Wpływ idei romantycznych na sytuacje polityczną w Europie

W historyczno- literackim układzie epok po oświeceniu następuje romantyzm. Epoka w dużym stopniu odmienna od poprzednich, pod względem filozofii, rozumienia świata i poszukiwania prawd o nim. Romantycy nie ufali wiedzy i jej twierdzeniom, zaufali za to bez granic przeczuciom, snom, można powiedzieć, że funkcjonowali w uduchowionym, idealnym świecie. Epoka romantyzmu w całej Europie nie przebiegała tak samo.

Romantyzm europejski był epoką krótkotrwałą, w dziedzinie polityki oznaczał bunt mieszczaństwa przeciw systemowi feudalnemu. Uczeni umieszczają epokę tą pomiędzy dwoma „burzami” historycznymi: w czasie Rewolucji Francuskiej do Wiosny Ludów. Natomiast wszystkie wcześniejsze tendencje o podobnym „romantycznym” charakterze nazywamy ogólnie preromantyzmem.

W Polsce sytuacja miała się trochę inaczej. U nas romantyzm trafił na bardzo podatny grunt. Do ideałów natury filozoficznej w Polsce dołączył się ważny czynnik polityczny. Przecież Polska XIX wieku była rozdarta pomiędzy trzech zaborców, upadły też wszelkie nadzieje na niepodległość związane z epoką Napoleona. Kongres Wiedeński 1815 r. Rozczarował Polaków- Królestwo Kongresowe nie było samodzielnym państwem. Młode pokolenie XIX wieku rozpoczęło działania antyzaborcze, czemu bardzo sprzyjała ideologia romantyzmu. Dlatego tak silny w owym czasie był pierwiastek patriotyczny i tak bardzo wycisnął się w literaturze epoki. Dlatego też romantyzm w Polsce jest jedną z najbogatszych epok i najbardziej oddziałujących na późniejsze pokolenia.

W romantyzmie spotykamy się z wieloma nurtami, ideami, które wart przedstawić i pokrótce opisać:

Irracjonalizm, to pogląd filozoficzny, przeciwstawny racjonalizmowi, głoszący, że rzeczywistości nie można poznać jedynie za pomocą rozumu. Istotne w poznawaniu świata są więc: tradycja, intuicja, wiara, instynkt, a więc środki pozarozumowe. Im właśnie irracjonalizm przypisuje największą wartość poznawczą. Kierunek ten miał szczególny wpływ na rozwój romantyzmu.

Mesjanizm, pogląd rozpowszechniany przez romantyków (m.in. Mickiewicza), głoszący, że naród polski ma specjalną misję do spełnienia. Podobnie jak Mesjasz, Polska poprzez swoje cierpienia, ma doprowadzić do wyzwolenia wszystkich uciemiężonych narodów Europy. Polacy według tego poglądu, mieli więc być narodem wybranym. Mesjanizm wyrósł po upadku powstania listopadowego, jako doktryna mająca wytłumaczyć sens walki, cierpienia i ofiar, jakie ponosili Polacy. Z mesjanizmem spotykamy się w III cz. Dziadów, a z jego inną odmianą w Kordianie i Nie-boskiej komedii.

Prometeizm, postawa bohatera III cz. Dziadów, przypominająca mitycznego Prometeusza, dobroczyńcy ludzkości. Podobieństwo Konrada i Prometeusza widać na 4 płaszczyznach:
- Buntownicza postawa, sprzeciw wobec Boga (bogów);
- Cierpienie dla dobra ludzkości;
- Poczucie własnej wyższości;
- Dar poetycki.

Towianizm, pogląd głoszony przez A. Towiańskiego i jego zwolenników, mówiący lub raczej prorokujący szybki zbrojny powrót emigrantów do kraju. Kiedy nadzieje te zawiodły, Towiański mówił o wpływie duchów na świat materialny i skłaniał się ku mistycyzmowi. Wśród zwolenników towianizmu spotykamy A. Mickiewicza, który przez jakiś czas był przewodniczącym koła towiańczyków, a także Słowackiego, który jednak szybko odszedł od tego ruchu. Przyczyną zniechęcenia Słowackiego były m.in. prorosyjskie tendencje towiańczyków i mistyczno- religijne praktyki, jakim się oddawali. Filozofia towiańczyków ukazana została w poemacie Słowackiego pt. Ksiądz Marek.

