Pieniądze
Ojciec pobłażliwy
Przykładem ojca zbyt pobłażliwego jest z kolei bohater Powracającej fali Bolesława Prusa – Gotlieb Adler. Toleruje on lekki styl życia jedynego syna Ferdynanda, utracjusza. Ma do niego słabość i by sprostać jego zachciankom, przeznacza dla niego wszystkie swe fundusze, zaniedbując np. bezpieczeństwo robotników w fabryce, redukując wydatki na bezpieczeństwo i higienę pracy i nie zatrudniając lekarza. Lekkomyślnie rozpieszcza swe córki tytułowy bohater powieści Honoriusza Balzaka Ojciec...
Łatwe pieniądze – łapówki
Budzić obrzydzenie mogą także łapówki. Branie ich stanowi jednak smutną normę w wielu środowiskach: królują w carskiej Rosji, opisanej prześmiewczo przez Mikołaja Gogola w Rewizorze , królują także w Rosji radzieckiej – groteskowo opisuje łapowników Michaił Bułhakow w Mistrzu i Małgorzacie . Budzącym szczególny sprzeciw moralny jest opisywany wielokrotnie w literaturze proceder wyłudzania pieniędzy od Żydów przez tzw. szmalcowników. Ten, kto ich nie opłacił, często bywał wydawany w ręce...
Symbol dewaluacji wartości
Pogrzeb Bucholca – potentata finansowego, wielkiego fabrykanta – w Ziemi obiecanej Władysława Stanisława Reymonta jest symbolem równości wszystkich wobec śmierci (nawet taki bogacz musi umrzeć!), ale także manifestacją potęgi i bogactwa przemysłowca. Pogrzeb ten gromadzi tłumy, urządzony jest z wielkim przepychem, pokazuje potęgę i zarazem kruchość pieniądza. Przede wszystkim jednak staje się symbolem bezduszności łódzkiej i dewaluacji wszelkich wartości w tym przeklętym mieście. Kiedy...
Praca drogą do kariery i źródłem uzależnienia
Zachodnie teksty kultury eksponują związek pracy z karierą i... uzależnieniem. Czasami działalność związana z zarabianiem pieniędzy w rzekomo uczciwej prestiżowej instytucji prowadzi też często do przestawienia hierarchii wartości człowieka, do zmian w jego psychice. Bohaterowie prozy Douglasa Couplanda (znaczące tytuły Poddani Micrososftu , Pokolenie X ) nie mają czasu na miłość, dbanie o siebie, a nawet jedzenie, nie mają własnej tożsamości, są uzależnieni od Internetu i przede...
Ubożenie szlachty
Odrębnym zagadnieniem jest ubożenie szlachty, między innymi w wyniku carskich represji po powstaniu styczniowym. Biednieją Niechcicowie z Nocy i dni Marii Dąbrowskiej, zmuszeni do zarządzania cudzymi majątkami, Orzelscy z Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej, rezydenci u bogatszych kuzynów, i Korczyńscy, coraz biedniejsi posiadacze majątku z tej samej powieści. Salomea Brynicka, bohaterka Wiernej rzeki , i jej sługa cierpią głód, zamknięci w dworze w czasach, gdy dogorywa powstanie. Biednieją...
Utracjusz
JULIASIEWICZOWA Ciociu! Zbyszko cofa, co powiedział. Powrócił do rozumu... i przeprasza ciocię. Dulska płacze. ZBYSZKO podchodzi ku niej, całuje ją w rękę i mówi cicho Przepraszam mamę za to... A psiakrew... psiakrew! DULSKA do Juliasiewiczowej No widzisz... znów klnie. JULIASIEWICZOWA Ach, to głupstwo! To nie ma znaczenia. ZBYSZKO z wybuchem Ma, ma znaczenie! Ma! JULIASIEWICZOWA Cofasz się? ZBYSZKO Tak... tak... będę tym, kim byłem! A! Możecie być dumni! (z wybuchem...
