek Blutman, by ocalić samego siebie albo choć trochę odwlec chwilę śmierci, de-nuncjuje w gestapo Żydów, których spotkał poza murami getta (jest wśród wciągnięty w toń jeziora. 3) „Rybka"
- zdradzona przez pana z dworu dziew¬czyna popełnia samobójstwo. Nie umie¬ra jednak, lecz zamienia się w tytułową rybkę. Zemści się na wiarołomnym ko¬chanku, zamieniając jego i jego żonę w dwa zrośnięte głazy.
A. Mickiewicz „Dziady", cz. IV - Ma¬ryla, kochanka Gustawa, dopuszcza się zdrady, wychodząc za innego, starszego i bogatszego. Jej zdradzony kochanek uważa, że tym samym pogwałciła niero¬zerwalność ich związku (komunię dusz).
A. Mickiewicz „Konrad Wallenrod"
- Tytułowy bohater zdradza nie tylko Zakon, któremu zawdzięcza wykształ¬cenie i hierarchię wartości. Zdradza on przede wszystkim ideały rycerskie, któ¬re nakazywały mu walczyć honorowo, a nie podstępem. Dlatego porażka Krzy-żaków będzie także klęską Wallenroda. Patrz: rycerz, samobójstwo.
J. Słowacki „Balladyna" - Balladyna, sprawując rządy w zamku Kirkora, pod jego nieobecność zdradza go z Fon Kostrynem. Jednak największym prze¬jawem zdrady małżeńskiej będzie to, iż nie zawaha się wystąpić przeciwko swe¬mu mężowi, by walczyć o władzę.
A. Dumas „Hrabia Monte Christo" -
Na skutek zdrady swoich przyjaciół Edmund Dantes został uwięziony i ska¬zany na dożywocie. Oskarżono go o kontakty z Napoleonem, przebywają¬cym wówczas na Elbie. Po jedenastu latach więzienia udaje mu się jednak uciec. Odtąd głównym celem jego życia stanie się zemsta za doznane krzywdy.
H. Balzac „Ojciec Goriot" - Baronowa de Nucingen i hrabina de Restaud zdra¬dzają swoich mężów, jako że w ówczes¬nym Paryżu do dobrego tonu należy posiadanie kochanka.
nich także Irma Seidenman). Sam będąc Żydem, dopuszcza się zdrady swojego narodu w tak tragicznych dla niego czasach.

M. Hłasko „Ósmy dzień tygodnia" -
Agnieszka, w poczuciu beznadziejności swego życia i niemożności spełnienia się jej miłości z Piotrem, zdradza go z przygodnie spotkanym mężczyzną. W ten sposób odcina się od miłości i upokarza samą siebie.
S. Mrozek „Tango" - 1) Elenora -patrz: żona; 2) Ala zdradza uczuciowe¬go i pełnego ideałów Artura z Edkiem, w którym widzi nieco prymitywnego, ale prawdziwego mężczyznę. W ten sposób udowadnia, iż daleka jest od czysto platonicznego i idealistycznego pojmowania miłości; 3) Eugeniusz zdra¬dza całą rodzinę, sprzymierzając się z Edkiem. Czyni to tylko po to, by ocalić samego siebie.
A. Kowalska „Pestka" -1) Dla Borysa zdrada małżeńska była całkowicie nie¬zgodna z wyznawanymi przezeń zasa¬dami. Jednak miłość do Agaty okazała się tak wielka, że przez lata zdradzał z nią swą żonę, by wreszcie opuścić dom i rodzinę. 2) Agata zdradza Borysa tylko po to, by udowodnić sobie samej, że on nie odebrał jej całej wolności, że w jej życiu mogą zaistnieć inni mężczyźni. Każda z tych zdrad, jakkolwiek począt¬kowo daje mściwą satysfakcję, potem przynosi niesmak i iból.
U. Eco „Imię róży" - Jorge zdradza braci zakonników, ukrywając przed ni¬mi tajemnicę istnienia II części „Poety¬ki" Arystotelesa. Prowadzi to do serii morderstw w opactwie, przybycia in¬kwizytorów, jak i skazania niewinnych na śmierć. Sam Jorge, strażnik księgi, obarcza winą Antychrysta, który zbu¬rzył spokój zakonników.
M. Ondaatje „Angielski pacjent" -1)
Katharine Clifton, w niespełna rok po ślubie, zdradza męża z Almasym. Kocha jednego i drugiego, lojalność wobec męża nie pozwala jej spotykać się z ko¬chankiem. Jednak przed śmiercią wy¬zna, że jej jedyną prawdziwą miłością był Almasy. 2) Almasy zdradza Brytyj¬czyków i swoich przyjaciół, oddając Niemcom mapy pustyni. Tylko w ten sposób może zdobyć samolot, którym za¬bierze Katharine z Jaskini Pływaków. Przez innych, nie znających całej historii, poczytywany będzie jednak za zdrajcę.
* , Judasz wydał Chrystusa na mękę krzyżową za trzydzieści srebrników. Natura ludzka nie zmieniła się od tamtych czasów". (J. London)
* „Każdą zdradę można pięknie wytłumaczyć". (Elżbieta I)
* „Cóż to jest zdrada? - jest to zręczność w dotrzymywaniu kroku wydarzeniom". (H. Mann)
* „Zdrada jest jedynie konsekwencją małżeństwa". (Pitigrilli)
* „W każdym wiarołomstwie osoba zdradzana jest zawsze figurą przykrą, niesmaczną i śmieszną". (S. Zweig)
* „Jedna miłość, która nas nigdy nie zdradzi, to miłość własna".
(C. Czernik)
* „Nie można służyć Bogu, zdradzając człowieka w sobie i zdradzając człowieka w bliźnich, których zespół tworzy ludzkość". (B. Piasecki)
* „Ciekawość - pierwszy stopień do zdrady". (M. Samozwaniec)