Spis treści
Spis treści 1
Wstęp 2
Rozdział I. Ogólna charakterystyka polityki strukturalnej 4
1. Instrumenty polityki strukturalnej 4
2. Zasady i cele polityki UE 10
3. Wykorzystanie funduszy strukturalnych w wybranych krajach członkowskich Unii Europejskiej – problemy i sukcesy 15
4. Polska w drodze do akcesji – formy pomocy unijnej przed integracją 20
Rozdział II. Funkcjonowanie funduszy strukturalnych w Polsce w latach 2004 – 2006 26
1. Charakterystyka Narodowego Planu Rozwoju 26
2. Rodzaje programów operacyjnych 29
Rozdział III. Analiza wykorzystania funduszy pozyskanych przez Polskę w latach 2004 – 2006 46
1. Zasady kwalifikowania wydatków w oparciu o regulacje krajowe i wspólnotowe 46
2. Analiza poniesionych wydatków w ramach poszczególnych funduszy strukturalnych 54
Rozdział IV. Nowy okres programowania w Polsce 2007 – 2013 62
1. Zmiany w podziale i sposobie wdrażania funduszy strukturalnych w latach 2007 – 2013 62
2. Określenie zasad funkcjonowania Nowej Perspektywy Finansowej 65
3. Międzyinstytucjonalne porozumienie w sprawie dyscypliny budżetowej i poprawy procedury budżetowej 68
Rozdział V. Możliwości wykorzystania funduszy w kolejnym okresie programowania w oparciu o dotychczasowe doświadczenia 72
1. Nowe zasady programowania 72
2. Nowe Regionalne i Sektorowe Programy Operacyjne na lata 2007 – 2013 74
3. Nowe regulacje prawne umożliwiające lepsze wykorzystanie funduszy unijnych w latach 2007 – 2013 88
Podsumowanie 91
Bibliografia 92
Spis wykresów 94
Wstęp
1. maja 2004 roku Polska stała się pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej, dlatego też należało wprowadzić wiele zmian w krajowej gospodarce – wspomóc obszary zacofane gospodarczo, na których występowało ogromne bezrobocie, zła infrastruktura przemysłowa i spadek produkcji. Wiele do zrobienia było również w sektorze rolnictwa i rybołówstwa.
Do realizacji tych wszystkich zadań potrzebne były ogromne środki finansowe, pochodzące oczywiście z budżetu państwa. Jednakże to zbyt mało na wprowadzenie nowych technologii, odpowiednie kształcenie kadry naukowej i poszczególnych osób – pracowników. Do całości kosztów dochodziła również pomoc stricte materialna. Dlatego też Polska jeszcze przed przystąpieniem do struktur unijnych zaczęła korzystać z pomocy przedakcesyjnej.
Z chwilą wstąpienia do Unii Europejskiej państwo otrzymało dodatkowe środki z funduszy strukturalnych na niwelowanie różnic gospodarczych i społecznych w danych regionach. Jednakże i ten okres programowania minął. Zakończył się z końcem 2006 roku. Wiele już zostało zrobione, ale jeszcze więcej jest do zrobienia.
W nowym okresie programowania to jest w latach 2007 – 2013 Polska jest największym beneficjentem pomocy unijnej. Bazując na doświadczeniach z poprzedniego okresu należy jak najlepiej wykorzystać daną nam szansę i przyznane środki finansowe. Aby jednak móc osiągnąć sukces na przestrzeni tych kilku lat potrzebne jest mądre zarządzanie wysoce wykwalifikowanych specjalistów z danej dziedziny. W tym celu opracowane zostały odpowiednie programy operacyjne zarówno dla całego kraju jak i dla poszczególnych regionów i sektorów gospodarki.
W celu łatwiejszego dostępu do pomocy unijnej uproszczono również niektóre procedury przyznawania środków finansowych, eliminując lub ograniczając zbyt zawiłą biurokrację. Również od zwykłych obywateli wiele zależeć będzie czy skorzystają z tej pomocy i jak ją wykorzystają.
Praca ta poświęcona jest problemowi pozyskiwania środków z funduszy unijnych na finansowanie zadań zarówno na szczeblu krajowym, jak i regionalnym.
Celem tej pracy jest pokazanie w jaki sposób Polska korzystała z różnych form pomocy finansowej ze strony Unii Europejskiej w poszczególnych etapach naszego akcesu do struktur Wspólnoty oraz przedstawienie wniosków, jakie płyną dla absorpcji w środków strukturalnych w nowym okresie programowania.
Praca ta ma za zadanie ukazać problemy związane z finansowaniem postawionych sobie – jako państwu – zadań związanych z wydatkowaniem środków zarówno własnych, a także unijnych na realizację zadań rozwojowych, bazując na podstawie własnych doświadczeń sprzed akcesji, jak również po przystąpieniu do struktur wspólnotowych, oraz opierając się na doświadczeniach innych „starych” krajów członkowskich.
Rozdział I. Ogólna charakterystyka polityki strukturalnej
1. Instrumenty polityki strukturalnej
Potrzeba prowadzenia wewnątrz Unii Europejskiej polityki regionalnej jest konsekwencją dużego zróżnicowania stopnia rozwoju społecznego i gospodarczego poszczególnych krajów członkowskich Unii oraz istnienia jeszcze większych dysproporcji rozwojowych pomiędzy ich regionami. Dysproporcje te mają często charakter strukturalny, wynikający z peryferyjnego położenia regionu, trudnych warunków klimatycznych i geograficznych, niedostatecznie rozwiniętej infrastruktury, niekorzystnej struktury gospodarki (z dominacją rolnictwa) lub niskiego poziomu kwalifikacji zawodowych ludności itp.(…)
Polityka regionalna i strukturalna Unii Europejskiej jest wyrazem solidarności bogatszych krajów członkowskich (i ich regionów) z krajami (regionami) względnie uboższymi.
Fundusze strukturalne są instrumentami finansowymi Unii Europejskiej. Mają one na celu pomóc władzom centralnym i regionalnym gorzej rozwiniętych krajów Unii w rozwiązywaniu ich największych i najważniejszych problemów gospodarczych.
Ich zadaniem jest wspieranie modernizacji gospodarek, mające na celu zwiększenie spójności gospodarczej i społecznej państw Unii Europejskiej.
Pomoc kierowana jest do regionów i poszczególnych sektorów gospodarki, które nie byłyby w stanie dorównać do średniego poziomu ekonomicznego w Unii.
W latach 2004 – 2006 istniały cztery fundusze strukturalne. Należały do nich: Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej, Europejski Fundusz Społeczny, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa.
Obecnie istnieje inny podział funduszy strukturalnych, ale o tym w kolejnych rozdziałach.
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej istnieje od 1964 roku na mocy Traktatu Rzymskiego ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą.
Przezwyciężenie barier rozwojowych rolnictwa obejmujących m.in. obecną, niekorzystną strukturę agrarną wsi, samowystarczalny charakter większości gospodarstw, jak też dramatyczny problem bezrobocia i zapóźnienie edukacyjne, wymaga głębokich przemian strukturalnych. Wejście Polski do Unii i objęcie rolnictwa i obszarów wiejskich mechanizmami Wspólnej Polityki Rolnej stwarza szansę poprawy efektywności ekonomicznej rolnictwa i sytuacji mieszkańców wsi na rynku pracy. Jednocześnie, obecne kierunki zmian WPR umożliwiają rozwój rolnictwa polskiego przy respektowaniu wymogów ochrony środowiska i uniknięcie nadmiernej intensyfikacji produkcji co jest problemem krajów członkowskich UE.
Fundusz ten zajmował się wspieraniem przekształceń struktury rolnictwa a także rozwojem obszarów wiejskich. Na fundusz ten jest przeznaczana największa część budżetu Unii Europejskiej.
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej dzieli się na dwie sekcje: Sekcję Gwarancji i Sekcję Orientacji.
Sekcja Gwarancji wspiera działania interwencyjne na rynkach rolnych. Prowadzi skup interwencyjny produktów rolnych, dotuje prywatne magazynowanie. Dopłaca do eksportu, jeżeli towary w Unii Europejskiej są droższe niż na rynkach światowych. Sekcja przeznacza swoje środki również na wydatki związane z zalesianiem, ochroną środowiska i zachowaniem naturalnego tradycyjnego środowiska wiejskiego. Pomaga rolnikom, którzy chcą przejść na wcześniejszą emeryturę. Prowadzi akcje pomocy żywnościowej dla krajów rozwijających się.
Sekcja Orientacji natomiast zajmuje się wspieraniem przekształceń w rolnictwie w krajach Unii Europejskiej. To właśnie Sekcja Orientacji jest instrumentem polityki strukturalnej.
Zadaniem Sekcji Orientacji jest rozwój i modernizacja terenów wiejskich, wspieranie pomysłów mających na celu zmianę struktury zawodowej na wsiach. Chodzi tu przede wszystkim o odpowiednie kształcenie rolników, szczególnie tych młodych zaczynających dopiero swą pracę w gospodarstwach rolnych a jeżeli to nie przyniesie efektów pomoc w przekwalifikowaniu do wykonywania innych zawodów. Pomoc ta polega przede wszystkim na szeregu szkoleń zawodowym oraz odpowiednim doradztwie rolniczym. Inne zadania z zakresu rolnictwa to między innymi wspieranie działań, których celem jest poprawa jakości i konkurencyjności płodów rolnych i dostosowanie ich do wysokich wymagań rynkowych poprzez rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej związanej z rolnictwem, odpowiednia gospodarka zasobami wodnymi wsi a także zapewnienia innych - alternatywnych źródeł dochodów w rolnictwie dzięki różnicowaniu działalności rolniczej.
Sekcja Orientacji zajmuje się nie tylko rolnictwem, ale także problemami z zakresu leśnictwa (rozwój i wykorzystanie terenów leśnych), ochrony środowiska, a także wspiera rozwój turystyki i rzemiosła. Zadaniem, które realizowane jest na pograniczu wszystkich dziedzin to znaczy rolnictwa, turystyki i pozostałych jest pomoc dla gospodarstw położonych na terenach górzystych i na terenach dotkniętych klęskami żywiołowymi. Środki finansowe przekazywane z Unii Europejskiej stają się dla nich szansą na dorównanie innym gospodarstwom w trudnym momencie.
Europejski Fundusz Społeczny jest pierwszym i najstarszym instrumentem polityki strukturalnej. Powstał on w 1957 roku, a działa od 1960.
Jego głównym zadaniem jest przeciwdziałanie i walka z bezrobociem w krajach członkowskich oraz na rozwijanie potencjału kadrowego i integracja społeczna rynku pracy.
Polska po przystąpieniu do UE stała się jednym z głównym beneficjentów funduszy strukturalnych przeznaczanych na zwiększenie konkurencyjności oraz wyrównywanie poziomów rozwoju gospodarczego oraz poziomu życia w państwach członkowskich.
Pomoc z Europejskiego Funduszu Społecznego jest realizowana poprzez: organizowanie szkoleń rozwijających umiejętności zawodowe (w tym praktyk szkoleń wewnątrzzakładowych), przez co zwiększa się możliwości pracowników na rynku pracy, ulepszanie systemów powszechnego kształcenia oraz dostosowywanie ich do aktualnego zapotrzebowania na rynku pracy, kształcenie kadr, ekspertów i personelu dydaktycznego, wspieranie pośrednictwa pracy oraz organizacji zajmujących się doradztwem i informacją zawodową. Do zadań Europejskiego Funduszu Społecznego należy także wspieranie programów mających na celu tworzenie nowych miejsc pracy w tym zatrudnienia w małych i średnich przedsiębiorstwach, walkę z dyskryminacją zawodową w tym wyrównanie szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy, wspieranie grup ludzi odrzuconych i defaworyzowanych przez społeczeństwo (np. bezdomnych i uzależnionych) oraz pomoc techniczna, badania naukowe i promowanie nowych technologii.
Zadania Europejskiego Funduszu Społecznego można zatem rozdzielić na trzy grupy: wspieranie osób poprzez kształcenie i pomoc w zatrudnianiu, wspieranie strukturalne, czyli oddziaływanie na systemy szkolnictwa oraz wychowania, działalność biur pośrednictwa pracy, informowanie, wpływanie na społeczeństwo w dziedzinie problemów socjalnych.
Celem Europejskiego Funduszu Strukturalnego jest "udzielanie wsparcia na rzecz rozwoju sfery zatrudnienia poprzez promowanie zachowań przyczyniających się do zwiększenia szans zatrudnienia, warunków dla przedsiębiorczości, wyrównywania szans oraz inwestowania w zasoby ludzkie." Cele te są osiągane głównie poprzez organizowanie szkoleń i umożliwianie przekwalifikowania się.
Ze względu na szczególne znaczenie, jakiego nabrała współcześnie w krajach gospodarczo rozwiniętych problematyka bezrobocia, z Funduszu Społecznego uczyniono przede wszystkim finansowy instrument wspierania europejskiej strategii zwiększenia zatrudnienia i związanych z nią – przygotowanych przez państwa członkowskie – narodowych programów na rzecz wzrostu zatrudnienia (odzwierciedlających zarówno wspólne priorytety, jak i specyficzne potrzeby poszczególnych państw członkowskich).
Europejski Fundusz Społeczny promuje rozwój biedniejszych, zacofanych, słabo zaludnionych regionów UE i na ten cel Unia przeznacza prawie 70% wszystkich funduszy strukturalnych. Wspiera obszary wiejskie, miejskie rejony znajdujące się w trudnej sytuacji, obszary nierozwinięte gospodarczo oraz te w trakcie transformacji. Cel ten finansuje Europejski Fundusz Społeczny wraz z Europejskim Funduszem Rozwoju Regionalnego. Sam EFS finansuje walkę z długotrwałym bezrobociem na terenie Wspólnoty - modernizację systemów edukacji, szkoleń, ułatwianie implementacji polityk zatrudnienia w krajach członkowskich.
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego powstał w 1957 roku, aby niwelować rozbieżności w rozwoju krajów. Różnice te były spowodowane kryzysem gospodarczym jak również wstąpieniem do Unii Europejskiej dwóch państw: Irlandii i Wielkiej Brytanii. Właśnie pomoc w zmniejszaniu różnic w rozwoju regionalnym krajów członkowskich stała się głównym zadaniem Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.
Pomoc ta polega przede wszystkim na tworzeniu i utrzymywaniu miejsc pracy na obszarach zapóźnionych w rozwoju i słabo zaludnionych, tworzeniu tam sieci transeuropejskich oraz inwestowaniu w edukację i opiekę medyczną.
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego zajmuje się również wspieraniem rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw na terenach uzależnionych od upadających gałęzi przemysłu, działalnością badawczo – rozwojową a także działalnością związaną z ochroną środowiska na wspomnianych terenach.
Fundusz wspiera m.in. projekty inwestycyjne oraz doradcze przedsiębiorstw. Projekty inwestycyjne dotyczyć mogą zarówno majątku trwałego (budynków i wyposażenia, zakupu technologii), jak i wartości niematerialnych i prawnych (np. licencji czy patentów). Wśród projektów doradczych wymienić można m.in. doradztwo w dziedzinie planowania działalności, badań marketingowych, rozwoju eksportu czy transferu technologii. Wsparcie dla przedsiębiorstw – a co za tym idzie wzmocnienie konkurencyjności danego regionu – może również być realizowane w formie działań na rzecz poprawy środowiska, w którym funkcjonują te podmioty. Działania te przybierają najczęściej postać wsparcia dla instytucji otoczenia biznesu, takich jak stowarzyszenia, fundacje, agencje rozwoju lokalnego czy podmioty komercyjne, których celem jest pobudzenie lokalnej przedsiębiorczości, m.in. poprzez świadczenie usług na rzecz przedsiębiorstw. Bezpośrednim beneficjentem tego typu wsparcia mogą również być podmioty świadczące usługi finansowe, np. fundusze pożyczkowe oraz fundusze poręczeń i kredytowych, obsługujące zwłaszcza małych i średnich przedsiębiorców.
Cel Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w postaci wzrostu gospodarczej atrakcyjności najbiedniejszych regionów Wspólnoty może zostać osiągnięty także poprzez podniesienie ich poziomu technologicznego. Środki Funduszu mogą zostać przeznaczone na finansowanie badań naukowych i transferu technologii. Wsparcie to realizowane jest poprzez dotowanie projektów badawczych w dziedzinie innowacji i nowych technologii, prowadzonych przez instytucje badawczo – rozwojowe, jednostki naukowe oraz przedsiębiorstwa. Środki Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego mogą być także przeznaczone na refundowanie kosztów zakupu i wdrożenia nowych technologii oraz procesów i produktów innowacyjnych w przedsiębiorstwach. W szczególności dotyczy to takich zakupów od instytucji badawczo – rozwojowych i placówek naukowych.
W przypadku inwestycji infrastrukturalnych wyróżnić należy dwa kierunki interwencji Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W pierwszej kolejności należy wymienić infrastrukturę przyczyniającą się do tworzenia i rozwijania transeuropejskich sieci w dziedzinie transportu, telekomunikacji oraz infrastruktury energetycznej. (…) Ich cechą charakterystyczną jest to, że łączą one poszczególne, odległe od siebie regiony Wspólnoty. Z drugiej strony znajdują się projekty infrastrukturalne na poziomie lokalnym i regionalnym, których realizacja prowadzić powinna do odnowy upadających terenów gospodarczych i przemysłowych (w tym m.in. dotkniętych kryzysem obszarów miejskich). Wsparcie dotyczy także infrastruktury poprawiającej dostęp do obszarów wiejskich i obszarów zależnych od rybołówstwa. Nie mniej istotne od wspomagania rozwoju infrastruktury komunikacyjnej jest wsparcie na rzecz infrastruktury ochrony środowiska. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego może bowiem finansować m.in. projekty polegające na budowie oczyszczalni ścieków czy elektrowni wiatrowych.
Fundusz przyczynia się do rozwoju turystyki, inwestycji kulturalnych oraz ochrony dziedzictwa kulturowego i naturalnego, pod warunkiem, że w wyniku ich realizacji tworzone są miejsca pracy. W tym zakresie środki funduszu wspomagają tworzenie i modernizacje lokalnej i regionalnej infrastruktury turystycznej (np. komunikacyjnej, noclegowej, gastronomicznej). Fundusz finansuje także inne projekty, przyczyniające się do wzrostu atrakcyjności danego regionu dla turystów, takie jak działania promocyjne. Przez ochronę dziedzictwa kulturowego i naturalnego należy rozumieć z kolei pomoc w zakresie odnowy, modernizacji i renowacji zabytków kultury i sztuki, jak kościoły, muzea, skanseny itp. oraz w zakresie konserwacji obiektów przyrodniczych.
Przez rozwój społeczeństwa informacyjnego należy rozumieć wszelkiego rodzaju działania mające na celu zapewnienie mieszkańcom wspieranych regionów dostępu do informacji oraz wiedzy za pośrednictwem szeregu innowacyjnych środków komunikacji, takich jak internet i różnego rodzaju technologie teleinformacyjne służące do przekazywania danych na odległość. Wspierając rozwój społeczeństwa informacyjnego, realizuje się m.in. projekty w zakresie przyspieszenia rozwoju gospodarki elektronicznej, wyposażenia szkół w internet, budowy elektronicznych platform informacyjnych dla przedsiębiorców. (…)
Zadaniem Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego jest także wspieranie współpracy transgranicznej, międzyregionalnej i międzynarodowej. W tym zakresie fundusz finansuje m.in. działania służące budowaniu współpracy pomiędzy graniczącymi ze sobą regionami krajów członkowskich oraz integracji pomiędzy wybranymi regionami Unii Europejskiej. Wśród przykładowych projektów, które służą osiągnięciu wskazanych celów, wymienić można m.in. promocję regionów, projekty w zakresie poprawy infrastruktury regionów przygranicznych, ponadnarodowe projekty badawczo – rozwojowe, wspieranie wspólnych strategii rozwoju, wymianę doświadczeń w różnych dziedzinach życia społeczno – gospodarczego .
Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa istnieje od 1993 roku, kiedy to nastąpiła reforma funduszy strukturalnych. Jest to instrument polityki strukturalnej Unii Europejskiej wspomagający zmiany w sektorze rybołówstwa krajów członkowskich.
Pomoc polega przede wszystkim na bezpośrednich dotacjach dla rybaków przeznaczonych na modernizację i zakup floty rybackiej oraz unowocześnianie gospodarstw rybackich i metod połowu i przetwórstwa ryb. Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa wspiera także rozwój infrastruktury portów rybackich oraz promowanie produktów rybnych. Ponadto część środków przeznaczonych jest na ochronę obszarów morskich.
Działania te mają na celu poprawę konkurencyjności produktów rybnych i dostosowania ich do zmieniających się potrzeb rynku krajowego pod względem ceny i jakości a także do wysokich wymagań rynków zagranicznych.
Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa przekazuje również środki na pomoc dla rybaków, którzy stracą pracę w wyniku wycofania z eksploatacji statków rybackich. Pomoc ta polega tu na przekwalifikowaniu zawodowym danej osoby lub, jeżeli jest to już niemożliwe z jakiegoś powodu z funduszu tego wypłacane są wcześniejsze emerytury dla tejże grupy zawodowej. Inne zadania finansowane przez tenże fundusz strukturalny to udrażnianie rzek poprzez budowę urządzeń umożliwiających wędrówkę ryb a także inne działania poprawiające warunki prowadzenia rybołówstwa śródlądowego, wsparcie promocyjne w poszukiwaniu nowych rynków zbytu i pomoc technologiczna.
2. Zasady i cele polityki UE
Regionalna polityka strukturalna i fundusze strukturalne działają według ściśle określonych zasad i realizują ściśle określone cele.
Wyżej wymienione zasady to: zasada pomocniczości, koncentracji, partnerstwa, programowania i współfinansowania.
Zasada subsydiarności (pomocniczości) została po raz pierwszy zapisana podczas reformy z 1988 roku, ale upowszechniono ją wraz z Traktatem z Maastricht (art. 3b). Zgodnie z tą zasadą pomoc udzielana jest obszarom, grupom ludności i przedsiębiorstwom, które z różnych powodów nie są w stanie poradzić sobie same z problemami, a udzielona pomoc może ułatwić im wyjście z kryzysu. (…) Polega ona na decentralizacji działań i przenoszeniu decyzji na szczebel regionalny, lokalny w celu lepszego wydatkowania środków i uzyskiwania lepszych efektów. Społeczności lokalne są lepiej zorientowane w sytuacji, która występuje w regionach oraz w ich problemach społecznych i gospodarczych, a także deficytach w infrastrukturze i inwestycjach. Dlatego to one powinny podejmować decyzję, komu przyznać pomoc ze środków unijnych. Zasada ta obowiązuje również w państwach kandydujących do członkostwa w Unii Europejskiej, które powinny wdrażać ją w życie przy okazji interwencji instrumentów przedakcesyjnych. Ta zasada ma znaczenie przy podziale środków. Eksperci uważają, że bez odpowiedniego przeniesienia różnych obowiązków „..Bruksela nie byłaby w stanie objęć ogromu spraw, które czasami dotyczą drobnych, typowych dla poszczególnych regionów kwestii i zjawisk”.
Zasada subsydiarności sprawia, że za rozwój danego regionu odpowiedzialny jest ten region, a Unia pełni rolę pomocniczą. W działaniu Komisji Europejskiej zasada ta oznacza, że Wspólnota rozpoczyna działanie w przypadku, gdy nie jest możliwe zrealizowanie go na niższym poziomie. Dużą rolę w wykorzystywaniu zasady subsydiarności spełnia Komitet Regionów, który zabiega o uznanie roli władz lokalnych w zarządzaniu Unią Europejską.
Zgodnie z zasadą subsydiarności podkreśla się także, że osoba ludzka i jej rozwój jest jedynym celem społeczności.
Zasada koncentracji mówi o tym, że ze względu na ograniczoność środków finansowych, zarówno polityka rozwoju regionalnego państwa, jak i województwa koncentruje działania interwencyjne w obszarach zgodnych ze zdefiniowanym geograficznie terytorium oraz ustala hierarchię priorytetów odpowiadającą ważności sformułowanych celów, przypisując im odpowiednie wielkości wsparcia finansowego. Stosowanie zasady koncentracji wyraża się także poprzez różnicowanie pomocy w zależności od typu beneficjentów. Zasada koncentracji nakazuje zatem skupianie działań zarówno władzy rządowej, jak i władzy samorządowej szczebla regionalnego na wybranych celach, dziedzinach i obszarach priorytetowych, czyli regionach o najcięższej sytuacji materialnej. Regiony te objęte są właśnie pomocą w ramach celów polityki strukturalnej.
Zasadę partnerstwa komisja uznała za najważniejszą w zarządzaniu funduszami strukturalnymi. Ma ona za zadanie nawiązanie współpracy i dialogu pomiędzy wszystkim podmiotami polityki strukturalnej i to zarówno na szczeblu lokalnym, regionalnym jak i państwowym. Zasada ta łączy w sobie równość kompetencji i prawa głosu, ale również wspólną odpowiedzialność za przeprowadzenie programu lub inicjatywy. Szeroka reprezentacja organizacji i władz terenowych, państwowych i przedstawicieli Komisji, pozwolić ma na dogłębne rozpoznanie problemu i jego efektywne rozwiązanie. Zasada partnerstwa zakłada szczególne zaufanie do dysponentów, wykonawców i beneficjentów poszczególnych projektów w zakresie wydatkowania środków i prawidłowego nadzoru nad nimi. Chodzi tu bowiem o bardzo wysokie kwoty, często mierzone w setkach milionów euro.
Zasadę partnerstwa można rozumieć na 2 sposoby. Jednym z nich jest partnerstwo wertykalne, czyli współpraca Komisji Europejskiej z odpowiednimi władzami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi – sprawia to, że środki finansowe kierowane są do obszarów, które potrzebują największego wsparcia. Drugim sposobem jest rozumienie jako partnerstwo horyzontalne, to znaczy prowadzenie konsultacji władz samorządowych i rządowych z partnerami społecznymi, którzy są najbardziej zaangażowani w planowane działania, co przyczynia się do zwiększenia efektywności i celowości pomocy.