Koncepcja poezji romantycznej ściśle związana była z ideologią tego okresu. Poezja traktowana była jako absolut, lub jako głos „wnętrza”, twórcy. Pisanie poezji to dar miała ona odzwierciedlać wielkość autora i dwoistość świata, w jego materialnym i duchowym wymiarze. Poezja miała wyrażać tajemniczość istnienia i natury, odkrywać tajemniczość i nazywać to, co do tej pory było nie nazwane. Stąd tajemniczość, nastrojowość i świat fantastyki w twórczości romantycznej. Poezja miała pełnić funkcję społeczną. Głosiła hasła równości, braterstwa i wolności. Podejmowała tematykę narodowowyzwoleńczą i rewolucyjną. Nawoływała do podjęcia walki z ciemiężycielami narodów, wpływała na poczucie świadomości narodowej. W utworach epoki romantyzmu możemy doszukać się również wzmianki o powstaniu listopadowym. Powstanie był to dla twórców świeży i bolesny temat. Wielcy wieszczowie nie brali w nim bezpośredniego udziału, lecz swoje poglądy i nawiązania do tego wydarzenia zamieszczali przede wszystkim w dramatach romantycznych. I tak:

Adam Mickiewicz nawiązuje do powstania listopadowego w III części Dziadów. Nie jest to bezpośrednie nawiązanie. Można domyśleć się, że gdy był w Dreźnie, spotkawszy falę powstaniowych emigrantów, pragnął dać wyraz swoim uczuciom patriotycznym i w pewien sposób zrekompensować fakt, że sam w tym powstaniu nie walczył. Tuż po Mickiewiczu pojawiały się kolejni, którzy poruszali podobne tematy, na które bardzo wrażliwi byli Polacy. 29 listopada 1830 roku wybuchło w Warszawie powstanie. Stało się ono wydarzeniem przełomowym dla twórczości polskich pisarzy. W latach dwudziestych ich zainteresowania współbrzmiał dobrze z ideami romantyzmu europejskiego, ich utwory świetnie realizowały podobne, jak w całej Europie, założenia artystyczne. Po klęsce powstania nad wszystkie te problemy ważniejsza okazała się sprawa ojczyzny.

Tak mocno dotychczas zajmujące pisarzy problemy jak los człowieka i jego miejsce wśród natury oraz historii, musiały odtąd zostać podporządkowane ideałom patriotycznym.

Liberalizm. W walce z absolutyzmem i nierównością stanową burżuazja pierwszej połowy XIX wieku często odwoływała się do ideologii liberalnej. Przez liberalizm rozumiano wtedy poglądy żądające zapewnienia jednostce swobody działalności we wszystkich dziedzinach życia, głównie w życiu politycznym i ekonomicznym. Do najważniejszych swobód liberałowie zaliczali prawo posiadania i dysponowania własnością, prowadzenie niczym nie skrępowanej działalności gospodarczej i wolną konkurencję.

W dziedzinie politycznej głosili hasła wolności i równości, ograniczenia funkcji państwa, walczyli o prawa konstytucyjne, wolność prasy, słowa i sumienia. Uważali, że obowiązkiem państwa jest zapewnianie tych wszystkich wolności obywatelskich. Z czasem, gdy od haseł można było przejść do praktyki burżuazja zaczęła ograniczać te wolności do ludzi o określonym cenzusie majątkowym. Na tym tle doszło do rozłamu wśród samych liberałów. Bardziej radykalni, którzy nazywali się demokratami, domagali się równych praw dla wszystkich obywateli, i to nie tylko prawa wyborczego, ale i prawa do pracy.

Jeśli liberałowie godzili się na utrzymanie monarchii konstytucyjnej, to demokraci byli zwykle zwolennikami republiki. Czołowym teoretykiem liberalizmu był francuski pisaez, filozof i działacz polityczny Beniamin Constant. Liberałowie starali się prowadzić walkę o realizację swych zasad legalnymi środkami, przez oddziaływanie przy pomocy prasy i publicystyki oraz za pośrednictwem parlamentów .Jednak w większości krajów panowały rządy reakcyjne, z niesłychanie rozbudowaną cenzurą i licznym aparatem policyjnym, zwalczającym wszelkimi środkami budzącą się opozycję. Odpowiedzią na ograniczenia stała się działalność tajnych organizacji spiskowych, które szykowały się do wprowadzenia w życie swych celów przy pomocy środków gwałtownych.

Wiek XVIII i I połowa XIX wieku to okres burzliwych przemian, zarówno na świecie jak i w Polsce. Powstają nowe kraje- Stany Zjednoczone Ameryki, tworzy się nowy porządek społeczny. Rewolucja goni rewolucję. Stary ład, reprezentowany przez Kongres Wiedeński , ściera się z nowym, którego przejawem jest Wiosna Ludów. Przez Europę przetacza się fala wojen- najpierw napoleońskich, potem narodowowyzwoleńczych. Także Polska, która w wyniku zaborczej polityki sąsiadów utraciła swoją niepodległość i znikła z map świata , podejmuje pierwsze próby wyzwoleńcze, które nie przynoszą większych rezultatów. Dzięki tym narodowym zrywom świat przekonał się jednak o tym, że Polacy nie złożyli broni.