W XX wiek Rosja wchodziła jako państwo wyraźnie odbiegające w dziedzinie rozwoju gospodarczego od innych krajów europejskich. Wprawdzie na przełomie wieków i do tego państwa dotarły zjawiska związane z rewolucją przemysłową (zaczęto budować fabryki, pojawiła się burżuazja i klasa robotnicza), ale wiele problemów społecznych było nadal nierozwiązanych.
Zacofane rolnictwo nie było w stanie wyżywić wszystkich mieszkańców wsi. W miastach coraz częściej dochodziło do protestów robotniczych. W takiej sytuacji carowi Mikołajowi II (rządził w latach 1894-1917) zależało na jakimś spektakularnym sukcesie, który zmniejszyłby falę niezadowolenia różnych grup społecznych z sytuacji gospodarczej Rosji. Szansę na to dawała wojna z Japonią. Pokonując ją, Mikołaj II nie tylko wzmocniłby swą pozycję, ale także spowodował odsunięcie Japonii od wpływów w Korei. Biorąc pod uwagę, że w 1900 roku Rosja zajęła Mandżurię, efektem zwycięskiej wojny z Japonią byłaby hegemonia Rosji na Dalekim Wschodzie.
Wojna rozpoczęła się w 1904 roku, gdy flota japońska, mająca poparcie Anglii i Stanów Zjednoczonych, zaatakowała statki rosyjskie w Porcie Artura. Nim Rosjanie przetransportowali na wschód swą armię lądową, zdecydowaną przewagę uzyskali Japończycy. Jej wynikiem były zwycięstwa w bitwie pod Mukdenem, a także w bitwie morskiej koło wyspy Cuszima, 27 V 1905 roku, gdzie japoński admirał Togo doszczętnie rozbił rosyjską flotę dowodzoną przez admirała Rożdiestwienskiego. Ta ostatnia bitwa przesądziła o sukcesie Japonii w całej wojnie. Pokój podpisano w Portsmouth, 5 IX 1905 roku. Zamiast planowanego zwycięstwa Rosja musiała się zgodzić na utratę Portu Artura, południowej części Sachalinu i wyrazić zgodę na obecność Japonii w Korei, sama zaś zapewnić miała niezależność Mandżurii. W rezultacie wojna z Japonią nie tylko nie wzmocniła pozycji Mikołaja II w państwie, ale przeciwnie – zwiększyła jeszcze nastroje niezadowolenia. Jeszcze podczas trwania działań wojennych, w styczniu1905 roku, w całej Rosji wybuchały strajki i bunty chłopskie. W Petersburgu organizowało je Towarzystwo Robotników Petersburga założone przez miejscowego popa Gieorgija Gapona. 22 I 1905 roku zorganizował on wielką demonstrację pod Pałacem Zimowym. W zamyśle organizatorów miała ona być wprawdzie pokojowa, lecz została krwawo rozpędzona przez kozaków wysłanych na rozkaz Mikołaja II. Zginęło wówczas około 1000 osób. Wydarzenie to, które do historii przeszło pod nazwą „krwawej niedzieli”, zapoczątkowało rewolucję. Przeciw carowi wystąpiło niemal całe społeczeństwo, choć różne grupy społeczne chciały zrealizować odrębne cele polityczne. Burżuazja, podobnie jak miało to miejsce w zachodniej Europie podczas <Wiosny Ludów>, domagała się zagwarantowania jej udziału w rządzeniu krajem. Robotnicy chcieli obalenia caratu, wielu pod kierunkiem Włodzimierza Lenina (prawdziwe nazwisko – Uljanow) przygotowywało się do rewolucji proletariackiej i odebrania fabryk burżuazji. Reform na wsi domagali się chłopi, a wojsko – skuteczniejszego prowadzenia wojny z Japonią (m.in. pancernik „Potiomkin” poparł walczących z wojskiem carskim robotników w Odessie, a następnie przedostał się do Rumunii). Mikołaj II zdawał sobie sprawę, że nie jest w stanie stłumić rewolucji obejmującej tak szerokie kręgi społeczne. Z drugiej jednak strony dostrzegał różnice dzielące zbuntowanych i postanowił je wykorzystać. Przede wszystkim, 6 VIII 1905 roku wydał dekret o utworzeniu Dumy Państwowej. Miała ona uczestniczyć w sprawowaniu rządów, ograniczając w ten sposób dotychczasową wszechwładzę carską (autorem dekretu o Dumie był minister carski Aleksander Bułygin). Powołanie Dumy Państwowej, w której zasiadać miała m.in. burżuazja, w pełni satysfakcjonowała tę grupę; tym samym zaprzestała ona antycarskich wystąpień. Pozbawiona wsparcia burżuazji klasa robotnicza nie stanowiła już istotnego zagrożenia dla cara. Wprawdzie od października 1905 roku trwał powszechny strajk, a 7 XII 1905 roku wybuchło nawet w Moskwie robotnicze powstanie, niemniej bez poparcia innych grup społecznych skazane było na klęskę, która nastąpiła po dziewięciu dniach walk. W ten sposób car Mikołaj II ponownie przejął kontrolę nad wydarzeniami w kraju. Utrzymał swoją władzę, decydując się tylko na nieznaczne ustępstwa polegające na powołaniu Dumy Państwowej. Inauguracyjne posiedzenie I Dumy nastąpiło w kwietniu 1906 roku. Przewagę w rosyjskim parlamencie posiadali demokraci z Partii Konstytucyjnych Demokratów (Kadetów). Gdy jednak Duma wystąpiła z żądaniem przekazania chłopom ziemi, car rozwiązał ją po zaledwie dwóch miesiącach istnienia. II Duma zebrała się na początku 1907 roku i mimo iż nie była już tak opozycyjna wobec cara jak poprzedniczka, i ją Mikołaj II rozwiązał w czerwcu 1907 roku. Data ta określa także symbolicznie zakończenie rewolucji, ponieważ car odzyskał w praktyce całą władzę, podporządkowując sobie Dumę i grożąc jej rozwiązaniem, gdyby podejmowała decyzje niezgodne z jego wolą.