Celem zasady partnerstwa jest wypracowanie takiej więzi współpracy pomiędzy uczestnikami polityki regionalnej, aby jak najlepiej rozłożyć ciężar merytoryczny działań. Powoduje to, że zwiększa się tożsamość społeczeństwa z podejmowanymi działaniami realizowanymi przez beneficjentów pomocy.
Każdy kraj członkowski stara się uzyskać jak najwięcej środków z funduszy strukturalnych, ponieważ w dużym stopniu wspierają one wewnętrzną politykę gospodarczą i społeczną danego kraju. Jednakże, aby taką pomoc otrzymać dany kraj musi przedstawić wieloletnie strategie, programy i plany rozwojowe mające na celu dążenie do osiągnięcia zaplanowanych efektów w perspektywie średnio i długookresowej, a tym samym przyciągnąć uwagę innych państw członkowskich.
Programowanie rozwoju regionalnego ma charakter kompleksowy i komplementarny. Wymusza ono zatem koordynację procesu programowania zarówno na szczeblu centralnym oraz regionalnym, jak i lokalnym. Koordynacja dotyczy zarówno działań podejmowanych w ramach polityki regionalnej przez poszczególnych aktorów procesu rozwoju, a więc władz centralnych, regionalnych, jak i lokalnych, jak wreszcie działań związanych z realizacją poszczególnych polityk strukturalnych (sektorowych), które wywołują skutki przestrzenne.
Programowanie jest również uzależnione od okresów, w jakich jest ustalany budżet unijny. Wiąże się to z możliwością negocjowania przez kraj środków pomocowych. Proces programowania jest zróżnicowany w zależności od tego czy pomoc ma być przyznana w ramach Inicjatywy Krajowej (Regionalnej), czy Inicjatywy Wspólnotowej.
Zasada współfinansowania mówi nam, że środki unijne mają stanowić jedynie uzupełnienie budżetu krajowego, a nie zastępować go.
Stosowanie tej zasady sprawia, że wysokość wydatków publicznych na realizację celów rozwojowych nie będzie ulegać zmniejszeniu z tytułu wsparcia finansowego ze strony Wspólnoty. Także jednostki samorządu terytorialnego nie będą zmniejszać poziomu wydatków rozwojowych kosztem otrzymywanych dotacji z budżetu państwa i funduszy strukturalnych, pod rygorem utraty szans na otrzymanie środków wsparcia. Zasada współfinansowania polega na wspieraniu z publicznych środków finansowych krajowych i wspólnotowych projektów zgodnych z kierunkami rozwoju województwa, przy zaangażowaniu środków własnych wnioskodawców.
Regionalna polityka strukturalna i fundusze strukturalne działają według wyżej wymienionych zasad realizując trzy podstawowe cele.
Cele polityki strukturalnej Unii Europejskiej to cele służące osiągnięciu spójności społeczno – gospodarczej Unii Europejskiej. Liczba i definicja celów polityki strukturalnej ulegają zmianom w kolejnych okresach budżetowych. Celem wspólnoty na lata 2000 – 2006 był wzrost spójności społeczno – gospodarczej w odniesieniu do ówczesnej sytuacji.
Wśród celów polityki strukturalnej wyróżniamy:
horyzontalne - dotyczą wyodrębnionej grupy lud¬ności, bez względu na miejsce zamieszkania i obejmują obszar całej UE
regionalne - przyznają pomoc określonemu regionowi, który spełnia warunki do uzyskania pomocy wspólnotowej.
Zmiany, które następowały w historii Unii Europejskiej, miały również wpływ na cele polityki strukturalnej. (…) Od 2000 r. obowiązują 3 cele (2 regional¬ne i l horyzontalny). Każdy region w Unii Europejskiej ma możliwość korzystania z polityki strukturalnej w ramach jednego celu, a także formułę wspierania przejściowego dla regionów tracących dotychczasowe uprawnienia. Polska jest objęta w całości celem 1 i może w ramach jego programów ubiegać się o współfinansowanie w ramach funduszy strukturalnych.
Podczas reformy z 1999 roku zdecydowano o takim podziale środków finansowych w ramach polityki regionalnej, aby jak najwięcej pieniędzy przeznaczyć na pomoc z celu 1 oraz wspomóc regiony zacofane. (…) W latach 2000 - 2006 polityka strukturalna opierała się na trzech celach.
Cel l - obejmuje regiony, w których Produkt Krajowy Brutto na jednego mieszkańca wynosi poniżej 75% przeciętnej wartości w Unii Euro¬pejskiej. Ten cel ma za zadanie wspomóc obszary zacofane gospodarczo z wyso¬ką stopą bezrobocia, należących do grupy NUTS II. Państwa unijne zaakceptowały i poparły wniosek Komisji Europejskiej o kon¬centracji środków na regionach z problemami agrarnymi, problemami za¬trudnienia, słabnącym systemem produkcji i złą infrastrukturą przemysłową. Bezrobocie na niektórych obszarach obejmuje swym zasięgiem 1/4, a niekie¬dy nawet 1/3 część społeczeństwa, dlatego też Wspólnota przeznaczyła aż 2/3 środków dla regionów szczególnie poszkodowanych. W ramach celu 1 wspierane są również kraje peryferyjne i skandynawskie.
Cel 2 - dotyczy regionów borykających się z kłopotami wynikłymi w skutek gospodar¬czej i socjalnej restrukturyzacji, zmian przemysłowych i strukturalnych, a także zmniejszającego się wzrostu gospodarczego. Cel 2 zawiera w sobie zadanie wspieranie regionów poszkodowanych w wy¬niku zmniejszenia produkcji przemysłowej, do¬tyczące problemów rolnictwa i wsi oraz gospodarki rybnej. Ustalono, że każdy region może borykać się z takimi problemami, dlatego też postanowiono aktywizować małe i średnie przedsiębiorstwa, kształcenie zawodowe, stosowanie nowoczes¬nych technologii przemysłowych i ochronę środowiska, a także przyczyniać się do redukcji bezrobocia. Do celu 2 dołożono również problematykę dużych zespołów miejskich. Oto kryteria, które musi spełniać dany obszar, aby być objętym pomocą w ra¬mach celu 2. Są to przede wszystkim wskaźniki socjoekonomiczne dla danego regionu: stopa bezrobo¬cia, liczba zatrudnionych w przemyśle, rolnictwie i innych sektorach gospodarki, wskaźniki poziomu rozwoju itp.. Liczba ludności, na obszarach objętych po¬mocą w ramach celu 2, nie powinna przekraczać 18% całkowitej populacji Unii, ale też nie może ulec większej redukcji, aniżeli o 1/3 wszystkich wspieranych przez cel 2. Regiony poszkodowane UE mogą być wspierane tylko przez jeden cel l lub cel 2.
Cel 3 - dotyczy obecnie rozwoju zasobów ludzkich, dostosowywania i modernizacji systemów kształcenia, szkolenia zawodowego, programów zatrudnia¬nia i zwalczania bezrobocia poprzez aktywną politykę rynku pracy oraz wspie¬ranie grup zwiększonego ryzyka. Ten jedyny cel horyzontalny, ma za zadanie dodatkowo koordynować wspólną politykę Unii Europej¬skiej w zakresie rynku pracy, zatrudnienia i bezrobocia. Cel 3 jest elementem realizacji Euro¬pejskiej Strategii Zatrudnienia, opracowanej w ramach tzw. Procesu Luk¬semburskiego w 1997 r. Cel 3 ma za zadanie ingerować wszędzie tam, gdzie pojawiają się kwestie społeczne związane z bezrobociem, wykluczeniem społecznym i dyskrymina¬cją.
3. Wykorzystanie funduszy strukturalnych w wybranych krajach członkowskich Unii Europejskiej – problemy i sukcesy
Wstąpienie Polski a także innych krajów do struktur Unii Europejskiej to wielkie wydarzenie, ale i ogromna szansa dla danego kraju. Biorąc za przykład doświadczenia „starych” krajów członkowskich w przygotowaniu i wdrażaniu projektów finansowanych ze środków unijnych możemy przekonać się jak wiele możemy zyskać. Warto w tym miejscu wspomnieć między innymi o Wschodnich Niemczech.
3 października 1990 r. terytorium byłej NRD weszło w skład Republiki Federalnej Niemiec. Powstało pięć nowych landów: Meklemburgia – Pomorze Wschodnie, Brandenburgia, Saksonia - Anhalt, Saksonia oraz Turyngia. W wyniku tego historycznego wydarzenia nowe niemieckie landy stały się z dnia na dzień częścią Unii Europejskiej, co wiązało się z wieloma nowymi obowiązkami. Obok przekształcenia całego państwowego systemu prawnego na system zachodniej części Niemiec, trzeba też było dostosować go do unijnych standardów we wszystkich zakresach. Było to wyzwanie o dotąd niewyobrażalnym wymiarze.
Przed Niemcami z nowych landów stały duże zadania: przebudowa infrastruktury, przestawienie systemu gospodarczego z gospodarki planowej na gospodarkę rynkową, przeprowadzenie prywatyzacji gospodarstw rolnych. Potrzebne były liczne działania dla poprawy środowiska naturalnego, itd. (…) Dla Niemiec Wschodnich członkostwo w UE oznaczało możliwość odbudowy landów. Już w pierwszej połowie 1991 r. Unia Europejska przeznaczyła dla wszystkich pięciu landów i wschodniej części Berlina natychmiastową pomoc z funduszy strukturalnych w wysokości około 3,0 miliardów ECU. Cały obszar NRD został objęty celem 1, także można było zastosować tam obowiązującą wówczas maksymalną wysokość wsparcia z funduszy strukturalnych (do 50 proc. wydatków kwalifikowanych, dziś 75 proc.). Jednocześnie UE zgodziła się na kilka specjalnych rozwiązań upraszczających procedury korzystania z funduszy strukturalnych. (…)
Mimo, że w Niemczech Wschodnich nadal istnieją duże problemy gospodarcze i na rynku pracy, należy docenić dotychczasowe dokonania związane z wykorzystaniem funduszy strukturalnych. Odnowiono oraz wybudowano wiele dróg, stworzono dobrą sieć lotnisk i lądowisk. Poprawiono funkcjonowanie regionalnego transportu osobowego, co znacząco wpłynęło na mobilność mieszkańców. W celu rozwoju gospodarki stworzono też parki przemysłowe i technologiczne. Tysiące małych i średnich przedsiębiorstw otrzymało pomoc na potrzebne działania inwestycyjne. Odnowiono też i zurbanizowano w dużym stopniu miasta oraz wsie. Ponadto każdego roku tysiące osób podnosi kwalifikacje dzięki wsparciu ze strony Europejskiego Funduszu Społecznego lub koszt ich zatrudnienia jest częściowo pokrywany ze środków publicznych. Są to jedynie niektóre z pozytywnych efektów unijnego wsparcie. Warto też dodać, że odbudowa Wschodnich Niemiec będzie kontynuowana do momentu wyrównania dysproporcji rozwojowych z zachodnia częścią kraju.
Kolejne przykłady odpowiedniego wykorzystania funduszy strukturalnych pochodzą z wysp brytyjskich, a dokładniej z Anglii i Walii.
Pięć lat temu dzięki projektowi Eden jedną z byłych angielskich kopalni glinki przekształcono w centrum wystawiennicze prezentujące związki człowieka ze światem roślin. Przedsięwzięcie zainteresowało turystów i naukowców z całego świata, dzięki czemu w tym ubogim regionie Anglii znacznie rozwinęła się turystyka i wzrosło zatrudnienie.
Pomysłodawcą projektu był ogrodnik z Kornwalii, jednego z najuboższych i najmniej rozwiniętych regionów Wielkiej Brytanii. Pragnął stworzyć ogród botaniczny, który z jednej strony ukazałby związek między człowiekiem a roślinami, z drugiej - przyciągnąć turystów, ogrodników amatorów i zawodowych botaników.
W rezultacie na zaniedbanym terenie dawnej kopalni glinki powstała niecodzienna atrakcja turystyczna oraz centrum badań nad środowiskiem. Dało to impuls do rozwoju tego słabo rozwiniętego regionu, w którym wcześniej panował kryzys w rolnictwie i przemyśle, co powodowało bezrobocie i odpływ ludności.
W wyniku projektu powstały biomy – lekkie, olbrzymie szklarnie o nowoczesnej konstrukcji (ciężar powietrza wewnątrz biomu jest większy niż sam biom). Znajduje się w nich około 100 tysięcy roślin pochodzących ze wszystkich stref klimatycznych świata. Obok biomów zbudowano także centra badań oraz liczne atrakcje dla turystów.
Wprowadzenie projektu w życie było możliwe dzięki Trust Eden, charytatywnej fundacji typu nonprofit i spółce cywilnej, w skład, której wchodzą lokalne agencje rozwoju oraz wiele lokalnych instytucji. Projekt kosztował ponad 100 milionów euro. Współfinansował go rząd (środki uzyskano z loterii), lokalne agencje rozwoju i fundusze strukturalne Unii Europejskiej. Fundusze posłużyły na zakup i oczyszczenie terenu, zakup roślin, budowę biomów i pozostałych budynków, a także założenie Fundacji Eden, nowej organizacji prowadzącej w ramach projektu badania w dziedzinie botaniki i środowiska.
Projekt trwał trzy lata (1999 - 2001) i okazał się wielkim sukcesem. Przyciągnął 2 miliony zwiedzających, dzięki czemu przyniósł 30 milionów euro dochodu oraz zapewnił pracę 600 osobom, z których większość była wcześniej bezrobotna.
Ze względu na wyjątkowe możliwości prowadzenia badań do Edenu ściągają liczne międzynarodowe organizacje zajmujące się problemami środowiska. Planuje się wybudowanie tu trzeciego biomu, rozbudowanie bazy badawczej i stworzenie centrum konferencyjnego oraz hotelu.
Położona na zachodzie Wysp Brytyjskich, otoczona z trzech stron morzem Walia zajmuje w Europie pozycję peryferyjną. Pamiętając o celtyckim dziedzictwie, odrębnej kulturze i antycznym języku, zmienia się ona dziś z regionu poprzemysłowego w obszar zaawansowany gospodarczo i technologicznie. Wciąż odczuwa się tu skutki zamknięcia licznych kopalń i zakładów przemysłu stalowego, i pogarszającą się sytuację w rolnictwie. Dlatego przemiany w Walii są wspierane ze środków strukturalnych.
Wsparcie strukturalne dla kraju opiewa na niebagatelną kwotę 2 miliardów euro. Zostały one przeznaczone na współfinansowanie projektów w ramach Celu 1 (Zachodnia Walia i doliny), Celu 2 (Wschodnia Walia), Celu 3 i Inicjatyw Wspólnotowych (…) a także Programu Działań Innowacyjnych i Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Szczególny nacisk został położony na jednolite i zintegrowane podejście sektora publicznego, prywatnego i społeczności do problemów regionalnych i lokalnych oraz na tworzenie partnerstw.
Fundusze strukturalne przeznaczono na wspomaganie rozwoju i wzrostu przedsiębiorczości, innowacje i wykorzystanie nowych technologii, rozwój zasobów ludzkich, pobudzanie lokalnych społeczności, maksymalizację możliwości wynikających ze środowiska naturalnego, a także inwestycje w rozwój infrastruktury.
Wspomaganie rozwoju i wzrostu przedsiębiorczości miało na celu stworzenie odpowiedniego planu działania dla przedsiębiorców poprzez różnorodne inicjatywy pozwalające przede wszystkim klientom pomocy społecznej przetestować pomysły na własną działalność gospodarczą, udostępniając przy tym początkującym biznesmenom różnorodne formy pomocy dostosowane do ich indywidualnych potrzeb. Pomoc ta miała nie tylko charakter finansowy, ale również polegała na odpowiednim systemie szkoleń w celu uzyskania jak największych korzyści i pozyskania wysoko wykwalifikowanej kadry pracowniczej.
Fundusze strukturalne przeznaczono również dla rolnictwa i rybołówstwa. Środki te służyły poprawie sytuacji gospodarstw poprzez wprowadzenia nowych technologii, doradztwie biznesowym i środowiskowym oraz odpowiednim szkoleniom. W sektorze rybołówstwa postawiono na naturalną odbudowę łowisk, odbudowę koryt rzecznych zniszczonych w trakcie intensywnego użytkowania gruntów a także na odpowiednie wyposażenie wędkarzy i zapleczy do połowu ryb.
Wzrost gospodarczy o kilka procent wyższy, niż średnia dla kraju, napływ inwestycji, lawinowy rozwój eksportu i, co za tym wszystkim idzie, poprawa jakości życia mieszkańców – to tylko niektóre efekty umiejętnego wykorzystania unijnych funduszy przez włoski region Bazylikata.
Region Bazylikata, podobnie jak obszar Polski, objęty jest celem 1 polityki spójności UE. Bazylikata leży w południowej części Włoch, która tradycyjnie była i nadal pozostaje obszarem słabiej rozwiniętym gospodarczo (w porównaniu z uprzemysłowioną częścią północną i dobrze prosperującą ekonomicznie częścią środkową). Tak jak inne regiony włoskiego Południa, Bazylikata otrzymywała znaczące dotacje w ramach polityki regionalnej Unii Europejskiej, które to dobrze zostały wykorzystane.
Prawie jedną trzecią terytorium stanowią parki i obszary chronione. W regionie występują ponadto trudniej dostępne obszary górskie, zamieszkane przez tzw. społeczności górskie. Region ma dostęp do Morza Śródziemnego, a ponad 90% linii brzegowej może być wykorzystana jako kąpieliska. O walorach turystycznych decyduje też obecność zabytków kultury, wśród których należy wymienić Materę, wpisaną na listę dziedzictwa UNESCO, późnośredniowieczne zamki w rejonie Meli – Lagopesole - Venosa oraz rozległy kompleks archeologiczny Tavole Palatine (jeden z największych – po Rzymie i Atenach - tego typu obiektów w Europie). Znajdziemy tu także świetnie zachowane zabytki kultury arabskiej z epoki średniowiecza, takie jak dzielnica Rabbatana w mieście Tursi.
Wśród problemów strukturalnych, odnotowanych w regionie, należy wspomnieć stosunkowo wysoką stopę bezrobocia wśród kobiet (statystycznie, co czwarta nie pracuje). A dodatkowo różnica pomiędzy ilością kobiet i mężczyzn pozostających bez pracy stale rośnie. Problem bezrobocia dotyczy w wielkim stopniu także osób młodych (15 - 24 lat), z których niemalże co druga nie ma zatrudniania! Wykorzystując atuty i próbując przezwyciężać problemy strukturalne, władze regionalne przygotowały Regionalny Program Operacyjny na lata 2000 – 2006, którego strategiczne cele dotyczą: rozwoju lokalnego, infrastruktury, modernizacji i spójności społecznej oraz rynku pracy.
W regionie Bazylikata promowane są innowacyjne metody wspierania przedsiębiorstw, eko - rozwój (czyli rozwój gospodarczy na zasadach sprzyjających zachowaniu środowiska naturalnego), innowacyjne metody wykorzystywania zasobów naturalnych (zwłaszcza wodnych i energetycznych) w procesach produkcji. (…)
„Komputer w każdym domu” to jeden z ważniejszych projektów regionalnych. Projekt ten ma na celu tworzenie społeczeństwa informacyjnego poprzez upowszechnianie użytkowania komputerów i interentu, promowanie dostępu do usług publicznych i zwiększanie możliwości korzystania ze szkoleń, nauki i społecznej aktywności mieszkańców. Projektodawcy korzystający z subwencji regionalnych chcą pomagać rodzinom w zakupie komputera, podłączeniu do internetu i bezpłatnego dostępu do regionalnego portalu i portalu krajowego oferującego różnorodne usługi.
To tylko nieliczne przykłady jak można efektywnie wykorzystać pomoc płynącą ze strony Unii Europejskiej. Trzeba tylko mieć dobry pomysł jak wykorzystać każde euro. I wtedy nawet najdziwniejsze wydawałoby się projekty – Projekt Eden – przynoszą wymierne korzyści.
4. Polska w drodze do akcesji – formy pomocy unijnej przed integracją
Polska przygotowując się do wstąpienia do struktur Unii Europejskiej już korzystała z pomocy płynącej ze strony Wspólnoty.
Nawet w chwili obecnej Polska korzysta z pomocy przedakcesyjnej realizując rozpoczęte wcześniej projekty. Fundusze przedakcesyjne były przeznaczone dla dziesięciu państw Europy Środkowej i Wschodniej (dla Polski również). Głównymi celami tej pomocy były i są:
wzmocnienie struktur instytucjonalnych i administracyjnych w krajach kandydujących do członkostwa, które nie są odpowiednio przygotowane do wdrożenia i stosowania procedur obowiązujących w Unii Europejskiej
dostosowanie przedsiębiorstw do standardów unijnych
przybliżenie krajom niezrzeszonym skomplikowanych zasad i praktyk obowiązujących w ramach polityki strukturalnej
Od 2000 roku Polska mogła korzystać z 3 instrumentów pomocy finansowej ze strony Unii Europejskiej: PHARE II, ISPA, SAPARD.
PHARE II pojawia się w tym miejscu, żeby móc odróżnić PHARE, jako fundusz przedakcesyjny (2000 - 2006) od poprzedniej formy, tj. instrumentu pomocy w restrukturyzacji gospodarki (1990 - 1997) i przejściowej jego formy z 1998 i 1999 roku.
Program ten pełnił funkcję instrumentu wspierającego transformację gospodarczą. Funkcjonowały w jego ramach regionalnie zorientowane programy, takie jak Crossborder, STER oraz RAPID, jednak ich wpływ na rozwój regionów był znacznie skromniejszy. Głównym celem programu jest pomoc krajom kandydującym w ich przygotowaniach do wejścia do Unii Europejskiej. Pomoc w ramach Phare koncentruje się na obszarach priorytetowych zidentyfikowanych w dokumentach: Partnerstwo dla Członkostwa (Accession Partnership), Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa (NPPC) oraz odpowiednich wytycznych Komisji Europejskiej dotyczących programowania Phare. Wielkość alokacji budżetu dla każdego z krajów kandydujących w ramach tego programu będzie wyliczona w oparciu o następujące kryteria: udział ludności danego kraju w ludności całkowitej państw objętych Phare, wysokość Produktu Narodowego Brutto, zdolność absorpcji jak i postępy we wdrażaniu Partnerstwa dla Członkostwa.
Zgodnie z podejściem prawnym Phare powinno być alokowane w rocznych przedziałach czasowych. Zauważono jednak, iż jest on znacznie lepiej wykorzystywany, gdy mamy do czynienia z programowaniem wieloletnim. Ostateczne kwoty jednak będą alokowane co roku i wskazane w Memorandum Finansowym. W odniesieniu do połączenia współfinansowania z budżetu oraz ze środków pochodzących z trzech instrumentów, należy je planować z rocznym przesunięciem w czasie tzn. budżet 2001 – Phare 2000.
Od roku 1998 wraz z wejściem Nowej Orientacji Phare wprowadzono kierunkowy podział programu, gdzie 30% funduszy musi zostać przeznaczonych na wsparcie i budowę instytucji zapewniających sprawne wdrażanie unijnego dorobku prawnego oraz funkcjonowanie administracji publicznej. 70% funduszy ma służyć dofinansowaniu inwestycji infrastruktury transportu i ochrony środowiska. Pomoc finansowa Unii Europejskiej udzielona Polsce w ubiegłych latach została przede wszystkim skierowana na wzmocnienie infrastruktury, restrukturyzację przedsiębiorstw, rozwój regionalny, edukację i szkolenia, rolnictwo, ochronę środowiska oraz wsparcie administracji.
Ten sam podział utrzymano w latach 2000 - 2006. Wsparcie rozwoju instytucjonalnego oznacza pomoc państwom kandydującym w budowie struktur, strategii, rozwoju potencjału ludzkiego i zdolności do zarządzania, które są potrzebne do wzmocnienia zdolności gospodarczej i społecznej. W ramach projektów rozwoju instytucjonalnego Phare wspierał: procesy dostosowawcze naszego prawodawstwa do dorobku prawnego Unii Europejskiej oraz przygotowania się do polityk unijnych i instrumentów ich wspierających takich jak fundusze strukturalne.
Wypełnianie wymogów pierwszego z kryteriów Kopenhaskich oznaczającego, iż państwo kandydujące winno: osiągnąć stabilizację instytucji gwarantujących demokrację, przestrzegać zasad państwa prawa, prawa człowieka oraz uznawać prawa mniejszości.
Wsparcia mogły oczekiwać: instytucje na poziomie krajowym, jak również regionalnym i lokalnym. Przewidywano, iż głównym instrumentem pomocy w ramach rozwoju instytucjonalnego będzie tzw. twinning. Oznacza on bezpośrednią współpracę danej instytucji z kraju kandydującego z jej odpowiednikiem z kraju członkowskiego. Wybór partnera jest dokonywany w drodze długotrwałej i sformalizowanej procedury przez zainteresowaną polską instytucję. Niezbędnym elementem w twinningu jest udział długoterminowego doradcy przedakcesyjnego.
Drugim rodzajem wsparcia, które było kontynuowane po 2000 roku to inwestycje. Ich głównym celem było dostosowanie krajowej infrastruktury do standardów Unii Europejskiej. (…)
Rozporządzenie dla programu przedakcesyjnego ISPA zostało uchwalone przez Radę Unii Europejskiej 21 czerwca 1999 r. Beneficjentami funduszu były kraje ubiegające się o członkostwo w Unii Europejskiej: Bułgaria, Czechy, Estonia, Węgry, Łotwa, Litwa, Polska, Rumunia, Słowacja i Słowenia. Pomoc Wspólnoty w ramach Funduszu ISPA miała przyczynić się do lepszego przygotowania krajów stowarzyszonych do członkostwa w UE w dziedzinie ochrony środowiska i transportu. ISPA służy realizacji celów określonych w dokumencie “Partnerstwo dla Członkostwa” oraz priorytetów wskazanych w Narodowym Programie Przygotowania do Członkostwa w UE. Pomoc Wspólnoty w ramach ISPA obejmuje finansowanie przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska i transportu w następujących formach: projektów inwestycyjnych, technicznie i finansowo niezależnych faz projektów, posiadających osobne, niezbędne do realizacji przedsięwzięcia studia przygotowawcze, studia wykonalności oraz analizy techniczne, grup projektów, systemów projektów ściśle ze sobą powiązanych.
