Degradacja, kryzys inteligencji

Rola przedwojennej inteligencji była nie do przecenienia. W czasie wojny likwidowano ją jako kwiat narodu. Czynili to zarówno Rosjanie (Wszystko, co najważniejsze, Boża podszewka, Mój wiek, Katyń, Guziki), jak i Niemcy (żydowska inteligencja – Początek, Daleko od okna).
Bardzo istotnym, jeśli nie kluczowym zagadnieniem dotyczącym roli inteligencji we współczesnej kulturze jest powojenna refleksja nad sensem sztuki, cywilizacji. Po „epoce pieców”, po czasie holokaustu kultura XX wieku, zdobycze cywilizacji, rozwój ludzkości zostają zakwestionowane. Podobnie rola inteligencji. Klimat ten współgra zresztą z tendencjami w literaturze zachodnioeuropejskiej. Jednym z polskich twórców wpisujących się w tę problematykę jest sygnalizujący w swych wierszach kryzys kultury i sztuki Tadeusz Różewicz.W Kartotece pokazuje inteligentów, którzy bezmyślnie „klaszczą”, nie mają własnej tożsamości, nie pielęgnują w życiu żadnych wartości. Z kolei Sławomir Mrożek, którego twórczość dramaturgiczna cieszy się powodzeniem, podaje w wątpliwość rolę inteligencji w swojej słynnej, groteskowej sztuce Tango.
Dom artysty Stomila i Eleonory zostaje zdominowany przez prymitywa Edka, fascynującego intelektualistów swą naturalnością i spontanicznością (które są właściwie chamstwem) oraz siłą. On to powoduje, że zafascynowana nim Eleonora zdradza z nim męża, Edek uwodzi też narzeczoną młodego buntownika Artura, Alę. Wygrywa ze wszystkimi brutalną siłą,co być może jest symbolem totalitaryzmu i zwycięstwa motłochu nad inteligencją. Tango, które Edek tańczy w finałowej scenie sztuki z Eugeniuszem, jest symbolem jego zwycięstwa, może też być odczytywane jako symbol zwycięstwa kultury masowej. Finałowy taniec, będący aluzją do chocholego tańca w Weselu Wyspiańskiego, kojarzy się też z zauważonym już wcześniej przez młodopolskiego mistrza marazmem i kryzysem polskiej inteligencji. Inteligenci z Wesela fascynowali się wsią, nie umieli jednak jej konstruktywnie podźwignąć ani zjednoczyć się wspólnie z chłopami w walce przeciw zaborcom.Taniec chocholi był tańcem marazmu i takim tańcem jest również tango ze sztuki Mrożka. Kryzys inteligencji został też ukazany w innej sztuce tego wybitnego dramaturga – Emigranci.