Godne pogardy sposoby zarabiania pieniędzy – lichwa, dochody z nierządu i... uczciwa praca
Literatura rejestruje rozmaite niegodne sposoby zarabiania pieniędzy. Uczciwy kupiec wenecki, bohater sztuki Williama Szekspira, pogardza lichwą. I sam nie pożycza na procent. Dlatego tak nienawidzi go zarabiający w ten sposób Żyd Shylock. Pogarda dla lichwy łączy się często z antysemityzmem. Za niegodny sposób zarabiania uchodzi w kręgach mieszczańskich prostytucja. Pani Dulska, bohaterka Moralności pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej, brzydzi się pieniędzmi otrzymywanymi od kokoty –...
Samobójstwo życiowych bankrutów
Literaccy samobójcy nie zawsze umierają lub chcą umrzeć z miłości, choć niekiedy ich śmierć z miłością ma coś wspólnego. Np. ojciec Wicia z Kroniki wypadków miłosnych odebrał sobie życie, gdy okazał się życiowym bankrutem– ktoś bowiem sprzeniewierzył pieniądze, za które ojciec Wicia odpowiadał... Zapewne nie mogąc wyjść z honorem z zaistniałej sytuacji ani zapewnić bytu rodzinie, ojciec Wicia wybrał śmierć. W nieco innej sytuacji był Zenon Ziembiewicz – bohater najbardziej znanej powieści...
Syn nadopiekuńczych rodziców
Dość często poruszanym problemem w literaturze jest nadopiekuńczość rodziców.Dzieckiem nadopiekuńczej matki jest niewątpliwie syn Róży, Władyś, z Cudzoziemki Marii Kuncewiczowej. To matka dyktuje mu zerwanie związku z narzeczoną, a potem wtrąca się w jego małżeństwo. Nadopiekuńcza, choć w innym sensie, bywa też bohaterka Nocy i dni Marii Dąbrowskiej – Barbara Niechcicowa wobec swych dzieci, a zwłaszcza syna Tomaszka, którego długi nieustannie reguluje. Przykładem nadopiekuńczości ojca...
Nimfetka
Kobietą dzieckiem ukazaną w perwersyjny sposób w powieści Vladimira Nabokova Lolita jest Dolores Haze, zwana Lolitą. Niedojrzała, dwunastoletnia dziewczynka staje się przedmiotem pożądania trzydziestosiedmioletniego mężczyzny Humberta Humberta, który z miłości do dziewczynki poślubia jej matkę, a gdy żona, odkrywszy sekret, ginie w wypadku, staje się jedynym opiekunem i ojczymem Lolity. W tym związku dziewczynka kusi ojczyma z kobiecą przebiegłością i osiąga pewne doraźne korzyści, np....
Zbrodnia wynikająca z pychy
Zdarza się też, że ktoś popełnia zbrodnię, bo wydaje mu się, że sam może,jako wybitna jednostka, stanowić prawa i wymierzyć sprawiedliwość. Tak jest np. w przypadku bohatera Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego. Raskolnikow sądzi, że może sam wydać i wykonać wyrok na starej lichwiarce– pieniądze zabrane starej umożliwiłyby bowiem przetrwanie rodzinie Rodiona, a także niesienie pomocy innym cierpiącym. Rodi on samodzielnie, także opierając się na sądach innych, ocenia lichwiarkę jako...
Rozrzutne córki mieszczanina
Żonom modnym trwoniącym mężowskie i własne majątki dorównują przejawiające wielkie zamiłowanie do luksusu córki tytułowego bohatera powieści Balzaka Ojciec Goriot . Anastazja i Delfina wychodzą dobrze i bogato za mąż, wciąż jednak nie starcza im pieniędzy na zbytki. Dlatego nadal wspiera je finansowo kochający i bardzo skromnie żyjący ojciec. Goriot kupuje ich miłość, której i tak nie ma: córki bezwzględnie wyłudzają od niego pieniądze, spotykając się z nim potajemnie, wstydzą się go bowiem...
Wyścig szczurów, kariera w wielkich firmach, mediach i mafii
Pracoholików, tylko pozornie pracujących na swe kariery, ukazują produkty kultury zachodniej. W prozie Douglasa Couplanda (m.in. kultowe Pokolenie X , Poddani Microsoftu ) czytamy o ludziach, którzy nie mają czasu dla siebie: na odpoczynek, zjedzenie porządnego posiłku, wyjście z pracy... W popularnym filmie Firma Sydneya Pollacka oglądamy od środka wielką firmę prawniczą, która wciąga swych dobrze opłacanych pracowników w sieć matactw i oszustw (jest powiązana z mafią). Karierowiczem...