Skala przedsięwzięć realizowanych w ramach Funduszu ISPA musi być wystarczająco duża, by realizacja projektu wywarła znaczący wpływ w obszarze ochrony środowiska i transportu. Mając to na uwadze przyjęto, że zasadniczo całościowy koszt przedsięwzięcia nie może być niższy niż 5 milionów euro. Od tego warunku odstąpić można w wyjątkowych i należycie uzasadnionych przypadkach. Podział środków w ramach ISPA na kraje - beneficjentów dokonano na podstawie następujących kryteriów: wielkość populacji, PKB per capita mierzonego parytetem siły nabywczej ludności, powierzchnia kraju.
Budżet ISPA określa się na poziomie 1,04 mld euro rocznie w okresie od roku 2000 do 2006. Według indykatywnej alokacji budżetu ISPA przedstawionej przez Komisję Europejską wielkość wsparcia dla Polski z tego funduszu jest określona w przedziale 30 - 37% (312 – 384,8 mln euro rocznie) z przeznaczeniem na sektor ochrony środowiska i transportu w równej wysokości. Wielkość alokacji wstępnej może jednak ulec weryfikacji ze względu na efektywność absorpcji środków Funduszu ISPA w danym kraju w latach poprzednich, a także braki w infrastrukturze kraju w stosunku do infrastruktury innych krajów kandydujących. Pomoc Wspólnoty w ramach ISPA przyjmowała jedną z następujących form: bezpośrednia pomoc bezzwrotna, pomoc zwrotna, lub inna forma pomocy finansowej.
Wkład finansowy Wspólnoty w ramach Programu ISPA może stanowić 75% wartości projektu, liczonej jako wydatki publiczne lub wydatki instytucji i przedsiębiorstw, które mogą zostać uznane za ekwiwalent jednostek publicznych. Komisja, w porozumieniu z Komitetem Doradczym może zadecydować o podniesieniu tej wartości do poziomu 85% jeśli przedsięwzięcia przyczynią się w sposób szczególny do realizacji generalnych celów funduszu ISPA.
Niewielka część budżetu Funduszu ISPA może być także wykorzystana do finansowania studiów wstępnych oraz pomocy technicznej, których wyraźny związek z przedsięwzięciem musi zostać wskazany. Podstawowym celem finansowania tego typu pomocy będzie zagwarantowanie wysokiego stopnia przygotowania i wartości merytorycznej przedsięwzięcia, a także zapewnienie efektywnego zarządzania realizacją. Studia wstępne oraz pomoc techniczna w wyjątkowych wypadkach mogą być finansowane ze środków ISPA w 100%. Całość wydatków na studia wstępne i pomoc techniczną nie może jednak przekroczyć 2% całości alokacji środków Wspólnoty do ISPA. Ponadto wielkość wkładu finansowego może zostać ograniczona w przypadkach dofinansowywania pomocy zwrotnej lub konieczności szczególnego zabezpieczenia interesów Wspólnoty. Ograniczenie wkładu finansowego może nastąpić ze względu na: dostępność współfinansowania, zdolność przedsięwzięcia do generowania zysku, odpowiednie zastosowanie zasady “zanieczyszczający płaci”.
Całość pomocy finansowej, udzielanej ze środków Funduszu ISPA i wszelkich innych środków Wspólnoty, nie może przekroczyć 90% całkowitego kosztu realizacji przedsięwzięcia.
Warunkiem kwalifikacji przedsięwzięcia do finansowania ze środków ISPA jest umożliwienie krajom kandydującym dostosowanie ich prawa do prawodawstwa wspólnotowego w dziedzinie ochrony środowiska i transportu oraz realizację celów zapisanych w “Partnerstwie dla Członkostwa”. Z momentem wstąpienia do Unii Europejskiej, kraj kandydujący traci prawo do korzystania ze środków Funduszu ISPA. Obecnie w Polsce wszystkie niezrealizowane projekty w ramach ISPA przejmie Fundusz Spójności. (…)
Rozporządzenie w sprawie programu wsparcia Wspólnoty dla działań w rolnictwie i rozwoju obszarów wiejskich w okresie przedakcesyjnym w krajach kandydujących Europy Środkowo - Wschodniej, znanego jako SAPARD (Support for Pre Accession Measures for Agriculture and Rural Development), zostało zatwierdzone przez Radę Unii Europejskiej 21 czerwca 1999. W lipcu 1999 r. Komisja zdecydowała, że indykatywna alokacja dla Polski wyniesie w latach 2000 – 2006 średniorocznie 168, 683 mln euro. Zgodnie ze stanowiskiem KE program SAPARD powinien być zgodny z NPPC, jak również z podstawowymi zasadami polityki UE. Głównym zadaniem programu jest wsparcie modernizacji rolnictwa i rozwój obszarów wiejskich. W oparciu o analizę sytuacji na obszarach wiejskich i w sektorze rolno - spożywczym przyjęto, że Program Operacyjny SAPARD w Polsce będzie opierać się na dwóch priorytetach (Program Operacyjny dla Polski, wersja uzupełniona z dnia 31 lipca 2000 roku, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi) to jest poprawy efektywności sektora rolno - spożywczego oraz poprawy warunków prowadzenia działalności gospodarczej i tworzenie miejsc pracy. Planowane działania miały służyć realizacji celów strategicznych programu SAPARD w Polsce, które określono jako: poprawa ekonomicznej konkurencyjności polskiego sektora rolno - spożywczego, na rynku krajowym i rynku międzynarodowym, dostosowanie sektora rolno - spożywczego do standardów acquis communautaire w zakresie jakości, higieny i bezpieczeństwa żywności oraz ochrony środowiska, stymulowanie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich poprzez wspieranie rozwoju infrastruktury technicznej oraz tworzenie warunków do podejmowania pozarolniczej działalności gospodarczej na wsi.
Program SAPARD w przeciwieństwie do dwóch pozostałych funduszy przedakcesyjnych nie został uruchomiony w roku 2000, a dopiero 28 czerwca 2002 r. Jednocześnie ustalono, że fundusze przyznane na 2000 rok będą mogły być wykorzystane do końca 2003 roku. Proponowana strategia jest zgodna zarówno ze Spójną Polityką Strukturalną Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa, jak i Narodowym Programem Przygotowania do Członkostwa w UE (NPPC). W latach 2000 - 2002 program koncentrował się na działaniach przygotowujących sektor rolno - spożywczy do przyjęcia acquis communautaire. Po akcesji, działania planowane w ramach tego programu, zostaną przesunięte do programów operacyjnych Funduszy Strukturalnych UE, a w szczególności Sekcji Orientacji Funduszu oraz do programów finansowanych z Sekcji Gwarancji Funduszu.
Rozdział II. Funkcjonowanie funduszy strukturalnych w Polsce w latach 2004 – 2006
1. Charakterystyka Narodowego Planu Rozwoju
Polska, przystępując do Unii Europejskiej, staje się w pełnym zakresie uczestnikiem i beneficjentem jednolitego rynku europejskiego. Stawia to przed naszym krajem ogromne możliwości rozwojowe, które jednak będą mogły zostać w pełni wykorzystane tylko w warunkach przyspieszenia wzrostu gospodarczego i kontynuacji trendu wzmocnienia spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej z pozostałymi krajami i regionami UE. W tym kontekście, obok oddziaływania na procesy gospodarcze (wsparcie dla przedsiębiorstw, rozbudowa infrastruktury i dostosowania na rynku pracy), podstawowe znaczenie ma także stosowanie przy realizacji programów rozwojowych zasad uznawanych za podstawowe wartości państw tworzących Unię Europejską: solidarności społecznej, zachowywania wartości kulturowych i środowiskowych oraz promocji równości szans na rynku pracy.
Polska, podobnie jak cała UE, będzie obiektem wzrastającej presji konkurencyjnej ze strony świata. Wyzwanie to wymaga koncentracji uwagi polityki społeczno - gospodarczej w Europie w perspektywie średnio i długookresowej na wzmacnianiu konkurencyjności gospodarki poprzez odpowiednią politykę makroekonomiczną i monetarną, wspomaganie zwiększania oraz dostosowania do nowych wyzwań poziomu i zakresu edukacji, promocję dyfuzji innowacji do przedsiębiorstw, wspomaganie sektora naukowo - badawczego oraz wsparcie budowy społeczeństwa informacyjnego i zwiększanie roli ekonomicznej, społecznej i kulturalnej przodujących aglomeracji miejskich.
Cel Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004 - 2006 i strategia jego osiągania powinny uwzględniać nie tylko horyzont kilku najbliższych lat po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej, ale także odnosić się do wyzwań, które będą aktualne i wspólne dla wszystkich krajów UE także w następnym okresie programowania, tj. co najmniej do roku 2013.
Narodowy Plan Rozwoju został przyjęty przez Radę Ministrów 14 stycznia 2003 r. Określa on cele, priorytetowe działania oraz ramy instytucjonalne i finansowe działań strukturalnych państwa. Narodowy Plan Rozwoju jest strategicznym średniookresowym dokumentem planistycznym, scalającym rozwiązania horyzontalne, sektorowe i regionalne na poziomie krajowym, wskazującym na kierunki rozwoju gospodarczego Polski w pierwszych latach po akcesji. Narodowy Plan Rozwoju będzie służył jako podstawa do negocjacji z Komisją Europejską Podstaw Wsparcia Wspólnoty (ang. Community Support Framework - (CSF) dla Polski), które określą cele oraz wielkość pomocy z funduszy strukturalnych przyznanych Polsce.
Zasadniczym elementem Narodowego Planu Rozwoju są realizowane w jego ramach programy operacyjne. Programy operacyjne służą wdrażaniu Podstaw Wsparcia Wspólnoty na poziomie centralnym w postaci sektorowych programów operacyjnych oraz dla działań o charakterze regionalnym w postaci Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) dla regionów celu 1 (obejmującego 16 województw).
Narodowy Planu Rozwoju został przygotowany przez Ministerstwo Gospodarki Pracy i Polityki Społecznej. Ministerstwo koordynowało również prace nad programami operacyjnymi.
Zadanie dotyczące przygotowania sektorowych programów operacyjnych (SPO) spoczywało na poszczególnych ministerstwach właściwych w danej sferze działalności rządu. W przygotowanie Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR), oprócz Ministerstwa Gospodarki i Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, zostały włączone również samorządy województw oraz poszczególne ministerstwa.
Celem strategicznym Narodowego Planu Rozwoju jest rozwijanie konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zdolnej do długofalowego, harmonijnego rozwoju, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz poprawę spójności społecznej, ekonomicznej i przestrzennej z Unią Europejską na poziomie regionalnym i krajowym.
W świetle tych założeń przyjęto pięć podstawowych celów cząstkowych Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004 - 2006:
wspomaganie osiągnięcia i utrzymania w dłuższym okresie wysokiego wzrostu PKB,
zwiększanie poziomu zatrudnienia i wykształcenia,
włączenie Polski w europejskie sieci infrastruktury transportowej i informacyjnej,
intensyfikacja procesu zwiększenia w strukturze gospodarki udziału sektorów o wysokiej wartości dodanej, rozwój technologii społeczeństwa informacyjnego,
wspomaganie udziału w procesach rozwojowych i modernizacyjnych wszystkich regionów i grup społecznych w Polsce.
Realizacja pierwszego z celów cząstkowych wymaga koncentracji uwagi polityki gospodarczej w pierwszych latach po przystąpieniu Polski do UE przede wszystkim na utrzymaniu równowagi makroekonomicznej i stabilizacji finansowej, utrwaleniu tendencji spadku inflacji i deficytu budżetowego, kontynuowaniu przekształceń własnościowych i prywatyzacji jednostek sektora publicznego, ograniczaniu barier administracyjnych i prawnych dla rozwoju przedsiębiorczości i prowadzenia działalności gospodarczej, a także ukierunkowaniu pomocy publicznej na wspomaganiu najbardziej efektywnych i konkurencyjnych firm.
Realizacja drugiego celu cząstkowego wymaga wdrożenia mechanizmów obniżania kosztów pracy, zmniejszania barier administracyjnych i instytucjonalnych, zwiększania elastyczności i mobilności przestrzennej oraz zawodowej pracowników, zwiększania dostępu do wykształcenia na poziomie wyższym i średnim – w szczególności dla ludności wiejskiej oraz koncentracji polityki społecznej na najbardziej dynamicznych grupach aktualnych i potencjalnych pracowników.
Realizacja trzeciego celu wymaga działań o charakterze prawnym i instytucjonalnym, polegających na uproszczeniu zasad dotyczących prowadzenia inwestycji infrastrukturalnych, ograniczenia zagrożeń środowiskowych oraz podjęcia, niemającego precedensu, programu inwestycyjnego (drogi, koleje, porty, sieci informatyczne, zwiększenie zastosowania informacyjnych systemów wyposażenia administracji publicznej) skierowanego na włączenie Polski w system gospodarki europejskiej.
Realizacja celu czwartego wymaga kontynuowania procesów restrukturyzacyjnych i wspomagania najbardziej efektywnego zatrudnienia, m.in. poprzez: ograniczanie zatrudnienia w rolnictwie, z jednoczesnym podniesieniem jego dochodowości, wzrost udziału w strukturze produktu krajowego brutto przemysłów o dużej produktywności i wydajności pracy (w tym również budownictwa), a w sytuacjach uzasadnionych interesem ekonomicznym i społecznym, podejmowania restrukturyzacji przemysłów tradycyjnych, wzrost zatrudnienia w usługach, w tym w szczególności w usługach rynkowych, zwłaszcza w turystyce. Niezbędnym kierunkiem działań dla osiągania tego celu cząstkowego jest: zwiększenie nakładów na sferę naukowo - badawczą, w szczególności w tych dziedzinach, których wyniki mogą bezpośrednio zostać wykorzystane do dynamizacji rozwoju przedsiębiorstw, a w dłuższej perspektywie tworzenia podstaw nowej gospodarki oraz rozwijanie technologii społeczeństwa informacyjnego jako podstawy do intensyfikacji procesów zmian strukturalnych i zapewnienia konkurencyjności polskiej gospodarki w dłuższej perspektywie czasowej.
Realizacja piątego celu cząstkowego Narodowego Planu Rozwoju wymaga przeciwdziałania dalszemu pogłębianiu się zróżnicowań przestrzennych i społecznych. Wiąże się to zarówno z koniecznością koordynacji działań rozwojowych na poziomie regionalnym, prowadzeniem przez państwo aktywnej i kompleksowej polityki regionalnej, jak i wspomagania integracji zawodowej i społecznej grup zagrożonych marginalizacją.
Cele cząstkowe mają charakter horyzontalny – realizacja wszystkich działań w ramach NPR powinna przyczyniać się do ich osiągania, przy równoczesnym zachowaniu równości szans kobiet i mężczyzn oraz walorów środowiska przyrodniczego i rozwoju jego ochrony.
O ile – w świetle zasad polityki spójności społeczno – gospodarczej – syntetyczną miarą powodzenia realizacji celu strategicznego będzie szybkość procesu zmniejszania się dysproporcji na poziomie krajowym i regionalnym pomiędzy Polską i Unią Europejską (mierzoną poziomem Produktu Krajowego Brutto na jednego mieszkańca), o tyle ocena efektów realizacji celów jest bardziej złożona.
2. Rodzaje programów operacyjnych
Na Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004 - 2006 składają się następujące Sektorowe Programy Operacyjne:
Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego,
Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich,
Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw,
Sektorowy Program Operacyjny Transport,
Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego oraz Rozwój Obszarów Wiejskich,
Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb.
Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) jest jednym z siedmiu programów operacyjnych, które służą do realizacji Narodowego Planu Rozwoju / Podstaw Wsparcia Wspólnoty na lata 2004 - 2006.
Program ten rozwija cele NPR określając priorytety, kierunki i wysokość środków przeznaczonych na realizację polityki regionalnej państwa, które będą uruchamiane z udziałem funduszy strukturalnych w pierwszym okresie członkostwa Polski w Unii Europejskiej.
ZPORR jest jedynym programem operacyjnym finansowanym z dwóch funduszy strukturalnych. Pierwszy i trzeci priorytet tego programu są współfinansowane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Drugi priorytet jest w całości współfinansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego. W latach 2004 - 2006 w realizację ZPORR zostanie zaangażowanych 4 083 926 932 euro, w tym ze strony funduszy strukturalnych – 2 968 470 769 euro. Szacuje się, że zaangażowanie środków Unii Europejskiej w tych właśnie latach w realizację celów polityki strukturalnej w Polsce, w układzie poszczególnych funduszy strukturalnych, przyjmie następujące proporcje: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego – 85,2% (2530001234 euro), Europejski Fundusz Społeczny – 14,8% (438469535 euro). Dofinansowanie z EFRR i EFS może wynosić maksymalnie do 75% kwalifikującego się kosztu, a w przypadku, gdy inwestycje infrastrukturalne generują znaczący zysk netto – 50%. W przypadku tego samego projektu nie można otrzymać jednocześnie dofinansowania z dwóch funduszy tj. EFRR i EFS. Celem strategicznym ZPORR jest tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności regionów oraz przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów w taki sposób, aby sprzyjać długofalowemu rozwojowi gospodarczemu kraju, jego spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej oraz integracji z Unią Europejską. Osiągnięcie wyżej wymienionego celu odbywać się będzie poprzez realizację poszczególnych priorytetów.
Priorytet pierwszy polega na rozbudowie i modernizacji infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów. Realizacja tego celu ma za zadanie poprawę atrakcyjności regionów poprzez oddziaływanie na mocne strony danego regionu inwestując w infrastrukturę. Priorytetowo traktowane są modernizacja i rozwój infrastruktury społecznej i techniczne. Wpływa to na rozwój regionu jako całości, powodując jego dynamiczny wzrost, zwiększenie atrakcyjności dla inwestorów zagranicznych, a co za tym idzie zwiększenie ilości miejsc pracy. Inwestycje w infrastrukturę polegają również na rozbudowie i modernizacji dróg. Zwiększa to dostępność komunikacyjną regionu, ułatwia transport krajowy i międzynarodowy oraz powiązania pomiędzy regionami, prowadzi do poprawy jakości ochrony środowiska, w tym też wód powierzchniowych.
W dłuższej perspektywie rozbudowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej oraz poprawa połączeń pomiędzy ośrodkami regionalnymi przyczyni się do zwiększenia mobilności zawodowej i przestrzennej mieszkańców, a tym samym wzrostu dostępu do zatrudnienia i nauki.
Środki przeznaczone na realizację działań i projektów w ramach Priorytetu 1 pochodzą z EFRR oraz między innymi środków samorządu terytorialnego, budżetu państwa i podmiotów prywatnych.
Celem realizacji Priorytetu 2 jest stworzenie warunków dla rozwoju zasobów ludzkich na poziomie lokalnym i regionalnym, a także poprawa zdolności do programowania i realizacji projektów w zakresie rozwoju zasobów ludzkich na tych szczeblach.
Szczególne znaczenie ma realizacja działań mających na celu reorientację zawodową pracowników zanim staną się bezrobotnymi oraz przekwalifikowanie osób odchodzących z rolnictwa. Realizacja Priorytetu jest powiązana z działaniami realizowanymi w ramach Priorytetu 3 „Rozwój lokalny”, w szczególności z inwestycjami na obszarach wiejskich i obszarach restrukturyzacji przemysłów. Działania realizowane w ramach Priorytetu będą koncentrować się zwłaszcza na obszarach zagrożonych marginalizacją, w tym w szczególności obszarach wiejskich i obszarach restrukturyzacji przemysłów. Na tych obszarach należy podjąć interwencję publiczną dostosowaną do specyfiki regionalnej i ukierunkowaną na uzupełnienie ogólnokrajowych programów wsparcia rozwoju zatrudnienia i edukacji.
Celem Priorytetu 3 Rozwój lokalny jest aktywizacja społeczna i gospodarcza obszarów zagrożonych marginalizacją i włączenia ich w procesy rozwojowe kraju i Europy.
Aktywizacja obszarów znajdujących się w najgorszej sytuacji społeczno - ekonomicznej będzie promować udział i współpracę partnerów lokalnych, zarówno władz publicznych, jak i organizacji i związków społecznych, gospodarczych, organizacji pozarządowych przy rozwiązywaniu problemów rozwojowych. Wyzwolenie lokalnego potencjału przedsiębiorczości i zaangażowanie miejscowych instytucji i grup mieszkańców daje szanse przezwyciężenia trudności i właściwego wykorzystania pomocy zewnętrznej.
Priorytet ten będzie wdrażany za pomocą projektów aktywizujących społeczności lokalne i umożliwiających im rozwój instytucjonalnych oraz nieformalnych form współpracy i dialogu na temat problemów rozwojowych. Projekty te będą obejmować obszary miast, dzielnic miast, obszary wiejskie lub inne wyodrębnione obszary o wspólnych cechach społeczno - gospodarczych.
Celem Priorytetu 4 ZPORR jest zapewnienie wsparcia procesu wdrażania programu oraz efektywnego, zgodnego z prawem i politykami wspólnotowymi wykorzystania finansowego wkładu WE oraz środków krajowych.
Analiza sytuacji jednostek zaangażowanych we wdrażanie ZPORR wykazuje, iż niezbędne jest ich wsparcie w zakresie zatrudnienia odpowiednio wykwalifikowanego personelu, w zakresie szkoleń pracowników, wyposażenia urzędów w niezbędny sprzęt oraz obsługi Komitetów Monitorujących i Sterujących.
Wsparciem ze strony pomocy technicznej objęte zostaną także działania informacyjne i promocyjne, dotyczące wykorzystania funduszy strukturalnych w ramach ZPORR.
Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich jest jednym z pięciu sektorowych programów operacyjnych, które mają służyć realizacji Narodowego Planu Rozwoju (NPR). (…)
Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich ma na celu wspieranie aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu i wykluczeniu społecznemu, wspieranie różnorodnych form kształcenia ustawicznego, doskonalenie kadr gospodarki i rozwój przedsiębiorczości, aktywne działania na rzecz promowania równości na rynku pracy, prowadzących do elastyczności rynku pracy i mobilności zawodowej. Cele te odzwierciedlają priorytety Europejskiej Strategii Zatrudnienia.
Głównym celem Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich jest budowa otwartego, opartego na wiedzy społeczeństwa poprzez zapewnienie warunków do rozwoju zasobów ludzkich w drodze kształcenia, szkolenia i pracy. Realizacja niniejszego celu przyczyni się do rozwijania konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości. Harmonijny rozwój gospodarki ma zapewnić wzrost zatrudnienia i osiągnięcie spójności społecznej, ekonomicznej i przestrzennej z Unią Europejską na poziomie regionalnym i krajowym. W Polsce, realizacji powyższych celów ma służyć Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich. Jego postanowienia są uszczegółowione w Uzupełnieniu Programu. Program ten służy wsparciu projektów ukierunkowanych na: dostosowywanie kwalifikacji zasobów ludzkich do potrzeb rynku pracy, zwiększenie dostępu do edukacji, rozwój nowoczesnych form organizacji pracy, dostarczanie pomocy finansowej przy rozpoczynaniu działalności gospodarczej oraz projektów mających na celu zwiększanie konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez szkolenia kadr.
Ponadto w jego ramach finansowane mają być projekty wspierające promocję współpracy między światem nauki i edukacji a gospodarką oraz projekty, których celem jest wyrównywanie szans edukacyjnych różnych grup społecznych.
Cele Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich są realizowane poprzez trzy priorytety:
Priorytet 1 - aktywna polityka rynku pracy oraz integracji zawodowej i społecznej - celem tego priorytetu jest wzmocnienie potencjału instytucjonalnej obsługi klientów służb zatrudnienia, pomocy społecznej i innych instytucji działających na rzecz rynku pracy. Ma on służyć również działaniom na rzecz bezrobotnych oraz osób z grup szczególnego ryzyka. Celem priorytetu jest też wyrównywanie szans kobiet w dostępie do rynku pracy i zatrudnienia.
Priorytet 2 - rozwój społeczeństwa opartego na wiedzy - system edukacyjny powinien pozwalać osobom w każdym wieku zdobyć umiejętności, które pozwolą funkcjonować na rynku pracy. Dlatego celem priorytetu jest rozszerzanie dostępu do edukacji i poprawa jej poziomu. Istotne jest również włączanie w proces edukacji technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Kolejne cele priorytetu to podnoszenie kwalifikacji pracowników, promocja edukacji w zakresie przedsiębiorczości i promocja elastycznych form pracy. Priorytet ten ma wreszcie na celu poprawę jakości pracy administracji publicznej poprzez zapewnienie odpowiednich szkoleń.
Priorytet 3 - pomoc techniczna - celem tego priorytetu jest wsparcie instytucji zajmujących się wdrażaniem Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich tak, aby mogły efektywnie i zgodnie z politykami wspólnotowymi dysponować środkami unijnymi.
Głównym celem Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw jest poprawa pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw, działających na terenie Polski w warunkach Jednolitego Rynku Europejskiego. Realizacja tego celu odbywa się w ramach dwóch priorytetów:
rozwój przedsiębiorczości i wzrost innowacyjności poprzez wzmocnienie instytucji otoczenia biznesu
bezpośrednie wsparcie przedsiębiorstw.
Takie zdefiniowanie priorytetów SPO oznacza, że wsparcie zostanie skierowane i skoncentrowane na dwóch grupach odbiorców. Pierwsza z nich to instytucje szeroko rozumianego otoczenia biznesu, do której zaliczono w szczególności instytucje wspierające rozwój przedsiębiorczości, centra i ośrodki transferu technologii, parki naukowo - technologiczne i przemysłowe, inkubatory technologiczne, instytucje sfery badawczo - rozwojowej, działające we współpracy z przedsiębiorstwami i / lub na ich potrzeby oraz instytucje administracji publicznej, których usługi są istotne z punktu widzenia wykorzystania technologii informacyjnych przy prowadzeniu działalności gospodarczej.
Drugą grupą odbiorców pomocy udzielanej w ramach programu są istniejące przedsiębiorstwa oraz nowopowstające przedsiębiorstwa oparte na zaawansowanych technologiach (tzw. start up).
Należy podkreślić, że program ma charakter horyzontalny i ponadregionalny tzn. nie są w nim wyróżniane sektory preferowane oraz będzie on realizowany na terenie całego kraju, bez wyróżniania regionów uprzywilejowanych.(…)
Wychodząc naprzeciw potrzebom przedsiębiorstw, polegającym na zapewnieniu im kompleksowego wsparcia w sprawnym dostosowaniu się do szybko zmieniających się warunków prowadzenia działalności gospodarczej celem utrzymania oraz podnoszenia ich pozycji konkurencyjnej na rynku, za cel główny pierwszego priorytetu przyjęto ułatwienie funkcjonowania przedsiębiorstw w warunkach Jednolitego Rynku Europejskiego przez wspieranie instytucji otoczenia biznesu dostarczających usługi dla przedsiębiorstw.
Biorąc pod uwagę stosunkowo krótki okres realizacji programu – lata 2004 - 2006, najpilniejsze potrzeby i uwarunkowania, w jakich działają przedsiębiorstwa oraz poziom dostępnych środków finansowych, sformułowano cele cząstkowe dla każdego priorytetu.
W ramach zadania wspierającego rozwój przedsiębiorczości i wzrost innowacyjności poprzez wzmocnienie instytucji otoczenia biznesu realizowane są działania mające na celu zwiększenie dostępu przedsiębiorców do wysokiej jakości usług świadczonych przez instytucje wspierania biznesu. Ma to zwiększyć dostępność przedsiębiorstw do wysokiej jakości usług, zwiększyć liczbę nowych usług, podnieść wysokość oferowanego wsparcia, a także zwiększyć dostępność do zewnętrznego finansowania inwestycji. Przedsiębiorcom, szczególnie tym małym i średnim, ułatwi to dostęp do środków finansowych, tworząc korzystne warunki dla ich rozwoju. Działania te polegają na wspieraniu przygotowań i udostępnianiu przedsiębiorcom odpowiedniej infrastruktury dla prowadzenia działalności gospodarczej. Tworzone są parki przemysłowe, naukowo - technologiczne oraz inkubatory technologiczne. Wszystko to czynione jest po to, aby wzmocnić konkurencyjności gospodarki podwyższając poziom jej unowocześnienia. Osiągnięte tego możliwe będzie dzięki zwiększeniu ilości nowoczesnych rozwiązań technologicznych, produktowych i organizacyjnych do przedsiębiorstw i instytucji.
Swego rodzaju dopełnieniem powyższych działań, podjętych w celu ułatwienia funkcjonowania przedsiębiorstw, jest zwiększenie i poprawa jakości dostępu do informacji i usług publicznych świadczonych on - line przez instytucje sektora publicznego. Jednym z podstawowych celów działania jest stworzenie jednej, centralnej platformy elektronicznej (w formie portalu internetowego), która umożliwi szybki dostęp przedsiębiorstw do wysokiej jakości usług publicznych i informacji. Przewidywane jest również wsparcie w zakresie integracji rejestrów osób i przedsiębiorstw, co ułatwi i usprawni korzystanie z nich przez administrację. Realizowane projekty wpływać będą również na zwiększenie bezpieczeństwa danych dostarczanych administracji publicznej przez przedsiębiorstwa.
Drugi priorytet jest ukierunkowany na zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez wsparcie inwestycji poprawiających poziom technologiczny i / lub organizacyjny przedsiębiorstw, także w zakresie ochrony zdrowia i poprawy bezpieczeństwa pracowników, ochrony środowiska oraz ułatwienie dostępu do wysokiej jakości usług doradczych dla przedsiębiorstw.
Dokonana w SPO analiza podstawowych wskaźników charakteryzujących przedsiębiorstwa (zarówno z sektora produkcyjnego, jak i usługowego) wykazała, iż przedsiębiorstwa charakteryzują się niską konkurencyjnością produktową, technologiczną oraz ekologiczną, co przy spadku dynamiki inwestycji w ostatnich latach, skutkującym wysokim stopieniem zużycia środków trwałych w przedsiębiorstwach, stwarza poważne zagrożenie dla poprawy pozycji konkurencyjnej polskich przedsiębiorstw.
Aby zwiększyć konkurencyjność przedsiębiorstw konieczna jest pomoc w zakresie doradztwa, pomoc technologiczna a także pomoc w dostosowaniu do wymogów ochrony środowiska poprzez odpowiednie inwestycje.
Wspomniane wyżej działania realizowane są poprzez uzyskiwanie powszechnie uznawanych certyfikatów zgodności dla swoich wyrobów i usług oraz podnoszenie kwalifikacji personelu, pracę zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, wprowadzanie strategii rozwoju przedsiębiorstwa opartej na nowych technologiach i rozwiązaniach innowacyjnych, jak również doradztwa w zakresie zasad prowadzenia przedsiębiorstwa w ramach Jednolitego Europejskiego Rynku. Prowadzi to do rozwoju przedsiębiorstwa, zarówno w sferze produkcyjnej, jak i usługowej a tym samym znaczących zmian w procesie produkcyjnym lub w samym produkcie.
Jednym z najważniejszych wymogów Unii Europejskiej jest dbałość o ochronę środowiska i odpowiednie dostosowanie szczególnie przedsiębiorstw w tym zakresie. Dlatego tak ważnym jest zwiększenie liczby przedsiębiorstw spełniających te wymogi oraz wsparcie ich działań dostosowawczych. Prowadzone są budowy lub modernizacje oczyszczalni lub podoczyszczalni ścieków, wprowadzane rozwiązania ograniczające ilości zużywanej wody oraz ilości substancji niebezpiecznych odprowadzanych wraz ze ściekami, modernizacje i rozbudowy systemów ciepłowniczych, stosowane rozwiązania pozwalające na zmniejszenie zanieczyszczeń emitowanych do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania paliw, prowadzone są przedsięwzięcia na rzecz wykorzystywania alternatywnych źródeł energii, tworzone i modernizowane instalacje do odzyskiwania odpadów przemysłowych, odpowiednio przystosowane do magazynowania odpadów niebezpiecznych.
Osiągnięcie powyższych celów możliwe jest dzięki przeprowadzeniu odpowiednich działań wspierających, monitorowania realizacji programu oraz rozpowszechniania wiedzy na ten temat.
Sektorowy Program Operacyjny Transport (SPOT) służy realizacji Postaw Wsparcia Wspólnoty na lata 2004 - 2006 (PWW). Określa on kierunki, priorytety, działania a także wysokość środków finansowych przeznaczonych na rozwój transportu. (…) Realizacja projektów w ramach SPOT współfinansowana jest z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF). Współfinansowanie obejmuje maksymalnie do 75% kosztów kwalifikowanych, pozostała część kosztów jest pokrywana ze środków krajowych. (…)
W ramach SPO Transport mogą być realizowane projekty w 3 priorytetach:
zrównoważony gałęziowo rozwój transportu,
bezpieczniejsza infrastruktura drogowa,
pomoc techniczna.
Priorytet pierwszy ma na celu strukturalne i gałęziowe zrównoważenie polskiego transportu, poprzez znalezienie alternatywy dla zbyt intensywnego rozwoju transportu drogowego. Będzie można tego dokonać wspierając rozwój atrakcyjnej oferty przewozów kolejowych, morskich i multimodalnych. W ramach tego priorytetu będą realizowane trzy cele cząstkowe. Cel pierwszy dotyczy przebudowy linii kolejowych pomiędzy aglomeracjami miejskimi i w aglomeracjach, które posiadają największe znaczenie dla rozwoju gospodarczego Polski jak również zakupu i modernizacji taboru kolejowego do wykonywania przewozów pasażerskich. Cel drugi, to poprawa infrastruktury dostępu do portów morskich, obejmująca infrastrukturę dostępu od strony morza, infrastrukturę portową i infrastrukturę dostępu od strony lądu. Posłuży to do polepszenia konkurencyjności transportu morskiego, a zwłaszcza żeglugi bliskiego zasięgu. Cel trzeci, to rozwój infrastruktury systemów intermodalnych. Zakłada on realizację działań służących zwiększeniu przewozów ładunków transportem kombinowanym w relacjach pomiędzy transportem kolejowym i innymi gałęziami transportu oraz transportu morskiego z pozostałymi gałęziami transportu. Wsparciem objęte zostaną, w ramach tego celu, rozbudowa centrów logistycznych (kolejowych i w portach morskich) oraz terminale transportu kombinowanego na sieci kolejowej.
Głównym celem działań finansowanych w ramach priorytetu 2 jest zapewnienie bezpieczeństwa w polskim transporcie. Zapisy dotyczące bezpieczeństwa w transporcie znajdują się zarówno w traktacie z Maastricht, jak i w Białej Księdze Komisji Europejskiej dotyczącej polityki transportowej do roku 2010. Zmniejszenie liczby ofiar śmiertelnych oraz wykorzystanie nowoczesnych technologii poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego, to jej priorytetowe zagadnienia. W ramach tego priorytetu będą realizowane trzy cele cząstkowe. Za cel pierwszy przyjęto budowę autostrad i dróg ekspresowych przebudowę oraz modernizację dróg krajowych, polegającą na przystosowaniu nawierzchni dróg i mostów do nacisków 11,5 T/oś – począwszy od dróg sieci TEN - T oraz innych dróg o dużym ruchu samochodów ciężarowych. Cel drugi to usprawnienie przejazdów przez miasta na prawach powiatu. Będzie on realizowany przez budowę obwodnic miast oraz usprawnienie przejazdów drogami krajowymi przez miasta na prawach powiatu. Warunkiem skutecznej realizacji tego celu jest ścisła współpraca zarządcy dróg krajowych z samorządami terytorialnymi. Cel trzeci dotyczy wdrożenia i monitoringu środków poprawy bezpieczeństwa na drogach krajowych. Będzie on realizowany przez: likwidację miejsc niebezpiecznych; zapewnienie odpowiedniego oznakowania, wyposażenia i informacji; wspieranie ratownictwa na drogach krajowych; rozwój systemu zarządzania ruchem oraz systemów poprawy bezpieczeństwa ruchu; poprawę skuteczności działań prewencyjnych policji ruchu drogowego.
Celem pomocy technicznej jest zapewnienie wsparcia dla wdrażania SPOT. Pomoc techniczna zostanie przeznaczona na dwa działania: wsparcie efektywnego zarządzania SPOT oraz informacja i promocja SPOT.
Zadania pomocy technicznej będą realizowane poprzez wspieranie wyodrębnionych pracowników Ministerstwa Infrastruktury oraz zatrudnianie personelu zaangażowanego we wdrażanie SPOT oraz finansowanie ich wynagrodzeń wraz z ubezpieczeniem społecznym, zakup sprzętu komputerowego i oprogramowania, szeregu usług, np. szkoleń dla personelu zaangażowanego we wdrażanie SPOT oraz na akcji promocyjnej i informacyjnej.
O dofinansowanie projektów ze środków Sektorowego Programu Operacyjnego Transport mogą ubiegać się wyłącznie ci beneficjenci, którzy zostali wyszczególnieni w Uzupełnieniu SPOT. W przypadku, gdy Uzupełnienie SPOT nie zawęża możliwości składania wniosków przez określonych beneficjentów, należy zwrócić uwagę na szczegółowe kryteria wyboru projektów, które mogą ograniczyć możliwość składania wniosków przez danych beneficjentów. Beneficjentami tych środków mogą być przede wszystkim przedsiębiorstwa i inne instytucje zajmujące się udostępnianiem taboru kolejowego, urzędy morskie i zarządy morskich portów Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa (Służba SAR) w Gdyni oraz podmioty gospodarcze współtworzące centra logistyczne i terminale transportu kombinowanego. Ze środków tych finansowane są również budowy i przebudowy dróg krajowych, powiatowych oraz poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego.
Sektorowy Program Operacyjny pt. Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich określa strategię oraz kierunki działań w zakresie rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich.
Program operacyjny wdrażany jest na terenie całego kraju w latach 2004 – 2006, przy założeniu, że realizacja płatności odbywać się będzie do końca 2008 roku.
Źródłem finansowania będą środki publiczne: budżetu państwa, budżetów samorządów regionalnych i lokalnych oraz Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie - Sekcja Orientacji (EAGGF), jak również środki inwestorów prywatnych.
Program operacyjny przygotowało Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi zgodnie z Rozporządzeniem Rady (WE) 1260/1999, 1257/1999 oraz Rozporządzeniem Komisji (WE) 445/2002.
W oparciu o analizę sytuacji na obszarach wiejskich i w sektorze rolno - spożywczym przyjęto, że Sektorowy Program Operacyjny pt. Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich jest narzędziem w realizacji celu Narodowego Planu Rozwoju - Restrukturyzacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich.
Planowane działania, zgodnie z priorytetami Rozporządzenia Rady (WE) 1257/99, mają służyć realizacji dwóch celów strategicznych programu, które określono jako:
„poprawa konkurencyjności gospodarki rolno – żywnościowej” – traktowany jako najważniejszy cel strategiczny rozwoju polskiego rolnictwa oraz przetwórstwa żywności w pierwszych latach integracji z UE;
„zrównoważony rozwój obszarów wiejskich” - realizowany również poprzez Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) oraz inne programy operacyjne w ramach Narodowego Planu Rozwoju.
Powyższe cele realizowane są w ramach dwóch priorytetów: wspieranie zmian i dostosowań w sektorze rolno – żywnościowym oraz zrównoważony rozwój obszarów wiejskich
Pomoc strukturalna na rzecz rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa musi być uzupełniona, ze względu na ograniczenia możliwej interwencji, wynikającej z jednofunduszowego charakteru Sektorowego Programu Operacyjnego pt. Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich, przez: transfery środków przeznaczonych na rozwój infrastruktury (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego – ERDF), tworzenie pozarolniczych miejsc pracy i rozwój zasobów ludzkich (Europejski Fundusz Socjalny – ESF i ERDF), instrumenty pomocy krajowej, kontynuowane po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej.
Niezależnym dokumentem programowym, w stosunku do Sektorowego Programu Operacyjnego pt. Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich) jest Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich (Rural Development Plan), współfinansowany przez Sekcję Gwarancji EAGGF (z części budżetu UE przeznaczonej na Rozwój obszarów wiejskich). W ramach tego programu wdrażane są takie działania jak: renty strukturalne, programy rolnośrodowiskowe, zalesianie gruntów rolnych, płatności dla terenów trudnych dla gospodarki rolnej, płatności dla gospodarstw niskotowarowych, wsparcie dostosowań do standardów Wspólnotowych, grupy producenckie oraz pomoc techniczna.
Działania wdrażane w ramach obydwu programów są kompatybilne i wzajemnie się uzupełniają w ramach nadrzędnego celu, jakim jest rozwój obszarów wiejskich.
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej oznacza szansę na zdynamizowanie procesów rozwoju społeczno - gospodarczego kraju, obejmujących także przekształcenia struktur rolnictwa i gospodarki żywnościowej oraz poprawę warunków życia i prowadzenia działalności gospodarczej na terenach wiejskich.
Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi przygotowując i nadzorując realizację programu operacyjnego dbać będzie, aby szansa ta została w pełni wykorzystana. Jednocześnie Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi prowadzi prace nad Uzupełnieniem Programu. Procedura przygotowania dokumentów programowych, zgodnie z legislacją UE, podzielona jest na dwa etapy. W pierwszym przygotowuje się program operacyjny (odpowiada załączonemu SOP), natomiast w drugim etapie, po uzgodnieniu programu operacyjnego z Komisja Europejską, przygotowuje się tzw. uzupełnienie programu (Programme complement), w którym umieszcza się wszystkie szczegóły dotyczące wdrażania programu. W ramach drugiego etapu określa się dokładnie odbiorców pomocy, maksymalne i minimalne wsparcie, warunki, jakie powinni spełniać wnioskodawcy, kryteria selekcji projektów oraz wskaźniki monitorowania.
Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb jest to projekt pierwszego programu operacyjnego dla rybołówstwa i przetwórstwa ryb w Rzeczpospolitej Polskiej. Opracowując Program wykorzystano materiały opracowane przez Morski Instytut Rybacki w Gdyni, w szczególności „Szacunek niezbędnego nakładu połowowego dla pełnego wykorzystania dostępnych zasobów w polskich obszarach morskich”, oraz przez Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie. Zakres działań w ramach Programu obejmuje rybołówstwo morskie, rybactwo śródlądowe i przetwórstwo rybne. (…)
Program zawiera strategie i priorytety działań Instrumentu Finansowego Wspierania Rybołówstwa (IFWR) oraz przyjętą w tym zakresie Strategię Rzeczypospolitej Polskiej. Program jest integralną częścią Podstaw Wsparcia Wspólnoty (PWW). (…)
Ogólnym celem polskiej polityki rybackiej jest racjonalna gospodarka żywymi zasobami wód i poprawa efektywności sektora rybackiego oraz podniesienie konkurencyjności polskiego rybactwa i przetwórstwa rybnego. Produkty rybołówstwa oraz chowu i hodowli ryb, a także produkty przetwórstwa powinny odpowiadać zapotrzebowaniu rynku krajowego pod względem ceny i jakości oraz powinny być konkurencyjne na rynkach zagranicznych.
Cel główny jest zgodny z celami Wspólnej Polityki Rybackiej Unii Europejskiej. Celem ogólnym w zakresie działalności rybackiej jest zabezpieczenie i ochrona dostępnych zasobów wód morskich oraz prowadzenie racjonalnej i odpowiedzialnej eksploatacji, z uwzględnieniem potrzeb zarówno producentów jak i konsumentów. Działalność eksploatacyjna powinna odbywać się w odpowiednich dla tego sektora warunkach ekonomicznych i społecznych. (…)
W polskiej polityce rybackiej największe znaczenie ma dostosowanie nakładu połowowego do istniejących zasobów morza, przez wycofanie części floty rybackiej. Jednocześnie należy zrealizować pozostałe cele, którymi są podniesienie konkurencyjności sektora rybackiego i rozwój ekonomicznie rentownych przedsiębiorstw. Do rezultatów pośrednich wymienionych celów, realizowanych przy pomocy funduszy strukturalnych, należą:
poprawa jakości ryb i produktów rybnych oraz wzrost wartości dodanej ryb i produktów rybnych,
ożywienie obszarów zależnych od rybołówstwa oraz zależnych od chowu i hodowli ryb,
wzrost spożycia ryb w kraju i poprawa zaopatrzenia rynku w ryby morskie i słodkowodne oraz w ich przetwory.
Dla rybołówstwa bałtyckiego celem (priorytet 1) jest ustanowienie trwałej równowagi między zasobami a nakładem połowowym. Będzie on realizowany w warunkach limitowanego dostępu do zasobów morskich. Dla rybołówstwa dalekomorskiego celem jest osiągnięcie równowagi między polską flotą dalekomorską a eksploatowanymi zasobami światowymi, które są obecnie przełowione. (…)
Celem priorytetu 2 jest poprawa warunków nawigacji, jakości produktów oraz bezpieczeństwa i higieny pracy na statkach rybackich, a także zwiększenie selektywności narzędzi połowowych. Przez osiągnięcie docelowej równowagi między zasobami morza a nakładem połowowym, należy rozumieć również osiągnięcie tej równowagi w ujęciu jakościowym, dotyczącym floty wykonującej rybołówstwo. Flota ta powinna osiągnąć odpowiedni poziom techniczny, który bezpośrednio wpłynie na jej rentowność i kształtowanie wielkości zasobów oraz zapewni spełnienie stawianych jej wymagań. (…) Dotychczasowe działania miały jedynie na celu uzyskanie bezpośrednich przychodów dla armatorów statków rybackich. Zmodernizowanie polskiej floty rybackiej przez podniesienie warunków sanitarno - higienicznych, zwiększenie bezpieczeństwa żeglugi i pracy na pokładach statków, powinno przyczynić się do uzyskania, poza dochodami bezpośrednimi, dochodów pośrednich w postaci zwiększenia wartości dodanej produktów rybołówstwa.
Celem priorytetu 3 jest odbudowa dróg migracji dla ryb dwuśrodowiskowych oraz kompleksowe działania mające na celu ograniczenie negatywnego wpływu hodowli ryb i zakładów przetwórczych na środowisko. Celem jest też modernizacja portów rybackich i rybołówstwa śródlądowego oraz dalszy rozwój przetwórstwa i rynku rybnego. Priorytet ten obejmuje swym zakresem działania porty i przetwórstwo ryb w celu podniesienia rentowności zakładów przetwórczych oraz jakości ryb i produktów wprowadzanych do obrotu. (…)
Priorytet zawiera działania obejmujących ochronę i rozwój zasobów wód oraz podniesienie rentowności w zakresie chowu i hodowli ryb w połowach śródlądowych i w przetwórstwie rybnym (zarówno ryb morskich, jak i słodkowodnych). Operacje w ramach wymienionych działań podniosą jakość surowca rybnego i wyprodukowanych z niego przetworów. Podobnie jak w poprzednich priorytetach, różnorodne działania powinny mieć na celu uzyskanie dodatkowej wartości produktów rybołówstwa.(…)
Pozwoli to na ustabilizowanie rynku rybnego w kraju oraz ułatwi armatorom statków rybackich zbyt produktów rybołówstwa. W polskich portach rybackich odczuwalny jest brak nowoczesnej infrastruktury przeładunkowej, chłodniczej i wstępnej obróbki ryb. Zapewnienie dostępu do urządzeń gwarantujących podniesienie standardów higieniczno - sanitarnych produktów rybołówstwa spowoduje uzyskanie dodatkowych przychodów. W chwili obecnej część wyładunków ze statków polskich jest prowadzona w portach obcych, m.in. w portach państw Unii Europejskiej. Wynika to w szczególności z braku infrastruktury przeładunkowej dla ryb pelagicznych dostarczanych w zbiornikach. Niedostateczna infrastruktura w małych portach rybackich nie pozwala w pełni rozszerzyć funkcjonalności portów. W związku z tym, porty nie przyczyniają się do rozwoju gmin nadmorskich. Rozszerzenie funkcjonalności portu oraz podniesienie standardów higieniczno - sanitarnych w porcie, spowoduje wzrost atrakcyjności inwestycyjnej w obrębie portów (rozwój ruchu turystycznego, połowy w celach sportowo - rekreacyjnych, znaczenie kulturowo - historyczne). (…)
Polskie przetwórstwo produktów rybnych należy do najbardziej dynamicznie rozwijających się z całej branży rolno - spożywczej. Korzystne rozmieszczenie zakładów przetwórczych w nadmorskiej części kraju może przyczynić się do utworzenia nowych miejsc pracy dla osób w regionach o dużym strukturalnym bezrobociu. Pomoc publiczna jako forma wsparcia dla podwyższenia standardów jakościowych produktów oraz zapewnienia ciągłość produkcji i przechowalnictwa, umożliwi stworzenie całego mechanizmu - od chwili połowu do chwili wprowadzenia do obrotu, zwiększając wartość dodaną na poszczególnym etapie produkcji. (…)
Celem priorytetu 4 jest łagodzenie skutków utraty pracy przez rybaków w wyniku restrukturyzacji floty lub czasowego zawieszenia działalności oraz wsparcie działań dotyczących rozwoju rybołówstwa przybrzeżnego, tworzenia organizacji producentów rybnych, promocji sprzedaży ryb, a także działania innowacyjne. (…)
Dostosowanie nakładu połowowego do istniejących zasobów może przyczynić się do zwiększenia bezrobocia w województwach nadmorskich. Rekompensaty finansowe bezpośrednie i pośrednie, w formie skolektywizowanych programów, umożliwią stworzenie nowych miejsc pracy w działaniach około - rybackich. W chwili obecnej część tych działań jest prowadzonych w tzw. „szarej strefie” i nie powoduje uzyskania przychodów publicznych. Naprawa narzędzi rybackich, drobne remonty statków rybackich oraz prace pomocnicze w szczytach połowowych zapewniają okresowe i doraźne zatrudnienie w gminach nadmorskich. System szkoleń oraz znaczne środki finansowe przeznaczone na realizację skolektywizowanych programów umożliwią stworzenie nowych miejsc pracy w działalności polegającej na świadczeniu usług na rzecz rybołówstwa, turystyki i połowów w celach sportowo - rekreacyjnych. Poza walorami turystycznymi, rybołówstwo przybrzeżne zapewnia różnorodność gatunków na rynkach lokalnych, stwarzając szansę dla rozwoju nowych miejsc pracy w działalności około - rybackiej i w przetwórstwie związanym z rybołówstwem przybrzeżnym.
Aspekt ekonomiczny ma na celu promowanie nowych rynków zbytu na produkty rybne, a tym samym zwiększenie popytu na ryby. Wzorem państw Unii Europejskiej, w których spożycie artykułów rybnych ma długie tradycje, stworzenie mechanizmów pozwalających propagować zdrowy sposób odżywiania, pozwoli w ramach Programu stworzyć kompleksowy mechanizm rynku „rybak / hodowca –przetwórca – klient / eksport”.
Istotne znaczenie dla efektywności całej branży rybnej będą miały w przyszłości działania innowacyjne, które będą mogły być realizowane z Instrumentu Finansowego Wspierania Rybołówstwa. W chwili obecnej część armatorów rybackich dostrzega niebezpieczeństwo przełowienia i wyeksploatowania zasobów. Zastosowane nowoczesne metody połowów pozwalają ograniczyć przyłów i zwiększyć selektywność samych narzędzi połowowych. (…) Wsparcie ze środków publicznych umożliwi stworzenie podstaw zarówno do odpowiedzialnego zarządzania stanem zasobów jak i pomocy technologicznej w niwelowaniu różnic między zmodernizowanym sektorem rybackim w państwach Unii Europejskiej, a całym sektorem rybackim w Rzeczypospolitej Polskiej.