Wieś sielankowa
W sielankowych obrazach wsi specjalizowała się literatura rzymska. Bukoliczne obrazy pasterzy, romansujących pośród pięknego krajobrazu i przeżywających swe pozorne problemy miłosne, powtórzą się w polskiej literaturze okresu sentymentalizmu ( Laura i Filon Franciszka Karpińskiego). Sielankową wieś, widzianą oczyma ziemianina gospodarza znamy także z przekazów twórców renesansowych: Żywota człowieka poćciwego Mikołaja Reja czy Pieśni świętojańskiej o Sobótce Jana Kochanowskiego. Obaj...
Małżeństwo dla pieniędzy
Inny typ wyrachowania prezentują kobiety, które pragną wyjść za mąż dla pieniędzy, a ślub traktują jako przepustkę do kariery, bogactwa, władzy bądź po prostu gwarancję spokojnej przyszłości. Jako drogę do bogactwa, władzy i kariery traktuje swój ślub z Kirkorem tytułowa bohaterka dramatu Juliusza Słowackiego, uboga dziewczyna Balladyna. By korzystnie rozwiązać problem, nie cofnie się przed niczym, nawet przed zabójstwem niezdecydowanej wprawdzie, ale stojącej jednak na drodze do szczęścia...
Sprytny sługa
Przeciwieństwem sługi głupiego jest sługa sprytny. Taki jest chciwy Rzędzian, umiejący wpłynąć na swego pana tak, by był dla niego hojny. Tacy są również Kiemlicze, bohaterowie Potopu , służący, gdy trzeba, ojczyźnie i Kmicicowi, którego ratują z opresji. Jednakże przede wszystkim przyświeca im pieniądz,są chciwi i sprytni. Na swój sposób sprytny jest też niedołęga Papkin – bohater Zemsty Aleksandra Fredry, dość tajemnicza, komiczna postać służąca Cześnikowi. Głupota i tchórzostwo nie...
Utrzymanka
Wyrachowane, już otwarcie, z racji roli, jaką pełnią w życiu swych mężczyzn, są utrzymanki. Tytułowa bohaterka sztuki Gabrieli Zapolskiej Panna Maliczewska tylko dla pieniędzy i ewentualnej kariery kontaktuje się z Daumem i jego przyjacielem. Zapolska pokazuje też w Pannie Maliczewskiej małżeństwo jako szczególny, usankcjonowany przez społeczeństwo i prawo sposób bycia utrzymanką. Tak tytułowa bohaterka ocenia układ, w którym tkwi Daumowa – mąż zapewnia jej utrzymanie domu na wysokim...
Żona tyranka
Literatura przynosi też obrazy żon będących prawdziwymi jędzami i tyrankami.Z pewnością należy do nich pani Aniela Dulska – bohaterka komedii Gabrieli Zapolskiej. Ta nietolerancyjna mieszczka trzęsie domem – organizuje życie męża, dzieci i służby oraz lokatorów. Mąż jest dla niej podnóżkiem, niegodnym uwagi ani szacunku, biernym i milczącym. Być może tak mu wygodnie – jak oceniają dzieci, mama rozpycha się łokciami za ojca... Dulska traktuje też Felicjana jak maszynkę do zarabiania...
Panie Dulskie
Skąpstwo polskich mieszczek reprezentuje pani Aniela Dulska – tytułowa bohaterka sztuki Gabrieli Zapolskiej. Bogata właścicielka kamienicy oszczędza nawet na tak drobnych wydatkach, jak kupno gazety (można przecież pożyczyć od innych) czy bilet tramwajowy dla córki (można przecież oszukać konduktora, że to małe dziecko, które nie musi płacić). Nie wydaje też na nowe stroje, z oszczędności i niedbalstwa chodzi po domu zaniedbana, w brudnym szlafroku. Krewnej Juliasiewiczowej zarzuca, że żyje...