Program Operacyjny Pomoc Techniczna - w celu jak najbardziej efektywnego oraz zgodnego z prawem Unii Europejskiej wykorzystania pomocy dostępnej w ramach funduszy strukturalnych przygotowany został Program Operacyjny Pomoc techniczna, który dostarcza środki i narzędzia dla zaspokojenia potrzeb Instytucji Zarządzającej i Instytucji Płatniczej, jako jednostek koordynujących zadania pozostałych ośrodków zaangażowanych we wdrażanie funduszy strukturalnych. Dodatkowo Program wspiera Urzędy Kontroli Skarbowej i Jednostki monitorująco - kontrolne wszystkich funduszy strukturalnych w wykonywaniu powierzonych im zadań. Celem Programu jest również zapewnienie bezproblemowej eksploatacji krajowego systemu informatycznego SIMIK, ciągły rozwój systemu, jego usprawnianie oraz podnoszenie zarówno jakości obsługi jak również usług świadczonych przez system jego użytkownikom.
Rozdział III. Analiza wykorzystania funduszy pozyskanych przez Polskę w latach 2004 – 2006
1. Zasady kwalifikowania wydatków w oparciu o regulacje krajowe i wspólnotowe
Kwalifikowalność w funduszach strukturalnych rozumiana jest dwojako – jako kwalifikowność projektu i kwalifikowność wydatków poniesionych w ramach realizacji projektów.
Kwalifikowalność projektu oznacza, że projekt spełnia warunki finansowania z funduszy strukturalnych. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego jest kwalifikowalny, jeśli:
jest zgodny z politykami wspólnotowymi (m.in.: w zakresie: konkurencji, udzielania zamówień publicznych, ochrony i poprawy stanu środowiska naturalnego, równego traktowania kobiet i mężczyzn)
jest zgodny z wymogami i obszarami wsparcia Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, tj. na podstawie Rozporządzenia 1783/1999 w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego przyczynia się w szczególności do realizacji celu 1 poprzez: inwestycje produkcyjne mające na celu tworzenie i ochronę stałych miejsc pracy, inwestycje w infrastrukturę, rozwój endogenicznego potencjału poprzez środki, które zachęcają i wspierają lokalny rozwój i inicjatywy zatrudnienia oraz działalność małych i średnich przedsiębiorstw jest spójny z zatwierdzonym Programem Operacyjnym i spełnia szczegółowe kryteria określone dla danego działania w Uzupełnieniu Programu.
Pojęcie kwalifikowalność wydatków odnosi się już do samej realizacji projektu. Wyodrębnia się wydatki, które zostaną zrefundowane ze środków unijnych (wydatki kwalifikowalne) i wydatki, które nie zostaną zrefundowane (wydatki niekwalifikowane).
Dany wydatek jest kwalifikowalny, gdy jest niezbędny do realizacji projektu, a więc ma z nim bezpośredni lub pośredni związek, można go zweryfikować na podstawie przedstawionego dowodu księgowego i jest zgodny z obowiązującymi przepisami.
Po faktycznym poniesieniu wydatku kwalifikowalnego instytucja przedkłada go do współfinansowania, a następnie otrzymuje zwrot części poniesionych wydatków, w stawce współfinansowania wyrażonej w procentach, ustalonej odpowiednio dla danego działania.
Początkiem okresu kwalifikowalności wydatków w projektach współfinansowanych z funduszy strukturalnych w Polsce jest w obecnej perspektywie finansowej 1 stycznia 2004 r. Oznacza to, iż wydatki potwierdzone dowodami, na których widnieje data sprzed 1 stycznia są niekwalifikowalne. Dodatkowo wprowadzono pewne ograniczenia dotyczące początku kwalifikowalności w działaniach objętych procedurą zamówień publicznych oraz pomocą publiczną.
Ustawa Prawo Zamówień Publicznych, zgodna z prawem wspólnotowym, weszła w życie 2 marca 2004 r. W projektach, w których wykonawcy muszą być wyłonieni w wyniku postępowania o zamówienie publiczne, datą początku kwalifikowalności wydatków jest 2 marca. W przypadku działań objętych pomocą publiczną, początkiem kwalifikowalności wydatków w danym projekcie jest dzień złożenia wniosku o dofinansowanie projektu. Przed tą datą kwalifikują się jedynie tzw. koszty przygotowawcze, czyli np. koszt przygotowania studium wykonalności, analizy techniczno - ekonomicznej, a także zakupu gruntu. Należy zauważyć, iż wniosek składać można dopiero po ogłoszeniu naboru wniosków w danym działaniu przez właściwą instytucję, a wszelkie wydatki przed podpisaniem przez beneficjenta umowy dofinansowania projektu są przez niego ponoszone na własne ryzyko.
Koniec okresu kwalifikowalności wydatków związany jest z tzw. regułą n + 2. Mówi ona, że Komisja Europejska anuluje zobowiązanie, co do którego nie otrzymała wniosku o płatność do końca drugiego roku po roku dokonania tego zobowiązania. Oznacza to, iż w ramach ostatniego zobowiązania w poprzednim okresie programowania (z roku 2006) można ponosić wydatki do końca roku 2008 (2006 + 2). Wprawdzie 31 grudnia jest ostatecznym dniem kwalifikowalności wydatków w obecnej perspektywie finansowej, lecz beneficjenci związani są datą końca kwalifikowalności wydatków zapisaną w umowach dofinansowania ich projektów.
Aktem prawnym, który reguluje kwalifikowalność wydatków jest Rozporządzenie Komisji (WE) nr 448/2004 z dnia 10 marca 2004 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1685/2000. Zawiera ono dwanaście zasad dotyczących kwalifikowalności wydatków w ramach funduszy strukturalnych. Rozporządzenie reguluje te kwestie, które zostały zidentyfikowane przez Komisję Europejską jako najbardziej istotne dla zagadnienia kwalifikowalności. W ramach poszczególnych zasad znalazły się przepisy dotyczące wybranych rodzajów wydatków m. in. dotyczące podatku VAT, kosztów zakupu gruntu, używanego sprzętu.”
Pierwsza zasada mówiąca o wydatkach rzeczywiście poniesionych zawiera ogólne reguły kwalifikowalności wydatków ponoszonych w ramach projektów współfinansowanych z funduszy strukturalnych.
W ramach projektów współfinansowanych z funduszy strukturalnych Beneficjent ma możliwość ujęcia amortyzacji środków trwałych jako wydatku kwalifikowalnego. Odpisy amortyzacyjne, które mają bezpośredni związek z celami przedsięwzięcia stanowią koszt kwalifikowany przy spełnieniu następujących warunków: dany środek będący przedmiotem amortyzacji nie został nabyty z wykorzystaniem dotacji krajowej lub wspólnotowej, wysokość odpisów amortyzacyjnych musi zostać obliczona zgodnie z odpowiednimi zasadami rachunkowości określonymi w ustawie o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r.
Odpisy amortyzacyjne kwalifikują się wyłącznie, jeśli dotyczą okresu współfinansowania danego projektu. Okres ten rozpoczyna się wraz z podpisaniem wniosku o dofinansowanie, a kończy wraz ze złożeniem ostatniego wniosku o płatność w projekcie. W ramach tworzenia montażu finansowego można brać pod uwagę możliwość wniesienia wkładu rzeczowego. Należy jednak rozróżnić pojęcie wkładu rzeczowego od wkładu niepieniężnego (aportu), które jest używane w kodeksie spółek handlowych. Jako wkład rzeczowy do projektu mogą być wnoszone: grunty, nieruchomości, wyposażenie, materiały, badania, działalność zawodowa, nieodpłatna dobrowolna praca np. praca wolontariuszy. Wniesienie wkładu rzeczowego w projekcie daje możliwość wykorzystania przez Beneficjenta posiadanych środków materialnych i prawnych w projekcie, bez ponoszenia dodatkowych kosztów. Uznanie danego wkładu rzeczowego za koszt kwalifikowalny pozwala na jego późniejszą refundację w oparciu o stawkę dofinansowania w ramach danego działania.
Kwalifikując wkład rzeczowy należy mieć na względzie (ograniczenie postawione przez UE) (pkt. 1.5 rozporządzenia 448/2004). Wartość współfinansowania projektu z funduszy strukturalnych nie może przekraczać całkowitego kosztu kwalifikowanego projektu, wyłączając wkład rzeczowy.
Zasady tej nie stosuje się łącznie z zasadą dotyczącą kwalifikowalności podatku VAT (Zasada 7 rozporządzenia 448/2004). Dodatkowo należy pamiętać, że wkłady rzeczowe są oceniane nie tylko w świetle zasad kwalifikowalności wydatków z Rozporządzenia Komisji 448/2004, ale także w świetle celowości ich użycia w przypadku danego projektu.
W przypadku wnoszenia nieruchomości w formie wkładu rzeczowego konieczna jest wycena dokonana przez rzeczoznawcę majątkowego. W przypadku wniesienia innego rodzaju wkładu rzeczowego konieczna jest jego wycena, umożliwiająca poddanie go niezależnej ocenie i audytowi niezależnej jednostki. Należy mieć także na uwadze wymagania względem stosowania przepisów zasad 4, 5 i 6, w przypadku wnoszenia wkładu rzeczowego tam, gdzie sytuacja tego wymaga.
Nabycie środka, który ma być wniesiony do projektu jako wkład rzeczowy nie musi być dokonane w okresie kwalifikowalności. W celu uzyskania refundacji kosztów, Beneficjent jest zobowiązany do przedstawienia dowodów potwierdzających poniesienia wydatków. Do refundacji może przedstawiać tylko te wydatki, które zostały uznane za kwalifikowalne we wniosku o dofinansowanie i umowie dofinansowania oraz zostały faktycznie poniesione, co oznacza, iż zostały opłacone. Refundacja wydatków poniesionych przez beneficjenta następuje na podstawie wniosku o płatność złożonego wraz z załączonymi dokumentami potwierdzającymi poniesione wydatki. Co do zasady tymi dokumentami są otrzymane faktury z kopiami dowodów zapłaty (pokwitowane faktury). Jeśli nie jest to możliwe, płatności potwierdza się dokumentami księgowymi o równoważnej wartości dowodowej. Dokument księgowy dołączany jest do wniosku o płatność. Bardziej szczegółowe zasady potwierdzania płatności mogą zostać ustalone przez instytucje zarządzające poszczególnymi programami operacyjnymi.
Koszty wynikające z umów podwykonawstwa stanowią koszt kwalifikowalny. Jednakże nie kwalifikują się do współfinansowania umowy podwykonawstwa, które podnoszą koszty wykonania danego działania (będącego przedmiotem podwykonawstwa w ramach projektu) bez odpowiedniego podniesienia jego wartości. Zasada ta nie zakazuje podwyższania kosztów projektu w przypadku korzystania z zewnętrznych podwykonawców. Jej sens jest następujący: “w przypadku wzrostu kosztów, musi jednocześnie wzrosnąć proporcjonalnie poziom wartości dodanej w projekcie”. Działania wykonane w ramach umów podwykonawstwa powinna cechować wyższa wartość dodana. Niekwalifikowane są również umowy podwykonawstwa z podmiotami pośredniczącymi lub konsultantami, w których płatność jest określona jako procent wartości całkowitej działania, dopóki płatność taka nie zostanie uzasadniona przez końcowego beneficjenta w stosunku do wartości rzeczywistej pracy lub usług.
Należy mieć na uwadze, iż w przypadku kontroli wydatków w projekcie, podlegać jej będą także umowy podwykonawstwa - z uwzględnieniem poszczególnych kosztów ponoszonych w ramach umów w odniesieniu do ich kwalifikowalności.
Zgodnie z Zasadą 7 rozporządzenia 448/2004 koszt podatku VAT kwalifikuje się do współfinansowania ze środków funduszy strukturalnych tylko wówczas, gdy został on faktycznie i ostatecznie poniesiony przez beneficjenta oraz beneficjent nie może odzyskać tego podatku w oparciu o przepisy krajowe.
Aktem prawnym, w oparciu, o który należy badać możliwość odzyskania podatku VAT w Polsce, jest wspomniana Ustawa o podatku od towarów i usług (ustawa o VAT). Kwestia kwalifikowalności podatku VAT sprowadza się więc do stwierdzenia czy beneficjent może odliczyć VAT czy też nie. W świetle ustawy o VAT można wyróżnić następujące przypadki, kiedy VAT nie podlega odliczeniu, a więc może być kosztem kwalifikowanym.
Zgodnie z przepisami ustawy o VAT, prawo do odliczenia podatku VAT przysługuje podmiotom mającym status podatnika VAT. Podatnikami VAT są podmioty, zarówno osoby fizyczne jak i prawne, samodzielnie prowadzące działalność gospodarczą, bez względu na cel i rodzaj tej działalności. Za podatników nie uznaje się organów władzy państwowej ani urzędów obsługujących te organy w zakresie zadań nałożonych odrębnymi przepisami. Zgodnie z przepisami znowelizowanej ustawy, podatnikami VAT mogą być również, za zgodą naczelnika urzędu skarbowego, jednostki organizacyjne osoby prawnej będącej organizacją pożytku publicznego, o ile prowadzą działalność gospodarczą i samodzielnie sporządzają sprawozdania finansowe.
Niektóre usługi, takie jak np. usługi edukacyjne, naukowo - badawcze, usługi administracji publicznej zwolnione są z podatku VAT. W przypadku dokonywania zakupów związanych z takimi usługami, nie przysługuje prawo do odliczenia podatku VAT. Zwolnienie z płacenia podatku VAT obejmuje wszystkie podmioty, których roczny obrót nie przekracza kwoty 10 000 euro. Natomiast prawo do odliczenia podatku VAT nie przysługuje w następujących przypadkach: importu usług, gdy zapłata jest dokonywana na rzecz podmiotu mającego siedzibę w tzw. raju podatkowym, zakupu paliw silnikowych, oleju napędowego, gazu wykorzystywanego do napędu samochodów osobowych, usług noclegowych i gastronomicznych, towarów i usług nabytych w drodze darowizny. Pewne ograniczenia dotyczące prawa do odliczenia podatku VAT występują również w przypadku zakupu samochodów. Prawo do odliczenia jest zróżnicowane w zależności od rodzaju pojazdu. W przypadku zakupu samochodów osobowych, według znowelizowanych przepisów przysługuje prawo do odliczenia maksymalnie 60% podatku naliczonego, lecz nie więcej niż 6 000 zł (wcześniej było to odpowiednio 50% i 5 000 zł).
Podsumowując można stwierdzić, że jeśli zachodzi któryś z powyższych przypadków to VAT – jako niemożliwy do odzyskania - może stanowić koszt kwalifikowalny. Beneficjent musi jednak również spełnić dodatkowe wymogi narzucone przez Instytucję Zarządzającą danym programem. We wszystkich programach operacyjnych istnieje obowiązek złożenia przez beneficjenta tzw. oświadczenia o VAT, w którym beneficjent deklaruje, że nie może odzyskać podatku VAT oraz zobowiązuje się do zwrotu zrefundowanego VAT, gdyby w przyszłości zaistniały przesłanki umożliwiające odzyskanie tego podatku. Z taką sytuacją możemy mieć do czynienia np. wówczas, gdy beneficjent, który uprzednio nie prowadził działalności gospodarczej umożliwiającej odliczenie podatku VAT, taką działalność zaczyna prowadzić lub, gdy rozlicza się z podatku VAT za pomocą tzw. Współczynnika sprzedaży.
Współczynnik sprzedaży to udział rocznego obrotu z tytułu czynności, w stosunku, do których przysługuje prawo do obniżenia podatku należnego, w całkowitym obrocie tj. uzyskanym zarówno z tytułu czynności w związku, z którymi przysługuje prawo do odliczenia, jak i w związku, z którymi takie prawo nie przysługuje (art. 90 ustawy). Współczynnik jest przez podatnika stosowany, gdy dokonuje on zarówno zakupów związanych z czynnościami opodatkowanymi podatkiem VAT jak też z czynnościami niepodlegającymi opodatkowaniu i jednocześnie niemożliwe jest – bez wykorzystania współczynnika - wyodrębnienie VAT podlegającego odliczeniu. Podobnie w pozostałych przypadkach, gdy beneficjentowi przysługuje prawo do częściowego odliczenia podatku (tj. w sytuacjach, gdy łatwo jest wyodrębnić kwotę podatku podlegającego odliczeniu bez stosowania współczynnika sprzedaży), koszt podatku VAT kwalifikowalny jest w tej części, w jakiej nie podlega odliczeniu. W przypadku rozliczania się za pomocą współczynnika sprzedaży, podatnik zobowiązany jest do składania korekt podatku naliczonego odliczonego w trakcie roku podatkowego, ponieważ wartość współczynnika obliczana jest na podstawie transakcji z minionego roku. Korekta dokonywana jest w pierwszej deklaracji składanej w następnym roku, już w oparciu o dane dotyczące rzeczywiście dokonanych transakcji. W związku z powyższym, może okazać się, że część kwoty odliczonego podatku, w rzeczywistości nie powinna podlegać odliczeniu. Jeśli ta część podatku VAT została jednocześnie zrefundowana ze środków funduszy strukturalnych, to beneficjent, zgodnie ze złożonym oświadczeniem, stanowiącym załącznik umowy dofinansowania projektu, zobowiązany jest do zwrotu tej części VAT.
Zgodnie z przepisami Rozporządzenia 448/2004 (pkt. 4 zasady 7) kwota dofinansowania projektu z funduszy strukturalnych nie może przekroczyć całkowitych kosztów kwalifikowanych z wyłączeniem podatku VAT. Oznacza to, że przy obecnie obowiązującej maksymalnej stawce podatku VAT w wysokości 22% oraz przy założeniu, że beneficjent opłaca VAT we wszystkich zakupach dofinansowywanych w ramach projektu, przy poziomie dofinansowania wyższym niż 80%, może zaistnieć konieczność obniżenia poziomu dofinansowania.
Podstawowa zasada kwalifikowalności wydatków w ramach projektów współfinansowanych z funduszy strukturalnych mówi, że wydatek musi być niezbędny do realizacji projektu. Wydatek niezbędny to taki, bez którego projekt nie mógłby zostać zrealizowany. Jednakże nie jest to jedynie kryterium dopuszczające dany wydatek do refundacji. Zgodnie z rozporządzeniem 448/2004 musi on być również zasadny. Wydatek potwierdzony przez fakturę przedstawianą do refundacji musi odpowiadać ekonomicznie i technicznie sposobowi realizacji projektu. Beneficjent w ramach projektu opisuje środki służące realizacji projektu i zbiór kosztów tych działań. Koszty te, oprócz zgodności z dokumentami programowymi i przepisami, muszą być także uzasadnione w odniesieniu do charakterystyki projektu. Ocena racjonalności wydatku dotyczy jego zasadności pod względem ekonomicznym i technicznym. Ocena zasadności ekonomicznej wydatku zawiera się w weryfikacji zgodności z wysokością cen rynkowych na podobne towary lub usługi. Jej celem jest stwierdzenie, czy ceny środków i usług wykorzystywanych w projekcie nie są zawyżone. Ocena zasadności technicznej dotyczy stwierdzenia czy środek lub usługa wykorzystane w projekcie są najlepiej spośród dostępnych dopasowane do potrzeb. Warto zauważyć, że zasadność techniczna może dotyczyć wielu składników charakterystyki środka lub usługi. Oceny zasadności ekonomicznej i technicznej są zależne od siebie i nie można prowadzić ich osobno.
Kwalifikowalność wydatków pod względem zasadności ekonomicznej i technicznej weryfikuje się na etapie oceny merytorycznej oraz na etapie oceny wniosku o płatność. Dla oceny merytorycznej, kluczową jest weryfikacja projektu dokonywana przez ekspertów. Eksperci to osoby posiadające wiedzę i doświadczenie w zakresie charakterystyki projektu. Są oni przeszkoleni przez instytucje wdrażające fundusze strukturalne i dysponują wiedzą o kwalifikowalności wydatków. Ich udział umożliwia przeprowadzanie rzetelnej oceny merytorycznej przedsięwzięcia. Oceniają oni m.in. proponowane koszty projektu. Może zdarzyć się, że projekt pomyślnie przejdzie weryfikację wydatków na etapie oceny formalnej, a zostanie odrzucony na etapie oceny merytorycznej z powodu zakwestionowania przedstawionych w projekcie propozycji kosztów przez eksperta.
Każdy projekt ocenia się osobno. Inne rozwiązanie może być właściwe do skanalizowania dużej gminy, inne dla mniejszego skupiska ludności. Każdy projekt oceniany jest zgodnie z jego indywidualną charakterystyką. Ocena ekspertów jest później podstawą działania dla pracowników weryfikujących wnioski o płatność. Określają oni kwalifikowalność wydatku na podstawie katalogu wydatków podanych we wniosku o dofinansowanie i opisie projektu w dodatkowych dokumentach - załącznikach do wniosku.
Na etapie weryfikacji wniosku o płatność ocenie poddawane są przedstawione przez Beneficjenta wydatki w odniesieniu do ich zasadności oraz do wydatków zapisanych we wniosku o dofinansowanie oraz umowie o dofinansowanie. W przypadku, gdy w wyniku weryfikacji stwierdzona zostanie niezgodność z przepisami prawa wspólnotowego, prawa krajowego, a także postanowieniami umowy o dofinansowanie projektu, refundacja takiego wniosku o płatność nie dojdzie do skutku. W starych krajach członkowskich UE prowadzi się tzw. ocenę value for money projektów. Pod tym pojęciem rozumiana jest zarówno ocena wartości dodanej projektu, jak i zasadności przedstawionych wydatków. Ocena value for money jest wskazywana jako bardzo istotne narzędzie i jest często weryfikowana podczas audytów projektów prowadzonych przez Komisje Europejską.
Skuteczne wykorzystanie środków z funduszy strukturalnych będzie możliwe, jeśli pomoc zostanie właściwie ukierunkowana. Dobór narzędzi do realizacji projektu jest podstawowym zagadaniem dla właściwej realizacji przedsięwzięć współfinansowanych z funduszy strukturalnych. Ewentualne nadużycia przy wdrażaniu projektów będą miały przełożenie na nieprawidłowe wykorzystywanie środków. Może się wówczas okazać, że oddziaływanie projektów na regiony będzie zbyt małe, aby istotnie wpłynąć na rozwój. Każdy projekt lub system oceny projektów może być przedmiotem kontroli, zarówno organów krajowych, jak i unijnych, które będą badały sposób weryfikacji kwalifikowalności wydatków.
2. Analiza poniesionych wydatków w ramach poszczególnych funduszy strukturalnych
Przypomnijmy, że z chwilą wstąpienia do Unii Europejskiej w maju 2004 r., Polska oraz pozostałe dziewięć nowych krajów członkowskich zyskało możliwość korzystania z środków strukturalnych UE. Spośród dziesięciu nowych państw członkowskich Polska jest zdecydowanie największym beneficjentem pomocy strukturalnej UE. Wartość środków z funduszy strukturalnych przeznaczonych dla państw, które wstąpiły do UE w 2004 r. wyniosła ponad 15,5 mld euro, z czego ponad 54 proc. tej kwoty przypadło Polsce. Poniższy wykres przedstawia procentowy udział poszczególnych państw w całości alokacji, tym samym obrazuje skalę wyzwania, przed jakim stanęła Polska:
Wykres 1. Udział poszczególnych państw członkowskich w alokacji środków z funduszy strukturalnych na lata 2004 – 2006
Źródło: MRR
Komisja Europejska zrefundowała Polsce do końca 2006 roku 24 proc. środków z funduszy strukturalnych na lata 2004 – 2006. Wynik ten plasuje nas na piątym miejscu spośród 10 państw, które wstąpiły do Unii Europejskiej w maju 2004 r. Dla porównania według stanu na koniec 2005 r. Polska, której Komisja Europejska zrefundowała ok. 3 proc. alokacji, zajmowała jedno z ostatnich miejsc wśród nowych państw członkowskich.
Koniec 2006 r. to dla Polski i pozostałych „nowych” państw członkowskich czas pierwszego formalnego podsumowania postępu finansowego w wykorzystaniu funduszy strukturalnych. W tym roku bowiem po raz pierwszy znalazła zastosowanie, tzw. zasada n + 2. Jest to mechanizm polegający na narzucaniu pewnej dyscypliny finansowej. Unia Europejska przyznaje krajom członkowskim środki rozwojowe na cały okres finansowy - czyli w tym przypadku lata 2004 - 2006, ale jednocześnie na każdy rok wyznacza pewne minimum (tzw. alokację), które trzeba wydać najpóźniej dwa lata później. Tak więc minimum wyznaczone na rok 2004 musieliśmy rozliczyć do 2004 + 2, czyli do końca 2006 r.
Dla Komisji Europejskiej zasada n + 2 jest środkiem służącym zmotywowaniu państw korzystających z pomocy strukturalnej do sprawnej i terminowej realizacji programów. Chodzi o to, aby nie ulegały one pokusie odkładania realizacji zbyt wielu projektów na ostatnią chwilę. Analiza realizacji tej zasady w odniesieniu do alokacji na 2004 r. wskazuje, że niemal wszystkie środki przyznane krajom członkowskim na ten rok zostały wykorzystane. Spośród nowej dziesiątki jedynie Słowacja (a dokładnie Bratysława) nie zdołała wykorzystać w pełni środków za rok 2004, niemniej dotyczy to niewielkiej kwoty ok. 135 tys. euro, co odpowiada 0,09 proc. alokacji dla tego kraju na rok 2004.
Pula środków z funduszy strukturalnych przyznanych Polsce na lata 2004 – 2006 wynosi blisko 8,6 mld euro, z czego ponad 2 mld euro zostało alokowane na rok 2004. Według opisanej powyżej zasady n + 2, Polska, aby uniknąć utraty jakichkolwiek środków z funduszy strukturalnych, powinna do końca ubiegłego roku przesłać do KE wnioski o refundację wydatków, opiewające na kwotę nie mniejszą niż wspomniane 2 mld euro. Należy jednak dodać, że na potrzeby zasady n + 2, środki przekazane Polsce przez KE jako zaliczka (wyniosła ona 16 proc. całości środków na lata 2004 – 2006, czyli 1,36 mld euro) są na obecnym etapie traktowane jako środki już zrefundowane, co jest równoznaczne z pomniejszeniem o nie wartości wniosków o refundacje koniecznych do przesłania do KE w celu uniknięcia konsekwencji zasady n + 2 (do poziomu dla każdego programu ok. 7,5 proc. alokacji na lata 2004 – 2006). Jako, że Polska otrzymała większość tych środków, ponad 54 proc., nasze wyzwanie związane z wykorzystaniem funduszy unijnych jest więc nieporównywalnie większe, niż ma to miejsce w innych krajach.
Do końca ubiegłego roku Komisja Europejska zrefundowała nam 24 proc. (ponad 2 mld euro) środków z funduszy strukturalnych przyznanych na lata 2004–2006, co wraz z kwotą zaliczki kształtuje wartość transferów z KE na rzecz Polski na poziomie 40 proc.
Powyższy wynik plasuje Polskę na 5 miejscu spośród 10 państw, które wstąpiły do UE w maju 2004 r., co z uwagi na wspomnianą wcześniej skalę przyznanej pomocy, należy niewątpliwie uznać za wynik satysfakcjonujący.
Wykres 2. Wartość refundacji z KE jako procent realizacji zobowiązań na cały okres programowania 2004 – 2006
Źródło: MRR
Najwięcej środków unijnych w wartościach bezwzględnych trafiło do 5 najbogatszych pod względem PKB na mieszkańca regionów: mazowieckiego, śląskiego, wielkopolskiego, pomorskiego oraz dolnośląskiego. (…) Natomiast pod względem wartości podpisanych umów (wkład UE) przypadających na 1 mieszkańca dominowały województwa północnej Polski - pomorskie, warmińsko - mazurskie oraz zachodniopomorskie. Najmniej funduszy uzyskały regiony wschodnie.
Większość (65%) funduszy unijnych wsparła wdrażanie projektów infrastrukturalnych w obszarze transportu i środowiska, co wynika z przyznanej alokacji. Mniej środków unijnych trafiło do inwestycji mających na celu rozwój zasobów ludzkich, budowanie społeczeństwa informacyjnego, modernizację sektora rolno – rybackiego oraz rozbudowę infrastruktury społecznej. 4% funduszy unijnych przeznaczonych bezpośrednio na inwestycje oraz promocję otrzymali przedsiębiorcy.
Wykres 3. Wartość podpisanych umów (wkład UE) wg głównych kategorii tematycznych
Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych projektów zebranej przez instytucję zarządzającą PWW
W województwach bogatszych pod względem PKB per capita więcej środków unijnych wsparło inwestycje transportowe - w mazowieckim, dolnośląskim, wielkopolskim, pomorskim stanowiły one ponad 50% ogólnej wartości, podczas gdy w opolskim i świętokrzyskim, podlaskim, podkarpackim i zachodniopomorskim mniej niż 19%. Z kolei w lubelskim, podkarpackim oraz świętokrzyskim inwestycje nakierowane na rozbudowę infrastruktury społecznej stanowiły ponad 10% wszystkich realizowanych projektów, a w mazowieckim, dolnośląskim i pomorskim mniej niż 3%.
Najwięcej funduszy unijnych trafiło do jednostek samorządu terytorialnego oraz do państwowych jednostek organizacyjnych. Znaczną ilość środków zaabsorbowali jako projektodawcy przedsiębiorcy oraz rolnicy i rybacy.
Wśród jednostek samorządu terytorialnego projekty o największym dofinansowaniu unijnym (80% tej kategorii) złożyły gminy. Ogółem w Polsce blisko 67% gmin realizowało projekty współfinansowane ze środków unijnych. Wskaźnik ten był najwyższy w województwach świętokrzyskim, pomorskim i kujawsko – pomorskim i kształtował się na poziomie ponad 80%. Projekty o największej wartości dofinansowania realizowały duże gminy miejskie - Warszawa (24 projekty - 1,6 mld zł), Szczecin (13 projektów - 0,8 mld zł), Wrocław (20 projektów - 0,7 mld zł), Kraków (12 projektów - 0,7 mld zł), Łódź (21 projektów - 0,6 mld zł), Bydgoszcz (9 projektów - 0,6 mld zł).
Wykres 4. Wartość realizowanych projektów (wkład UE) wg rodzajów beneficjentów.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych projektów zebranej przez instytucję zarządzającą PWW
W odniesieniu do poszczególnych funduszy sytuacja przedstawia się następująco:
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) – w przypadku Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego wartość alokacji przyznanej Polsce na lata 2004 – 2006 wynosi blisko 5 mld euro. Dotychczas Komisja Europejska zrefundowała Polsce 24,5 proc. tej kwoty, co również plasuje Polskę na 5 miejscu spośród 10 państw członkowskich, które przystąpiły do UE wraz z Polską,
Wykres 5. Wartość refundacji z KE jako procent realizacji zobowiązań na cały okres programowania 2004 - 2006 – EFRR
Źródło: MRR
Europejski Fundusz Społeczny (EFS) - wartość alokacji z Europejskiego Funduszu Społecznego przyznanej Polsce na lata 2004 – 2006 wynosi ok. 2 mld euro. Poziom refundacji środków z EFS dla Polski wynosi 17,6 proc. powyższej kwoty, co plasuje Polskę na 6 miejscu spośród 10 państw, które wstąpiły do UE w 2004 r.
Wykres 6. Wartość refundacji z KE jako procent realizacji zobowiązań na cały okres programowania 2004 - 2006 - EFS
Źródło: MRR
Sekcja Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR) - alokacja z Sekcji Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej przyznana Polsce na lata 2004 – 2006 wynosi blisko 1,2 mld euro. Pod względem wartości środków zrefundowanych przez Komisję Europejską, wśród państw, które wstąpiły do UE w maju 2004 r., Polska, której KE zrefundowała 33,3 proc. alokacji, zajmuje 5 miejsce,
Wykres 7. Wartość refundacji z KE jako procent realizacji zobowiązań na cały okres programowania 2004 - 2006 - EFOiGR
Źródło: MRR
Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa (FIFG) - alokacja środków z Finansowego Instrumentu Orientacji Rybołówstwa dla Polski wynosi ponad 200 mln euro. Wartość refundacji otrzymanych od KE stanowi 29,4 proc. powyższej kwoty, co jest 5 wynikiem pośród państw, które przystąpiły do UE wraz z Polską.
Wykres 8. Wartość refundacji z KE jako procent realizacji zobowiązań na cały okres programowania 2004 - 2006 - FIFG
Źródło: MRR
Rozdział IV. Nowy okres programowania w Polsce 2007 – 2013
1. Zmiany w podziale i sposobie wdrażania funduszy strukturalnych w latach 2007 – 2013
Poniżej przedstawiono najważniejsze założenia dotyczące wdrażania funduszy unijnych na lata 2007 - 2013 oraz różnice w porównaniu do okresu poprzedniego.
W nowym okresie programowania ograniczono liczbę funduszy strukturalnych do dwóch, tj. Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS). Nadal także funkcjonuje Fundusz Spójności niebędący funduszem strukturalnym, który włączony został do głównego nurtu programowania i będzie podlegał podobnym zasadom, jak fundusze strukturalne. Z polityki spójności na lata 2007 - 2013 wyłączono natomiast fundusze wspierające rolnictwo oraz rybołówstwo i przeniesiono je odpowiednio do Wspólnej Polityki Rolnej oraz Wspólnej Polityki Rybackiej. (…)
Zgodnie z kryteriami wprowadzonymi w art. 5 rozporządzenia ogólnego Komisji Europejskiej (KE) Polska kwalifikuje się, jako cały obszar, do otrzymania wsparcia z funduszy strukturalnych w ramach celu 1. Konwergencja oraz 3. Europejska współpraca terytorialna. Nie kwalifikuje się natomiast do wsparcia w ramach celu 2. Polski nie obejmują również zasady kwalifikowalności dotyczące uzyskania wsparcia przejściowego.
W nowym okresie programowania podniesiono stopę współfinansowania wspólnotowego do 85% (z 75%) dla programów realizowanych z EFRR dla państw o PKB per capita poniżej 85% średniej UE - 25 w latach 2001 - 2003, w tym Polski. Dodatkowo zamieniono zasady obliczania wkładu wspólnotowego. Według regulacji przyjętych w rozporządzeniu ramowym, instytucja zarządzająca będzie miała możliwość wyboru sposobu obliczania wkładu wspólnotowego spośród dwóch zaproponowanych opcji:
w odniesieniu do całkowitej kwoty wydatków kwalifikowalnych, w tym wydatków publicznych i prywatnych
w odniesieniu do publicznych wydatków krajowych.
Możliwość wyboru sposobu obliczania wkładu wspólnotowego daje instytucji zarządzającej większą kontrolę nad środkami finansowymi, przeznaczonymi na realizację danego programu operacyjnego. Biorąc to pod uwagę, niezwykle istotna jest również inna zasada wprowadzona w rozporządzeniu ramowym, która wiąże maksymalne pułapy wspólnotowego wkładu z całymi programami operacyjnymi, a nie z poszczególnymi osiami priorytetów. (…)
Zgodnie z ostatecznymi ustaleniami, w okresie programowania 2007 – 2013 utrzymane zostaną dotychczasowe zasady kwalifikowalności VAT, tj. niepodlegający zwrotowi podatek VAT będzie mógł być uznany jako koszt kwalifikowalny. Uznanie podatku VAT jako kosztu kwalifikowalnego na poziomie wspólnotowym jest wyjątkiem i dotyczy kilku zasad horyzontalnych. W nowym okresie programowania zmieniono bowiem zasadniczo podejście do katalogu wydatków, które mogą być uznane za kwalifikowalne. Przede wszystkim odstąpiono od wprowadzenia reguł kwalifikowalności na poziomie wspólnotowym. W przeciwieństwie do zasad w latach 2000 - 2006, to państwa członkowskie zobowiązane są do wprowadzenia z zastrzeżeniem wyjątków, które przewidziano w rozporządzeniach szczegółowych zasad kwalifikowalności na poziomie krajowym. (…)
W nowym okresie programowania Komisja Europejska postulowała rozciągnięcie zasady automatycznego anulowania zobowiązań (zasady n + 2), która w dotychczasowym okresie programowania odnosiła się wyłącznie do funduszy strukturalnych, także na Fundusz Spójności. Wobec jednak wyraźnego sprzeciwu Polski oraz innych państw członkowskich, które podkreślały, że takie uregulowanie może odbić się niekorzystnie na finansowaniu projektów o długim cyklu inwestycyjnym, uelastyczniono omawianą zasadę n + 2. W latach 2007 - 2010 obowiązywała będzie, zarówno dla funduszy strukturalnych jak i dla Funduszu Spójności, zasada n + 3.
Nowością w stosunku do dotychczasowego okresu programowania jest to, że w latach 2007 – 2013 EFRR będzie mógł współfinansować projekty z zakresu mieszkalnictwa w nowych państwach członkowskich, w tym także w Bułgarii i Rumuni.
Wydatki na mieszkalnictwo będą mogły być uznane za kwalifikowane w maksymalnej wysokości 3% alokacji Funduszu na dany program operacyjny lub 2% całkowitej alokacji EFRR, pod warunkiem, że będą miały miejsce w ramach zintegrowanego programu rozwoju miejskiego (np. programu rewitalizacji) lub w ramach zdefiniowanego w programie operacyjnym priorytetu poświęconego obszarom dotkniętym, bądź też zagrożonym degradacją, lub wykluczeniem społecznym. Ponadto, wsparcie budownictwa z EFRR nie będzie ograniczone jedynie do mieszkalnictwa społecznego, lecz obejmować będzie także wydatki na rzecz budynków wielorodzinnych oraz budynków będących własnością władz publicznych, które będą przeznaczone na potrzeby mieszkaniowe dla gospodarstw domowych o niskich dochodach lub dla mieszkańców o specjalnych potrzebach.
W nowym okresie finansowania rozszerzono zakres interwencji EFRR także o projekty związane z połączeniami sieci TEN - T oraz projekty z zakresu ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego, rozwoju infrastruktury kulturalnej oraz zwiększenia dostępności usług kulturalnych i przemysłu kultury - nie tylko powiązanych z rozwojem turystyki. Zakres interwencji EFRR został również rozszerzony o takie zagadnienia, jak dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze, rozwój miast oraz międzynarodowe strefy rozwoju.
W nowym okresie programowania odstąpiono od zasady wielofunduszowości. Zgodnie z art. 34 ust. 1 rozporządzenia ramowego, programy operacyjne otrzymują finansowanie wyłącznie z jednego funduszu. Respektowanie szczególnego charakteru funduszy oznacza, że operacje podejmowane w przyszłości w ramach EFRR i EFS miałyby na celu prowadzenie interwencji z udziałem tylko jednego funduszu przypadającego na dany program operacyjny, tzw. podejście jeden program – jeden fundusz (monofund approach).
Propozycja wprowadzenia ww. zasady była promowana przez Komisję Europejską jako podstawowy element uproszczenia systemu wdrażania funduszy. Za swoistą rekompensatę dla odejścia od zasady wielofunduszowości należy uznać wprowadzenie tzw. cross - financingu, tj. możliwości finansowania w ramach zakresów interwencji EFRR i EFS komplementarnych działań wchodzących odpowiednio w zakres drugiego funduszu (art. 34 ust. 2 rozporządzenia ramowego). (…)
Z praktycznego punktu widzenia zasada cross - finacingu oznacza, że przyszli beneficjenci będą musieli już na etapie przygotowania projektu przewidzieć, czy mają zamiar zastosować tę zasadę, czy też nie. Jeżeli projekt (operacja) przewiduje cross - financing, to wydatki z nim związane są kwalifikowalne według zasad określonych dla danego funduszu. Dla przykładu, jeżeli projekt realizowany w ramach programu operacyjnego współfinansowanego z EFS, finansuje także działania, które kwalifikują się do wsparcia w ramach EFRR (takich jak infrastruktura czy wyposażenie) - dla tych wydatków beneficjent powinien stosować zasady kwalifikowalności przewidziane w rozporządzenie dotyczącym Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (i odwrotnie). Zgodnie z sugestiami Komisji Europejskiej, cały projekt, w którym znajduje zastosowanie zasada cross - finacingu, powinien być objęty jedną procedurą przetargową, tym bardziej, że stosowanie tej zasady ma się przyczyniać do lepszej implementacji danego projektu (operacji). Projekt powinien być tak skonstruowany, aby wszelkie działania, które dotyczą części projektu objętej cross - financing były możliwe do zidentyfikowania przez instytucje zarządzającą oraz dostępne w celu monitorowania i kontroli, czy dozwolony pułap 10% został zachowany. Państwa członkowskie nie muszą przestrzegać 10% pułapu dla priorytetu w każdym roku, lecz jedynie w momencie zamknięcia programu operacyjnego. Jeżeli pułap będzie przekroczony, Komisja dokona stosowanych korekt finansowych, aby osiągnąć wymagany poziom. Na zakończenie rozważań dotyczących zasady jeden program - jeden fundusz należy zwrócić uwagę, że o ile zasada ta dotyczy funduszy: regionalnego i społecznego, to dla sektorów transportowego i środowiska rozporządzenie ramowe przewiduje, że działania współfinansowane z Funduszu Spójności i EFRR programowane będą w ramach jednego spójnego systemu (art. 34 ust. 3 rozporządzenia). (…)
W latach 2004 - 2006 system wdrażania funduszy strukturalnych nakładał na państwa członkowskie Unii Europejskiej obowiązek przygotowania Uzupełnień Programów Operacyjnych, których celem było uszczegółowianie zapisów Programów Operacyjnych. W latach 2007 – 2013 projekt rozporządzeń unijnych nie przewiduje konieczności opracowywania dokumentów tego typu.
W nowym okresie programowania uzupełnienia mają zastąpić szczegółowe opisy priorytetów programu operacyjnego, które będą przygotowywane jako dokumenty krajowe.
2. Określenie zasad funkcjonowania Nowej Perspektywy Finansowej
Założenia i cele obecnej perspektywy zostały określone przez Komisję Europejską już w 2003 r. w dokumencie „Komunikat w sprawie Perspektywy Finansowej 2007 - 2013” oraz w opublikowanym w tym czasie tzw. trzecim raporcie kohezyjnym pt. „Nowe Partnerstwo dla spójności. Konwergencja. Konkurencyjność. Współpraca”.
Nowa perspektywa różni się od starej w niewielkim stopniu. Dużą rolę odgrywają w niej tradycyjne polityki wspólnotowe takie jak wspólna polityka rolna i polityka spójności, ale są one bardziej ukierunkowane na zwiększanie konkurencyjności UE. Podstawowym celem Nowej Perspektywy pozostaje koncentracja uwagi na obszarach najbiedniejszych Unii Europejskiej – na wsparcie dla tych regionów przeznaczono największą ilość środków w ramach polityki spójności – łącznie 51,1%.
Instrumentem realizacji działań rozwojowych UE mających na celu wzrost konkurencyjności i rozwoju gospodarek unijnych będą w większym niż dotychczas stopniu fundusze strukturalne. W kwestiach wspólnej polityki rolnej dokonano pewnych zmian, ustanawiając Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich, który zastąpił dotychczasowy Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej. Z kolei nowo powstały Europejski Fundusz Rybacki zastąpił Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa. Nowy fundusz jest bardziej ukierunkowany na wsparcie restrukturyzacji obszarów zależnych od rybołówstwa.
W celu realizacji założeń Nowej Perspektywy wszystkie kraje członkowskie UE są zobligowane do przygotowania odpowiednich dokumentów określających ich strategie rozwoju i wytyczających kierunki działań polityki spójności.
Kluczowym dokumentem odnoszącym się do wdrażania unijnej polityki spójności w Polce w latach 2007 - 2013 jest ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenie polityki rozwoju. Zgodnie z ustawą polityka rozwoju kraju jest określana w strategiach rozwoju, a następnie wdrażana poprzez odpowiednie programy operacyjne i plany wykonawcze.
Podstawowymi dokumentami określającymi strategię rozwojową dla Polski w latach 2007 - 2013 są Strategia Rozwoju Kraju 2007 - 2015 oraz Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (NSRO) 2007 - 2013. NSRO określają priorytety i obszary działania oraz system wdrażania funduszy unijnych w Polsce, poprzez ustalanie między innymi liczby programów operacyjnych oraz wielkości środków finansowych przeznaczonych na ich realizację.
W latach 2007 - 2013 Polska uzyska wsparcie finansowe z następujących funduszy strukturalnych:
Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego,
Europejskiego Funduszu Społecznego,
oraz Funduszu Spójności będącego instrumentem finansowym UE, ale nienależącym do funduszy strukturalnych.
Polska otrzyma również wsparcie finansowe w ramach nowych programów operacyjnych o zasięgu krajowym i regionalnym.
Programy operacyjne są dokumentami przyjętymi przez Radę Ministrów i Komisję Europejską, a ich celem jest wdrażanie działań rozwojowych w Polsce w związku z przystąpieniem do Unii Europejskiej. Składają się one z zestawienia priorytetów oraz wieloletnich działań, które mogą być finansowane poprzez jeden lub kilka funduszy strukturalnych oraz innych, dostępnych instrumentów finansowych UE.
W latach 2007 - 2013 realizacja Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia będzie się odbywała za pośrednictwem następujących programów operacyjnych:
5 programów krajowych:
PO Rozwój Polski Wschodniej,
PO Infrastruktura i Środowisko,
PO Kapitał Ludzki,
PO Innowacyjna Gospodarka,
PO Pomoc Techniczna:
16 programów regionalnych (obejmujących poszczególne województwa) - programów operacyjnych Europejskiej Współpracy Terytorialnej 2007 – 2013.
Wszystkie programy operacyjne będą zarządzane przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, a na ich realizację Komisja Europejska przeznaczyła ponad 67 mld euro. Kwota ta stanowi ponad 19% wszystkich zasobów finansowych unijnej polityki spójności na lata 2007 - 2013, co oznacza, że Polska stała się jej największym beneficjentem spośród wszystkich krajów członkowskich UE.
Nadzór nad realizacją wszystkich zadań w ramach programów operacyjnych i funduszy strukturalnych będą mieć instytucje o zasięgu regionalnym i krajowym.
Głównymi instytucjami uczestniczącymi w realizacji Nowej Perspektywy Finansowej w Polsce w latach 2007 - 2013 są instytucje zarządzające programami operacyjnymi wchodzące w skład Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, a jeżeli dotyczy to programów regionalnych instytucjami zarządzającymi są Zarządy Województw. W skład tej grupy wchodzą również instytucje pośredniczące I i II stopnia. Instytucje pośredniczące I stopnia to przede wszystkim odpowiednie ministerstwa, mogące przejąć część zadań Instytucji Zarządzającej, natomiast Instytucje pośredniczące II stopnia zwane również Instytucjami Wdrażającymi to jednostki działające w ramach sektora finansów publicznych, które realizują zadania zgodne z ustawą o zamówieniach publicznych.
Nad przebiegiem wdrażania każdego z programów operacyjnych nadzór prowadzi Komitet Monitorujący, a nad realizacją wszystkich programów operacyjnych działa Komitet Koordynacyjny dla NSRO. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego oraz urzędy wojewódzkie - przypadku programów regionalnych - pełnią funkcję Instytucji Certyfikującej, natomiast Ministerstwo Finansów, a dokładniej Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej pełni funkcję Instytucji Audytowej.
3. Międzyinstytucjonalne porozumienie w sprawie dyscypliny budżetowej i poprawy procedury budżetowej
Celem międzyinstytucjonalnego porozumienia w sprawie dyscypliny budżetowej i poprawa procedury budżetowej jest wprowadzenie współpracy między instytucjami budżetowymi oraz zapewnienie należytego zarządzania tymi finansami.
Dyscyplina budżetowa obejmuje tutaj wszystkie wydatki. Ma charakter wiążący dla wszystkich instytucji w czasie trwania tego porozumienia. Porozumienie to w żaden sposób nie zmienia uprawnień budżetowych instytucji.
Jeżeli w okresie obowiązywania wieloletnich ram finansowych na lata 2007 do 2013, zwanych dalej „ramami finansowymi”, do traktatu WE zostaną wprowadzone zmiany mające skutki dla budżetu, dokonane zostaną odpowiednio niezbędne dostosowania. Wszelkie zmiany w niniejszym porozumieniu wymagają zgody wszystkich instytucji. Zmiany ram finansowych muszą być wprowadzane zgodnie z procedurami określonymi w tym celu w niniejszym porozumieniu. (…)
Celem ram finansowych jest zapewnienie, by w perspektywie średnioterminowej wydatki Unii Europejskiej w rozbiciu na ogólne kategorie kształtowały się w sposób uporządkowany i w granicach zasobów własnych.
Ramy finansowe ustalają na każdy rok w latach 2007 do 2013 i dla każdego działu i poddziału kwoty wydatków według środków na pokrycie zobowiązań. Całkowite roczne sumy wydatków są przedstawione również dla środków na pokrycie zobowiązań i środków na pokrycie płatności. (…)
Instytucje przyznają, iż każda kwota bezwzględna ujęta w ramach finansowych reprezentuje roczny pułap wydatków w budżecie ogólnym Unii Europejskiej. Bez uszczerbku dla zmian tych pułapów zgodnie z postanowieniami niniejszego porozumienia, instytucje zobowiązują się wykorzystywać swoje odpowiednie uprawnienia w taki sposób, by przestrzegać poszczególnych pułapów wydatków rocznych podczas każdej procedury budżetowej oraz w trakcie wykonania budżetu na dany rok. Zawierając niniejsze porozumienie, obydwa organy władzy budżetowej zgadzają się przyjąć na cały okres obowiązywania ram finansowych stawek wzrostu w odniesieniu do nieobowiązkowych wydatków wynikających z budżetów ustanowionych w ramach pułapów ustalonych w ramach finansowych.
Żaden akt przyjęty w ramach procedury współdecyzji przez Parlament Europejski i Radę ani żaden akt przyjęty przez Radę, powodujący przekroczenie środków dostępnych w budżecie lub alokacji dostępnych w ramach finansowych nie może być wykonany pod względem finansowym, dopóki nie zostanie zmieniony budżet oraz, w razie konieczności, dopóki nie zostaną odpowiednio zmienione ramy finansowe zgodnie z właściwą procedurą mającą zastosowanie do każdego takiego przypadku.
Na każdy rok okresu objętego ramami finansowymi wymagane całkowite środki na pokrycie płatności, po rocznym dostosowaniu i z uwzględnieniem wszelkich innych dostosowań i zmian, nie mogą skutkować takim współczynnikiem wykorzystania zasobów własnych, który przekraczałby pułap zasobów własnych. W razie konieczności obydwa organy władzy budżetowej zadecydują o obniżeniu pułapów określonych w ramach finansowych celem zapewnienia zgodności z pułapem zasobów własnych.
Oprócz regularnych dostosowań technicznych i dostosowań wynikających z warunków realizacji, ramy finansowe mogą w przypadku wystąpienia nieprzewidzianych okoliczności, na wniosek Komisji, zostać zmienione zgodnie z pułapem zasobów własnych. Co do zasady, wniosek o zmianę musi zostać przedstawiony i przyjęty przed rozpoczęciem procedury budżetowej dla danego roku lub pierwszego roku, którego dotyczy. Każda decyzja w sprawie zmiany ram finansowych do 0,03 % DNB Unii Europejskiej w ramach marginesu na nieprzewidziane wydatki zostanie podjęta wspólnie przez obydwa organy władzy budżetowej. Każda zmiana ram finansowych powyżej 0,03 % DNB Unii Europejskiej w ramach marginesu na nieprzewidziane wydatki zostanie podjęta wspólnie przez obydwa organy władzy budżetowej, przy jednomyślnej decyzji Rady. (…)
W przypadku, gdy Parlament Europejski i Rada nie osiągną porozumienia w sprawie jakiejkolwiek proponowanej przez Komisję korekty lub zmiany ram finansowych, kwoty określone wcześniej będą, po corocznym dostosowaniu technicznym, nadal stosowane jako pułapy wydatków na dany rok. (…)
Po dokonaniu dostosowania technicznego ram finansowych na nadchodzący rok budżetowy, biorąc pod uwagę roczną strategię polityczną przedstawioną przez Komisję oraz przed podjęciem przez nią decyzji w sprawie wstępnego projektu budżetu, zostaje zwołane spotkanie w ramach rozmów trójstronnych celem omówienia możliwych priorytetów budżetowych na dany rok. Należycie uwzględnione zostaną uprawnienia instytucji, jak również przewidywany rozwój potrzeb na nadchodzący rok budżetowy i kolejne lata objęte ramami finansowymi. Ponadto zostają wzięte pod uwagę nowe elementy powstałe od momentu ustanowienia pierwszych ram finansowych, mogące wywołać istotne lub trwałe skutki finansowe dla budżetu Unii Europejskiej.
W zakresie wydatków obowiązkowych Komisja przedstawiając swój wstępny projekt budżetu określa środki związane z nowym lub planowanym prawodawstwem, środki wynikające ze stosowania prawodawstwa obowiązującego w momencie przyjmowania poprzedniego budżetu. Komisja dokonuje dokładnego oszacowania skutków finansowych zobowiązań Wspólnoty wynikających z przepisów. W razie konieczności uaktualnia swoje prognozy w trakcie procedury budżetowej. Ponadto przedstawia władzy budżetowej wszelkie stosowne uzasadnienia, jakie są wymagane. Komisja, jeżeli uzna to za konieczne, może przedstawić obydwu organom władzy budżetowej propozycję zmian ad hoc celem aktualizacji danych (…) we wstępnym projekcie budżetu lub celem skorygowania, na podstawie najświeższych dostępnych informacji (…) obowiązujących od 1 stycznia danego roku budżetowego, kwot i ich podziału pomiędzy środki zapisane w pozycjach operacyjnych dotyczących międzynarodowych umów. (…) Propozycja zmian musi zostać przesłana do władzy budżetowej przed końcem października. Jeżeli zostanie ona przedstawiona Radzie na mniej niż jeden miesiąc przed pierwszym czytaniem w Parlamencie Europejskim, Rada co do zasady rozpatruje propozycję zmian ad hoc w trakcie drugiego czytania projektu budżetu. Wobec tego, przed drugim czytaniem budżetu przez Radę obydwa organy władzy budżetowej dążyć będą do spełnienia warunków niezbędnych do przyjęcia propozycji zmian w czasie jednego czytania przez każdą z zainteresowanych instytucji.
Ustalana jest procedura pojednawcza dla wszystkich wydatków. Procedura ta rozpoczyna się od posiedzenia trójstronnego zwołanego z takim wyprzedzeniem, by pozwolić instytucjom na osiągnięcie porozumienia, lecz nie później niż do dnia określonego przez Radę na ustalenie jej projektu budżetu. Następuje uzgodnienie wyników rozmów trójstronnych między Radą i delegacją Parlamentu Europejskiego, przy udziale Komisji. O ile w trakcie rozmów trójstronnych nie zostanie postanowione inaczej, posiedzenie w ramach procedury pojednawczej odbędzie się w trakcie tradycyjnego spotkania tych samych uczestników w terminie określonym przez Radę na ustalenie projektu budżetu. W razie potrzeby na pisemny wniosek Komisji lub pisemną prośbę przewodniczącego Komisji Budżetowej Parlamentu Europejskiego lub Przewodniczącego Rady (budżet) odbyć można kolejne posiedzenie trójstronne, zanim w Parlamencie Europejskim odbędzie się pierwsze czytanie. Decyzja o odbyciu tego rozmów trójstronnych zostanie podjęta wspólnie przez Instytucje po przyjęciu projektu budżetu Rady i przed głosowaniem nad poprawkami do pierwszego czytania w Komisji Budżetowej Parlamentu Europejskiego.
Instytucje kontynuować będą procedurę pojednawczą po pierwszym czytaniu budżetu przez każdy z obydwu organów władzy budżetowej celem osiągnięcia porozumienia w sprawie wydatków obowiązkowych i nieobowiązkowych oraz, w szczególności, celem omówienia propozycji zmian ad hoc. W tym celu po pierwszym czytaniu w Parlamencie Europejskim odbędzie się posiedzenie trójstronne. Wyniki rozmów trójstronnych zostaną omówione na drugim spotkaniu w ramach procedury pojednawczej odbywającym się w dniu drugiego czytania w Radzie. W razie konieczności Instytucje będą kontynuować rozmowy na temat wydatków nieobowiązkowych po drugim czytaniu w Radzie. Na takich posiedzeniach trójstronnych delegacjom Instytucji przewodniczyć będzie Przewodniczący Rady (budżet), przewodniczący Komisji Budżetowej Parlamentu Europejskiego i członek Komisji odpowiedzialny za budżet. Każdy z obydwu organów władzy budżetowej podejmie wszelkie wymagane działania celem zapewnienia, aby rezultaty osiągnięte w ramach procedury pojednawczej były respektowane podczas całej bieżącej procedury budżetowej.
Aby Komisja mogła w odpowiednim czasie ocenić możliwość realizacji poprawek przewidzianych przez władzę budżetową, dotyczących utworzenia nowych działań przygotowawczych / projektów pilotażowych lub przedłużenia istniejących, obydwa organy władzy budżetowej poinformują Komisję do połowy czerwca o swoich zamiarach w tym względzie, tak by pierwsze rozmowy mogły odbyć się podczas spotkania pojednawczego przy pierwszym czytaniu w Radzie. Kolejne kroki procedury pojednawczej będą również miały zastosowanie, tak jak postanowienia dotyczące wykonalności niniejszego porozumienia.
Rozdział V. Możliwości wykorzystania funduszy w kolejnym okresie programowania w oparciu o dotychczasowe doświadczenia
1. Nowe zasady programowania
W nowym okresie programowania Polska otrzyma prawie pięciokrotnie więcej środków finansowych z Unii Europejskiej niż w latach 2004 - 2006. Od pomyślnej i skutecznej absorpcji tych środków zależeć będzie w dużej mierze dalszy rozwój polskiej gospodarki, a nade wszystko rozwój cywilizacyjny kraju.
Realizacja strategii rozwojowej będzie opierać się o zasady i wartości, wynikające z przyjętego systemu uregulowań prawnych, wspólnotowych i krajowych, jak i o dodatkowe zasady, których stosowanie jest niezbędne dla osiągnięcia postawionych celów.
Przy wykorzystywaniu instrumentów realizacji celów NSRO stosowane będą następujące zasady:
dodatkowość – środki finansowe pochodzące z budżetu UE nie zastępują krajowych środków publicznych, stanowiąc ich uzupełnienie. Środki pochodzące z UE wywołują w kraju „efekt dźwigni”, czyli sprzyjają zaangażowaniu sektora publicznego i prywatnego w realizowanie działań współfinansowanych ze środków UE. Celem stosowania zasady dodatkowości jest jednocześnie zapobieganie wypierania środków krajowych przez środki wspólnotowe,
komplementarność i spójność z innymi politykami wspólnotowymi – działania podejmowane przez Polskę zarówno na szczeblu krajowym, jak i regionalnym, współfinansowane przez fundusze strukturalne i Fundusz Spójności, są spójne z priorytetami wyznaczonymi przez Wspólnotę Europejską. Spójność interwencji funduszy unijnych z celami odnowionej Strategii Lizbońskiej, działaniami, politykami i priorytetami Wspólnoty wynika z SWW, NSRO i zapisów programów operacyjnych,
koncentracja – dla osiągnięcia zakładanych celów środki finansowe i wysiłki regulacyjne podejmowane w Polsce będą koncentrowane w ograniczonych dziedzinach, a w odniesieniu do przestrzeni na określonych obszarach. Podstawowymi obszarami wsparcia będą takie obszary, które gwarantują zachowanie wysokiego wzrostu oraz zatrudnienia,
koordynacja – Komisja Europejska i Polska zapewniają koordynację pomiędzy pomocą z poszczególnych funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, Europejskiego Funduszu Rybackiego, a interwencjami Europejskiego Banku Inwestycyjnego i innych istniejących instrumentów finansowych, a także między zakresem interwencji instrumentów współfinansowanych przy wykorzystaniu środków UE a priorytetami i działaniami określonymi w Krajowym Programie Reform na rzecz realizacji Strategii Lizbońskiej.
ocena – będzie stosowana w celu poprawy jakości, skuteczności i spójności interwencji pochodzących z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności oraz poprawy strategii wdrażania programów operacyjnych, z uwzględnieniem specyficznych problemów strukturalnych, z jednoczesnym uwzględnieniem celu zrównoważonego rozwoju i innych właściwych regulacji wspólnotowych w zakresie wpływu na środowisko oraz strategicznej oceny środowiskowej,
partnerstwo – cele NSRO realizowane są w ramach ścisłej współpracy Komisji Europejskiej i Polski na zasadzie partnerstwa. Przy opracowaniu, wdrażaniu, monitoringu i ocenie programów operacyjnych kraj współpracuje partnersko z właściwymi organami administracji rządowej i samorządowej i innymi władzami publicznymi, partnerami gospodarczymi i społecznymi oraz innymi właściwymi podmiotami. Partnerstwo realizowane jest z pełnym poszanowaniem uprawnień instytucjonalnych, prawnych i finansowych wskazanych partnerów,
poprawa rządzenia (good governance) – poprawa rządzenia w kraju związana jest z ogólną poprawą jakości tworzenia i wdrażania instrumentów regulacyjnych i legislacyjnych, wzmacnianiem standardów i postaw etycznych w życiu publicznym i administracji publicznej, poprawą funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, poprawą jakości kadr administracji rządowej i samorządowej oraz promowaniem dialogu i partnerstwa pomiędzy zainteresowanymi instytucjami,
programowanie – cele funduszy strukturalnych realizowane są w ramach systemu wieloletniego programowania, zorganizowanego w kilku etapach obejmujących określenie priorytetów, finansowanie oraz system zarządzania i kontroli. Programowanie ma charakter kompleksowy i komplementarny, co wymusza ścisłą koordynację prowadzenia i osiągania celów polityki spójności UE na szczeblu wspólnotowym oraz w kraju zarówno na szczeblu centralnym, jak i regionalnym,
równość szans – w ramach realizacji NSRO wspierana będzie zasada równości szans, co oznacza zapewnienie wsparcia zasady równości mężczyzn i kobiet oraz uwzględnianie problematyki równości szans na poszczególnych etapach wdrażania funduszy strukturalnych. Wiąże się to z zapobieganiem wszelkim przejawom dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub przynależność etniczną, wyznanie lub przekonania, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną,
społeczeństwo obywatelskie – stworzenie trzeciej, poza sferą publiczną i biznesową, przestrzeni, dla aktywności obywatelskiej, w której mogą funkcjonować instytucje, organizacje, grupy społeczne i jednostki, które mając poczucie współzależności dobrowolnie współdziałają ze sobą na rzecz realizacji wspólnych interesów, podnoszenia jakości życia poszczególnych ludzi oraz społeczeństwa jako całości,
subsydiarność – dla zapewnienia odpowiedniej efektywności polityki spójności UE Polska będzie dążyć do decentralizacji i dekoncentracji wykonywania zadań związanych z programowaniem i zarządzaniem instrumentami strukturalnymi przez przeniesienie tych kompetencji na szczebel niższy, który zapewnia większą skuteczność i efektywność, tzn. na poziom zarówno centralny, jak i regionalny,
trwały i zrównoważony rozwój (sustainable development) - podstawową zasadą stosowaną przy realizacji celów NSRO jest znajdywanie konsensusu pomiędzy efektywnością ekonomiczną podejmowanych działań a wymogami związanymi z promocją zasad zrównoważonego rozwoju, przy równoczesnym zachowaniu równości szans kobiet i mężczyzn oraz zachowaniu walorów środowiska przyrodniczego.
2. Nowe Regionalne i Sektorowe Programy Operacyjne na lata 2007 – 2013
W ramach NSS zaproponowano wsparcie rozwoju zasobów ludzkich, gospodarki i infrastruktury, a także wszystkich regionów kraju. Dodatkową pomoc przewidziano dla pięciu najbiedniejszych regionów Polski wschodniej. W tym celu powstały zarówno programy regionalne jak i horyzontalne.
Priorytety i działania regionalnych programów operacyjnych (RPO) wynikają z wojewódzkich strategii rozwoju regionalnego, Strategicznych Wytycznych Wspólnoty oraz Narodowej Strategii Spójności. Podstawowe cele RPO mają za zadanie podnoszenie konkurencyjności poszczególnych regionów oraz promowanie zrównoważonego rozwoju. Cele te osiągane są poprzez wpływ na tworzenie warunków dla wzrostu inwestycji na poziomie regionalnym i lokalnym oraz tworzenie warunków dla wzrostu zatrudnienia. W ramach RPO wsparciem zostaną objęte: badania i rozwój technologiczny, innowacje i przedsiębiorczość, budowa społeczeństwa informacyjnego, inicjatywy lokalne w zakresie zatrudnienia i rozwoju oraz wsparcie struktur świadczących usługi lokalne w tworzeniu nowych miejsc pracy, środowisko, zapobieganie i zwalczanie zagrożeń przyrodniczych i technologicznych, turystyka, inwestycje w kulturę, inwestycje w transport, inwestycje energetyczne, inwestycje edukacyjne, inwestycje w infrastrukturę ochrony zdrowia oraz w infrastrukturę społeczną.
Działania zaproponowane do realizacji w ramach RPO wynikają bezpośrednio z projektu rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego funkcjonowanie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i ich stosowanie w poszczególnych regionach jest uwarunkowane sytuacją społeczno – gospodarczą i potrzebami danego regionu.
Opcjonalnie w ramach RPO mogą być również realizowane inwestycje z zakresu wsparcia obszarów problemowych wybranych miast oraz współpracy międzyregionalnej.
Celem głównym Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Dolnośląskiego na lata 2007 – 2013 jest podniesienie poziomu życia mieszkańców Dolnego Śląska oraz poprawa konkurencyjności regionu przy respektowaniu zasad zrównoważonego rozwoju. Cel główny RPO odnosi się zatem do trójkierunkowego oddziaływania. Jego istota wyraźnie akcentuje wzrost konkurencyjności regionu w aspekcie osiągania sukcesu w gospodarczej, krajowej i europejskiej rywalizacji. Istotna jest także poprawa jakości życia regionalnej społeczności. W swoich założeniach cel główny obejmuje całokształt stosunków społecznych, ekonomicznych, warunków pracy, zamieszkiwania i obsługi ludności (m.in. dostępność szerokiego wachlarza usług dla ludności w sferze: bytowej, oświaty, kultury, ochrony zdrowia, rekreacji i wypoczynku), a także warunków tworzonych przez walory i niedostatki środowiska przyrodniczego oraz ład przestrzenny i funkcjonalność zagospodarowania terenów. Zarówno podniesienie poziomu gospodarczej i społecznej konkurencyjności regionu, jak i poprawa jakości życia ludności uwzględniać będzie użytkowanie zasobów naturalnych zgodnie z zasadami ekorozwoju.
Celem głównym Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko - Pomorskiego w lata 2007 - 2013 jest poprawa konkurencyjności województwa oraz spójności społeczno - gospodarczej i przestrzennej jego obszaru. Realizacja celu spowoduje wzmocnienie społeczno - gospodarczej roli województwa w kraju, wzrost zatrudnienia, zwiększenie dochodów mieszkańców i poprawę ich poziomu życia oraz zmniejszenie różnic w rozwoju społecznym i gospodarczym pomiędzy obszarami.
Podniesienie konkurencyjności regionu prowadzące do szybszego wzrostu gospodarczego, zwiększenia zatrudnienia oraz poprawy spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej województwa. Cel główny Regionalnego Programu Operacyjnego wynika bezpośrednio z celu nadrzędnego Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2006 - 2020. Zorientowany jest na przełamanie występujących barier rozwojowych, a także stanowi podstawę modernizacji struktury gospodarczej oraz wzmocnienia spójności społecznej, gospodarczej i terytorialnej regionu. Osiągniecie celu głównego zapewni podniesienie atrakcyjności i rangi województwa w kraju i poza jego granicami oraz uzyskanie wzrostu poziomu Produktu Krajowego Brutto na mieszkańca w stosunku do średniej Wspólnoty Europejskiej, a także uzyskanie poprawy wartości podstawowych wskaźników społeczno - gospodarczych mierzonych na poziomie województwa.
Głównym celem Lubuskiego Regionalnego Programu Operacyjnego jest stworzenie warunków wzrostu konkurencyjności województwa poprzez wykorzystanie regionalnego potencjału endogenicznego oraz przeciwdziałanie marginalizacji zagrożonych obszarów, przy racjonalnym gospodarowaniu zasobami i dążeniu do zapewnienia większej spójności województwa.
Regionalny Program Operacyjny Województwa Łódzkiego na lata 2007 – 2013 (RPO WŁ) jest dokumentem o charakterze operacyjnym, określającym główne kierunki rozwoju województwa, zmierzające do m.in. poprawy konkurencyjności gospodarczej województwa, promowania zrównoważonego rozwoju regionalnego oraz zapewnienia większej spójności społecznej, ekonomicznej i przestrzennej regionu. Struktura i zakres RPO WŁ wynika z dokumentu „Procedury przygotowania Programów Operacyjnych na lata 2007 - 2013 w ramach NSRO – organizacja prac”, opracowanego przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego.
Celem głównym Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007 - 2013 jest tworzenie warunków dla wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Cel ten będzie osiągany w szczególności poprzez prokonkurencyjne inwestycje infrastrukturalne, rozwijanie innowacyjności i społeczeństwa informacyjnego oraz poprawę stanu środowiska naturalnego i kulturowego.
Celem generalnym Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata 2007 – 2013 jest: Poprawa konkurencyjności regionu i zwiększanie spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej województwa. Warunkiem harmonijnego rozwoju województwa, jest z jednej strony likwidowanie, bądź neutralizowanie problemów stanowiących bariery rozwoju, z drugiej zaś wykorzystanie endogenicznego potencjału województwa przy jednoczesnym stymulowaniu tworzenia więzi wewnątrz regionalnych zapewniających dyfuzję zachodzących procesów rozwoju. Budowaniu konkurencyjnej pozycji regionu, zbliżającej go do innych regionów metropolitalnych w UE będą towarzyszyć działania nakierowane na wyrównywanie szans rozwojowych wewnątrz województwa jednocześnie stymulujące, aktywizujące i jednoczące środowiska lokalne, wyzwalające postawy prorozwojowe i proprzedsiębiorcze.
Mając na względzie wytyczne polityki spójności w latach 2007 - 2013 określone przez Komisję Europejską, jak również kierunki rozwoju wskazane w „Strategii rozwoju województwa opolskiego” oraz krajowych dokumentach strategicznych, odnoszących się do okresu programowania 2007 - 2013, sformułowano następujący cel główny oraz cele szczegółowe RPO WO 2007 - 2013. Cel główny to zwiększenie konkurencyjności oraz zapewnienie spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej dla podniesienia atrakcyjności województwa opolskiego, jako miejsca do inwestowania, pracy i zamieszkania.
Celem głównym Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007 – 2013 jest wzrost krajowej i międzynarodowej konkurencyjności gospodarki oraz poprawa dostępności przestrzennej Podkarpacia. Zasadniczy kierunek rozwoju województwa przyjęty w RPO na lata 2007 – 2013 oparty jest na działaniach zmierzających do podniesienia krajowej i międzynarodowej konkurencyjności gospodarki regionu, przede wszystkim poprzez wsparcie zarówno finansowe jak i instytucjonalne działań w sferze przedsiębiorczości, zwłaszcza w zakresie wzrostu jej innowacyjności i produktywności. Działania te powinny być wzmacniane poprzez poprawę dostępności przestrzennej regionu, w tym zwłaszcza komunikacyjnej.
Cel strategiczny Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego na lata 2007 - 2013 brzmi następująco: poprawa konkurencyjności gospodarczej, spójności społecznej i dostępności przestrzennej regionu przy racjonalnym wykorzystaniu specyficznych cech potencjału gospodarczego i kulturowego regionu oraz przy pełnym poszanowaniu jego zasobów przyrodniczych.
Celem głównym Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2007 – 2013 jest stymulowanie dynamicznego rozwoju, przy wzmocnieniu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej regionu. Rozwój należy tu rozumieć bardzo szeroko, jako proces zachodzący na wielu komplementarnych płaszczyznach, w tym:
gospodarczej: wzrost gospodarczy i zwiększenie zatrudnienia, rozwój technologiczny i innowacje, restrukturyzacja i dywersyfikacja działalności gospodarczej,
społecznej: poprawa jakości życia mieszkańców, wzbogacenie tożsamości kulturowej i procesy integracyjne, rozwój usług i zasobów społecznych, wzrost mobilności zawodowej i społecznej,
środowiskowej: zmniejszenie obciążeń i polepszenie jakości środowiska przyrodniczego, zachowanie bioróżnorodności,
infra - technicznej: podnoszenie jakości, rozbudowa i racjonalne gospodarowanie zasobami infrastruktury technicznej.
Główne cele Regionalnego Programu Operacyjnego w Województwie Świętokrzyskim to podniesienie poziomu konkurencyjności regionalnej gospodarki szczególnie poprzez zwiększanie innowacyjności i zdolności inwestycyjnej podmiotów gospodarczych, poprawa jakości systemu komunikacyjnego regionu i jego połączeń z krajowymi i europejskimi korytarzami transportowymi, poprawa stanu środowiska naturalnego województwa, zapewnienie dostępu do wysokiej jakości usług publicznych i zasobów dziedzictwa kulturowego.
Cel główny Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007 - 2013 wynika z zapisów Strategii Rozwoju Społeczno - Gospodarczego Województwa Warmińsko - Mazurskiego do roku 2020 i w pełni uwzględnia cel główny określony w dokumencie „Spójność ekonomiczna, społeczna i przestrzenna Warmii i Mazur z regionami Europy”. Jako priorytetowe uznano w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007 - 2013 elementy wzmacniające przede wszystkim potencjał rozwojowy województwa warmińsko - mazurskiego oraz jego konkurencyjność, a także zwiększające udział województwa w nowoczesnych sieciach komunikacyjnych, teleinformatycznych, infrastrukturalnych, środowiska przyrodniczego.
Cel główny Regionalnego Programu Operacyjnego wynika ze Strategii Rozwoju Województwa Wielkopolskiego, która zakłada, że kapitał społeczny, przedsiębiorczość, wspomagane przez infrastrukturę i edukację są czynnikami kształtującymi jakość życia. Ideą Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego jest zmniejszanie dysproporcji gospodarczych, społecznych, poprzez poprawę warunków dla wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Cel główny programu realizuje równocześnie cele innych polityk sformułowanych w następujących dokumentach: Odnowiona Strategia Lizbońska, Polityka spójności Unii Europejskiej, Strategia Rozwoju Kraju, Narodowa Strategia Spójności.
Celem głównym Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2007 - 2013 jest: wspieranie rozwoju województwa zmierzającego do zwiększenia jego konkurencyjności, spójności gospodarczej, przestrzennej, społecznej i wzrostu poziomu życia mieszkańców. Dynamiczny rozwój województwa możliwy będzie dzięki wprowadzeniu gospodarki regionu na ścieżkę intensywnego wzrostu w kierunku innowacyjnej gospodarki opartej na wiedzy. Wyzwaniem będzie doprowadzenie do równomiernego wzrostu gospodarczego województwa, zmierzającego do pokonania różnic w rozwoju podregionów. Należy przezwyciężyć bariery w postaci niskiej jakości i niedrożności istniejącego systemu transportowego, dążyć do poprawy stanu środowiska naturalnego. Poprawa jakości życia mieszkańców oparta będzie między innymi na zwiększeniu dostępności infrastruktury technicznej i umiejętnym wykorzystaniu potencjału turystycznego i kulturalnego regionu. Działania powinny iść w kierunku stworzenia jednolitego (sieciowego) sytemu wsparcia, którego jednym z elementów będzie rozbudowany system wsparcia finansowego wychodzący na przeciw oczekiwaniom sektora MSP.
Niektóre z województw otrzymają wsparcie nie tylko w ramach programów regionalnych, ale także w ramach programów horyzontalnych. Jednym z takich programów horyzontalnych jest Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej.
Program ten obejmie województwa: lubelskie, podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie i warmińsko - mazurskiego, a jego celem jest zmniejszenie zapóźnień województw Polski wschodniej w stosunku do innych województw Polski oraz regionów UE. Obecnie regiony Polski wschodniej charakteryzuje niedoinwestowanie, a przez to słabo rozwinięta i niewłaściwie ukierunkowana infrastruktura komunikacyjna, brak przystosowania terenów pod inwestycje, niski poziom innowacyjności firm i słabo rozwinięty sektor wysokich technologii. Dlatego też działania realizowane w ramach tego programu będą obejmowały nowoczesną gospodarkę, a w tym m.in. rozwój infrastruktury uczelni wyższych, infrastruktury społeczeństwa informacyjnego, wspieranie innowacji oraz promocji i współpracy. Wspierane będą również miejskie ośrodki wzrostu, w tym m.in. systemy miejskiego transportu zbiorowego, a także infrastrukturę wspierającą funkcje metropolitalne największych miast Polski wschodniej, jak również drogi wojewódzkie poprawiające wewnętrzne powiązania komunikacyjne województw Polski wschodniej.
W ramach Programów Europejskiej Współpracy Terytorialnej realizowane będą programy współpracy przygranicznej, których celem jest wspieranie zintegrowanego i zrównoważonego rozwoju w sferze gospodarczej, społecznej i kulturalnej, zmierzające do zwiększenia konkurencyjności obszarów przygranicznych oraz poprawy jakości życia mieszkańców. Wsparciem objęte będą również programy współpracy transnarodowej, których celem jest wspieranie zintegrowanego rozwoju w ramach europejskich obszarów współpracy poprzez wspólną realizację ponadnarodowych projektów w zakresie gospodarki wodnej, poprawy dostępności regionów i wspierania zaawansowanych technologii komunikacyjno - informatycznych, przeciwdziałania katastrofom naturalnym i technologicznym, rozwoju sieci współpracy naukowej i technologicznej. Jednocześnie wsparcie może otrzymać program (lub programy) współpracy międzyregionalnej, których celem jest poprawa efektywności polityki regionalnej przez wspieranie sieci współpracy oraz wymianę doświadczeń między regionami z terytorium całej UE. Współpraca ta dotyczyć będzie przede wszystkim innowacyjności, technologii, środowiska, zapobiegania ryzyku, odnowy zasobów miejskich.
Celem PO Infrastruktura i środowisko jest rozbudowa i modernizacja infrastruktury technicznej, w tym transportowej, środowiskowej, energetycznej, kultury i zdrowia, mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski i jej regionów. Dostępne środki finansowe będą przeznaczone przede wszystkim na budowę i modernizację infrastruktury transportowej w ramach sieci TEN - T, zapewnienie nowoczesnych usług kolejowych, rozwój transportu intermodalnego, poprawę dostępu do portów oraz rozwój dróg wodnych. Realizowane będą również przedsięwzięcia z zakresu dostosowania usług lotniczych do rosnącego popytu oraz rozwoju inteligentnych systemów transportowych. Ponadto wsparcie zostanie ukierunkowane na rozbudowę i modernizację infrastruktury komunikacyjnej oraz zakup taboru w obszarze transportu publicznego. W zakresie zachowania, ochrony i poprawy jakości środowiska oraz racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych realizowane będą przedsięwzięcia mające na celu zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń oraz redukcję ilości zanieczyszczeń wprowadzanych do środowiska. W szczególności działania realizowane w ramach tego programu skupione będą na ochronie powietrza i wód, gospodarce odpadami oraz zapewnieniu bezpieczeństwa ekologicznego. Ponadto dostępne środki finansowe zostaną przeznaczone na wspieranie przedsiębiorstw zobligowanych do dostosowania swojej infrastruktury do wymogów ochrony środowiska oraz na zahamowanie strat różnorodności biologicznej na wszystkich poziomach jej organizacji, jak również rozwój i wzmacnianie systemu obszarów chronionych. Oprócz działań z zakresu transportu i środowiska PO Infrastruktura i Środowisko wspierać będzie przedsięwzięcia w zakresie rozwoju technologii wykorzystujących odnawialne i alternatywne źródła energii, zwiększenia stopnia wykorzystania energii pierwotnej i obniżenia energochłonności gospodarki oraz ograniczenia negatywnego oddziaływania elektroenergetyki i górnictwa węgla na środowisko. Wsparcie zostanie skierowane na poprawę bezpieczeństwa energetycznego poprzez rozwój infrastruktury rynków i bezpieczeństwa dostaw paliwa i energii elektrycznej, zmniejszanie energochłonności mieszkalnictwa oraz termomodernizację. W celu tworzenia warunków dla wzrostu konkurencyjności i znaczenia kultury jako czynnika rozwoju społeczno - ekonomicznego w ramach PO Infrastruktura i Środowisko środki zostaną ukierunkowane na rozwój infrastruktury kultury i ochronę dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym. Ponadto w ramach programu wspierane będą również działania z zakresu bezpieczeństwa zdrowotnego społeczeństwa i poprawy efektywności systemu ochrony zdrowia, w tym na rozwój infrastruktury ochrony zdrowia, rozwój systemu ratownictwa medycznego oraz rozwój nowoczesnych usług medycznych (takich jak: telemedycyna, e - zdrowie, cyfrowe zasoby ochrony zdrowia).
Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka - celem programu jest wzmocnienie roli przedsiębiorstw w procesie budowy gospodarki opartej na wiedzy. W ramach programu wyróżniono cztery cele szczegółowe: wzmocnienie pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw, zwiększenie wpływu sektora nauki na gospodarkę, tworzenie miejsc pracy w nowoczesnej gospodarce oraz wzmocnienie powiązań międzynarodowych polskiej nauki i gospodarki. Program zakłada kompleksowe wsparcie przedsiębiorców wykorzystujących innowacyjne przedsięwzięcia, w szczególności w zakresie prowadzenia prac badawczo - rozwojowych, inwestycji, tworzenia miejsc pracy oraz doradztwa i szkoleń niezbędnych do realizacji inwestycji. Celem ułatwienia tworzenia, transferu oraz wdrożenia nowych rozwiązań, zarówno technologicznych, jak i organizacyjnych przez przedsiębiorców, wsparciem zostaną objęci nie tylko przedsiębiorcy, ale również szeroko rozumiane otoczenie biznesu o znaczeniu ponadregionalnym.
W ramach działań mających na celu zwiększenie efektywności funkcjonowania instytucji otoczenia biznesu przewiduje się wsparcie sektora nauki działającego na rzecz zwiększania nowoczesności polskiej gospodarki poprzez wsparcie działalności naukowej, która wpisuje się w potrzeby przedsiębiorców a także zapewnia podaż najnowocześniejszych rozwiązań technologicznych dla gospodarki. Jednocześnie wsparciem objęte zostaną kluczowe z punktu widzenia całej gospodarki instytucje wspierające wzrost innowacyjności firm oraz rozwój przedsiębiorczości, w tym sieci tych instytucji, silne ośrodki innowacyjności oraz instytucje dostarczające kapitał na realizację przedsięwzięć innowacyjnych. Istotnym elementem budowy gospodarki opartej na wiedzy jest rozwój narzędzi społeczeństwa informacyjnego, zarówno w sferze publicznej, jak i prywatnej. Ponadto, wsparcie obejmie współpracę w sferze gospodarki i nauki, obejmującą zarówno przedsiębiorców, jak i instytucje otoczenia biznesu, w tym jednostki naukowe. Wsparciem zostaną objęte również działania mające na celu wzmocnienie powiązań międzynarodowych polskiej nauki oraz gospodarki.
Celem Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki jest wsparcie dla pełnego wykorzystania potencjału zasobów ludzkich, poprzez wzrost zatrudnienia i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw i pracowników, a także podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, poprzez wyposażenie odbiorców wsparcia w kompetencje zwiększające konkurencyjność na rynku pracy. Realizacja tego celu odbywać się będzie poprzez zwiększenie możliwości dostępu do zatrudnienia, tworzenie warunków dla pełnej spójności społecznej, wzmocnienie adaptacyjności zasobów ludzkich i gospodarki oraz poprawę jakości pracy. Zwiększanie szans utrzymania zatrudnienia wszystkich pracujących oraz uzyskanie zatrudnienia przez bezrobotnych bądź poszukujących pracy, jak również innych znajdujących się w niekorzystnej sytuacji na rynku pracy, następować będzie poprzez oferowanie aktywnych form wsparcia, podnoszenie kwalifikacji oraz rozwój alternatywnych i elastycznych form zatrudnienia. W celu zwiększenia możliwości podjęcia lub utrzymania zatrudnienia, wprowadzane będą zachęty do podejmowania własnej działalności gospodarczej i promowane działania z zakresu przedsiębiorczości. Wsparciu osób bezrobotnych i wykluczonych społecznie towarzyszyć będzie zwiększanie skuteczności funkcjonowania instytucji rynku pracy oraz instytucji działających w obszarze polityki społecznej. Jednocześnie niezwykle istotny jest rozwój potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw, poprzez wsparcie dla małych firm w zakresie ich adaptacyjności, inwestycje w doskonalenie zawodowe kadr, poprawę jakości zatrudnienia i wspieranie transferu wiedzy w przedsiębiorstwach. W zakresie edukacji przewiduje się rozwijanie systemu kształcenia przez całe życie oraz zapewnienie wysokiej jakości edukacji na wszystkich jej poziomach, dostosowanej do potrzeb rynku pracy. Modernizacja systemu edukacji, mająca na celu przystosowanie oferty edukacyjnej do potrzeb gospodarki opartej na wiedzy i wymogów rynku pracy, zakłada działania ukierunkowane na wyrównywanie szans edukacyjnych, wsparcie i promocję systemów kształcenia ustawicznego, w tym kształcenia na odległość oraz wspomaganie rozwoju systemu edukacji poprzez działania badawcze i analityczne.
Oprócz wsparcia dla zatrudnienia i edukacji program ma również na celu wzmocnienie zdolności polskiej administracji do wypełniania misji publicznej w nowoczesny i partnerski sposób oraz tworzenie warunków dla rozwoju instytucji społeczeństwa obywatelskiego aktywnie zaangażowanego w sprawy publiczne. W ramach programu realizowane będą przedsięwzięcia mające na celu budowę sprawnego i partnerskiego państwa, poprzez m.in. wsparcie zasad good governance, podnoszenie kompetencji kadry urzędniczej i wymiaru sprawiedliwości, wdrożenie nowoczesnych narzędzi zarządzania oraz rozwój współpracy administracji publicznej z partnerami społeczno - gospodarczymi. W ramach tego programu aż 70% alokacji wdrażane będzie regionalnie.
Nadrzędnym celem Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna jest zapewnienie sprawnego i efektywnego przebiegu realizacji NSS oraz osiągnięcie pełnej absorpcji środków funduszy strukturalnych możliwych do pozyskania w latach 2007 - 2013. Działania w ramach tego programu skierowane będą na zapewnienie sprawnego funkcjonowania systemu zarządzania, wdrażania, monitorowania, kontroli i oceny pomocy strukturalnej. Obsługa tego systemu wymaga zaangażowania dużych zasobów administracyjnych w postaci wykwalifikowanej kadry urzędników państwowych. PO zapewnia środki i narzędzia służące finansowaniu i obsłudze procesu realizacji NSS, zapewnienie ciągłości programowania operacji funduszy strukturalnych. Ponadto, środki w ramach PO zostaną przeznaczone na skuteczne rozpowszechnianie informacji i promocję NSS oraz zapewnienie odpowiedniego przepływu i wymiany informacji pomiędzy uczestnikami procesu realizacji NSS.
Programami służącymi realizacji Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybackiej będą: Program Operacyjny "Rozwój obszarów wiejskich” i Program Operacyjny "Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich”.
Pierwszy z nich ma za zadanie rozwijanie konkurencyjnej gospodarki, opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zdolnej do długofalowego harmonijnego rozwoju, zapewniającej wzrost zatrudnienia i osiągnięcie spójności społecznej, ekonomicznej i przestrzennej z Unią Europejską na poziomie regionalnym i krajowym.
Podstawą dla realizacji tego modelu jest koncepcja wielofunkcyjności obszarów wiejskich, rolnictwa i leśnictwa. Z jednej strony zakłada ona potrzebę dywersyfikacji dochodów ludności wiejskiej, a tym samym odejście od dominującej pozycji rolnictwa w gospodarce wsi. Z drugiej strony zaś uwypukla rolę, jaką rolnictwo i leśnictwo może odegrać w zachowaniu walorów krajobrazowych, konserwacji środowiska naturalnego (bogactwa siedlisk przyrodniczych i gatunków roślin i zwierząt) oraz dziedzictwa kulturowego wsi. Dzięki temu przyczyni się ona zarówno do stabilizacji dochodów ludności wiejskiej jak i do stymulowania usług mających charakter dóbr publicznych. Właśnie z racji pełnienia przez rolników niezwykle istotnych ze społecznego punktu widzenia funkcji rozwój rolnictwa wielofunkcyjnego całkowicie zgodny jest z oczekiwaniami konsumentów. Ponadto jest on również kompatybilny z realizowaną przez Unię Europejską polityką spójności społeczno - gospodarczej, której zasadniczym celem jest niwelowanie różnic rozwojowych między poszczególnymi regionami Wspólnoty. W tym kontekście występuje jako czynnik legitymizujący wsparcie obszarów wiejskich ze środków publicznych.
Rozwój wielofunkcyjny rolnictwa i leśnictwa zgodny jest z oczekiwaniami społecznymi, a zarazem stabilizuje funkcje ekonomiczne gospodarstw. Model ten jest kompatybilny z realizowaną przez Wspólnotę polityką spójności społeczno - gospodarczej, której zasadniczym celem jest niwelowanie różnic rozwojowych między poszczególnymi regionami Unii Europejskiej.
W oparciu o analizę sytuacji społeczno - ekonomicznej obszarów wiejskich, sektora żywnościowego i leśnego, pojawiających się szans i zagrożeń dla rozwoju tych sektorów określone zostały główne cele Programu. Są one zbieżne ze Wspólnotową strategią rozwoju obszarów wiejskich, a także zapisami krajowej strategii rozwoju obszarów wiejskich. Są to:
poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego,
poprawa stanu środowiska abiotycznego, siedlisk przyrodniczych i krajobrazu,
poprawa jakości życia na obszarach wiejskich oraz dywersyfikacja działalności,
budowanie struktur lokalnych na rzecz zatrudnienia i dywersyfikacji.
Ich realizacja będzie się odbywać za pomocą wybranych działań, których ostateczna lista zostanie ustalona w drodze uzgodnień na poziomie kraju i zatwierdzona przez Komisję Europejską.
Przy wyznaczeniu celów i działań uwzględniono również zakres innych polityk krajowych i wspólnotowych, które swoim zasięgiem obejmują obszary wiejskie. Dla osiągnięcia pożądanych celów szczególne znaczenie będzie miała implementacja oraz upowszechnienie metod oddolnego rozwoju obszarów wiejskich, gdzie kluczową rolę odgrywa partnerstwo na szczeblu lokalnym w formułowaniu i wdrażaniu strategii rozwoju. Realizacja programów odnowy wsi powoduje aktywizację i ukierunkowanie działań lokalnych społeczności przez wspólne przedsięwzięcia na rzecz poprawy warunków i jakości życia z wykorzystaniem miejscowych zasobów, w tym zasobów kulturowych. Związany z tym procesem wzrost kapitału społecznego, wyrażający się rozwojem organizacji pozarządowych i przyjmowaniu przez nie roli instytucji rozwoju lokalnego sprzyjać będzie realizacji wielu innych działań wymagających kooperacji osób lub środowisk w szczególności w powstawaniu przedsięwzięć gospodarczych. Szczególną rolę w budowie kapitału społecznego odgrywać będzie inicjatywa Leader, która wzmocni spójność podejmowanych oddolnie decyzji w zakresie planowanych i wdrażanych projektów rozwoju lokalnego. Poszczególne regiony kraju cechują się odmiennymi warunkami rozwoju. Wymagają zatem stosowania różnych, odpowiednich do swoich uwarunkowań, instrumentów. Zróżnicowanie regionalne wyznacza odmienne bariery w rozwoju wsi, rolnictwa i leśnictwa. Przekształcenia strukturalne w rolnictwie i gospodarce żywnościowej oraz zrównoważony rozwój obszarów wiejskich to jedne z najważniejszych wyzwań, jakie stoją przed Rzeczpospolitą Polską. Wynika to z pozycji, jaką zajmuje rolnictwo w strukturze gospodarki polskiej, a także dużej skali niezbędnych dostosowań całości sektora żywnościowego do warunków konkurencji na Jednolitym Rynku Unii Europejskiej.
Biorąc pod uwagę zasadniczy cel polityki strukturalnej, jakim jest poprawa spójności społeczno - gospodarczej na poziomie wewnętrznym (krajowym) i zewnętrznym (w ramach Unii Europejskiej), konieczne jest wzmocnienie działań służących zmniejszeniu istniejących dysproporcji w poziomie rozwoju obszarów wiejskich w stosunku do obszarów zurbanizowanych.
Cel służący uzyskaniu równowagi pomiędzy nakładem połowowym, a dostępnymi i odtwarzalnymi zasobami ryb będzie realizowany nie tylko poprzez redukcję nakładu połowowego w stosunku do zasobów, lecz także modernizację i odnowę floty rybackiej, czasowe wycofanie z działalności połowowej statków rybackich czy także przez regulowane zawieszenie połowów.
Modernizacja i odnowa części floty pozostającej w eksploatacji powinna uwzględniać aspekty ochrony środowiska naturalnego, ekonomiczne i społeczne działalności rybołówczej. Modernizacja czy budowa statku rybackiego może powodować zmniejszenie negatywnego oddziaływania na środowisko morskie w porównaniu do jednostek przestarzałych oraz poprawia warunki i bezpieczeństwo pracy załogi na morzu, z zastrzeżeniem, iż ww. działania nie spowodują zwiększenia potencjału powołowego. Podstawowym czynnikiem decydującym o tych aspektach rybołówstwa jest stan i sprawność silnika głównego, co zależy od jego wieku eksploatacyjnego. Modernizacja i odnowa floty jest elementem bezpośrednio określającym rentowność prowadzenia połowów we wszystkich segmentach floty. W celu zachowania i modernizacji portów i przystani rybackich nastąpi unowocześnienie istniejącej infrastruktury portowej przez modernizację portów rybackich obejmujące usprawnienie operacji wyładunkowych, poprawę warunków rozładunku i przechowywania połowu, usprawnienie warunków do prowadzenia pierwszej sprzedaży ryb. Należy dążyć do zachowania istniejących przystani rybackich jako integralnych elementów dziedzictwa kulturowego obszarów zależnych od rybołówstwa przybrzeżnego mogących przyczynić się do ich rozwoju.
Zwiększenie rentowności całego sektora nie będzie możliwe bez zrównoważonego rozwoju każdego z podsektorów rybołówstwa. Zwiększenie konkurencyjności przetwórstwa rybnego nastąpi poprzez poprawę warunków technicznych, technologicznych, organizacyjnych i sanitarno - higienicznych obiektów, urządzeń i produkcji oraz wprowadzanie nowych technik i technologii przy równoczesnym przestrzeganiu wymogów weterynaryjnych, sanitarnych i ochrony środowiska. W celu uzyskania rozwoju akwakultury należy między innymi unowocześniać i rozwijać bazę produkcyjną, zwiększać wielofunkcyjność gospodarstw rybackich (produkcja rybacka, ochrona środowiska, eko – turystyka, wędkarstwo), zintegrować akwakulturę z programami rozwoju terenów wiejskich, promować retencjonowanie wody i zachowanie bioróżnorodności organizmów wodnych.
Zwiększenie rentowności chowu i hodowli ryb możliwe będzie głównie dzięki poprawie stopnia mechanizacji produkcji stawowej umożliwiającej obniżenie kosztów produkcji, budowie rynku rybnego stabilizującego podaż i zwiększającego możliwości eksportowe, wprowadzeniu rekompensat za przerwy w produkcji spowodowane epizoocjami lub innymi klęskami jak: powodzie, susze, zanieczyszczenia komunalne i przemysłowe. Osiągnięcie celu, jakim jest ochrona i rozwój rybołówstwa przybrzeżnego nastąpi głównie poprzez wspieranie lokalnych społeczności rybackich, zachowanie tradycyjnego rybołówstwa przybrzeżnego i jego walorów, wzrost aktywności gospodarczej obszarów zależnych od rybołówstwa. W wyniku podejmowanych działań restrukturyzacyjnych dotychczasowa struktura społeczno - ekonomiczna obszarów zależnych od rybołówstwa i akwakultury może zostać zachwiana. Istnieje poważna możliwość wystąpienia różnorodnych zmian wynikających głównie ze stanu zasobów ryb przy obowiązku ich eksploatowania w sposób zrównoważony. W związku z tym, na obszarach objętych restrukturyzacją powinna być zapewniona ochrona socjalna dla osób, które mogą zostać dotknięte negatywnymi jej skutkami. Mając na uwadze konieczność utrzymania i rozwinięcia połowów dalekomorskich w oparciu o bazę historyczną, zabezpieczenie praw do połowów na przyszłość, istnieje konieczność politycznego, naukowego i ekonomicznego wspierania prowadzenia połowów poza Morzem Bałtyckim, zarówno na wodach UE, jak i poza wodami Wspólnoty. Zrównoważony rozwój sektora powinien być wspomagany rozwojem myśli naukowej, dzięki któremu będzie możliwe wdrożenie metod mających szczególne znaczenie dla unowocześnienia produkcji, w wyniku ukierunkowania rozwoju badań naukowych, technologii i prac rozwojowych na dziedziny gospodarki rybackiej zapewniające jej dynamiczny rozwój. Działanie będzie polegać na wprowadzeniu w sektorze rybołówstwa nowoczesnych systemów technologicznych, organizacyjnych oraz innowacyjnych w sektorze rybackim. Innowacyjność jest niezbędnym warunkiem funkcjonowania przedsiębiorstw w zmieniającym się otoczeniu. Kreowanie i wdrażanie różnego rodzaju innowacji sprzyja podnoszeniu efektywności, a w konsekwencji zwiększeniu konkurencyjności przedsiębiorstw.
3. Nowe regulacje prawne umożliwiające lepsze wykorzystanie funduszy unijnych w latach 2007 – 2013
System wdrażania w Polsce Perspektywy Finansowej na lata 2007 - 2013 reguluje szereg aktów prawnych, począwszy od rozporządzeń Unii Europejskiej, poprzez Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia, znane powszechnie pod nazwą Narodowej Strategii Spójności, będącej podstawą tworzenia programów operacyjnych, aż do innych ustaw znajdujących zastosowanie w systemie absorpcji funduszy unijnych, takich jak: ustawa o finansach publicznych, ustawa o zamówieniach publicznych, ustawa o partnerstwie publiczno - prywatnym i będąca podstawą regulacji zarządzania funduszami UE w Polsce ustawa o prowadzeniu polityki rozwoju.
W perspektywie finansowej 2007 – 2013 system przepływów finansowych będzie się zasadniczo różnił od systemu obowiązującego w okresie 2004 – 2006. Nowelizacja ustawy o finansach publicznych wprowadziła zasadę, iż środki unijne będą włączone bezpośrednio do budżetu państwa, a środki na finansowanie poszczególnych programów operacyjnych będą ujęte w odrębnych częściach budżetowych dla każdego z programów. Nowelizacja wprowadza nową kategorię budżetową zwaną dotacją rozwojową. Stanowi ona wydatek budżetu państwa przeznaczony na realizację programów finansowanych z udziałem środków pochodzących z funduszy unijnych. Dotacje rozwojowe mogą być przekazywane z budżetu państwa samorządom w formie zaliczki lub zwrotu wydatków poniesionych na realizację programu operacyjnego finansowanego z udziałem środków unijnych. Nowelizacja ustawy o finansach publicznych umożliwia także przekazywanie zaliczek na poczet realizacji projektów przez beneficjentów.
"Łatwiejsze, bardziej praktyczne rozwiązania w ramach zreformowanych zasad finansowych dają lepszą możliwość wykorzystania funduszy unijnych. Większa przejrzystość i wiarygodność zwiększą skuteczność przepływu funduszy i będą lepiej chronić interes podatników" – uważa Dalia Grybauskaite, komisarz UE ds. budżetu i programowania finansowego.
Nowa Regulacja Finansowa, oraz zasady jej implementacji, przyjęte przez komisje, będzie obejmować nowe programy unijne (…) przez okres siedmiu lat. Organicznie biurokratycznych formalności ułatwi dostęp do funduszy. Praktyczne udogodnienia w przypadku grantów i kontraktów publicznych będą szczególnie istotne dla małych i średnich przedsiębiorstw (MSP), szkół, uczelni wyższych, naukowców, agencji rozwojowych oraz samorządów. Granty do 25 tysięcy euro wymagać bowiem będą mniejszej liczby dokumentów. Ponadto praca wykonywana przez pracowników może być częścią wkładu finansowego beneficjenta. Po uprzedniej ocenie ryzyka finansowego przy grantach poniżej 60 tysięcy euro gwarancje finansowe konieczne przed przekazaniem pierwszej transzy dopłaty mogą nie być wymagane. Natomiast zakupy dokonane na kwotę mniejszą lub równą 60 tysiącom euro, przy wykorzystaniu pieniędzy pochodzących z grantu, wymagają jedynie zachowania zasady finansowej racjonalności wydatków i braku konfliktu interesów.
Będzie też miało miejsce podwyższenie progu (60 tysięcy euro zamiast 50 tysięcy euro) sumy wydatków objętych uproszczoną procedurą wydatkowania. Podwyższenie progu dofinansowania pozwoli organizacjom starającym się o małe granty unijne na złożenie prostego oświadczania woli, zastępującego skomplikowaną procedurę udowadniania praktyk w przeszłości. Ponadto uproszczona zostanie procedura przyznawania kontraktów publicznych w sferze pomocy zewnętrznej przy wyższych progach (do 5 mln euro za kontrakt na wykonanie prac).
Komisja uzyska też większą elastyczność w zarządzaniu budżetem, która umożliwi skuteczniejsze działania w przypadku akcji humanitarnych i sytuacji kryzysowych występujących pod koniec roku budżetowego, uruchamiając natychmiast niewykorzystane fundusze bez konieczności wcześniejszej zgody Rady i Parlamentu.
Pełna przejrzystość oraz skuteczniejsza kontrola pomoże chronić unijne interesy. Beneficjenci funduszy strukturalnych, programów pomocy zewnętrznej od 2008 r. i dopłat rolniczych od 2009 r., we wszystkich krajach członkowskich zostaną podani do publicznej wiadomości.
Oprócz tego Komisja będzie dysponowała rozszerzonym instrumentem przeciwdziałania oszustwom i korupcji w postaci centralnej bazy danych organizacji wykluczonych z unijnego finansowania. Będzie ona dostępna dla wszystkich unijnych instytucji oraz władz krajów członkowskich. Baza ta zawierać będzie wszystkie istotne informacje dotyczące podmiotów skazanych za oszustwa i korupcję, zarówno w krajach członkowskich jak i w krajach trzecich korzystających z funduszy unijnych. Nowe zasady finansowania usprawnią sposób składania przez kraje członkowskie sprawozdania z wykonania tej części budżetu unijnego, którą zarządzają (trzy czwarte całego budżetu UE).
Regulacja Finansowa przedstawia ogólne zasady dokonywania wszelkich transakcji, których stroną są instytucje europejskie. Nowe zasady obowiązywać będą od 1 maja 2007 r.
Podsumowanie
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej to wielkie wydarzenia, ale i ogromna szansa dla naszego kraju.
Pomoc, jaką oferuje nam Unia jest ogromną szansą poprawy funkcjonowania polskiej gospodarki, poszczególnych regionów, sektorów oraz całego kraju.
Już przed dniem 1. maja 2004 roku Polska korzystała z takich programów jak PHARE II, ISPA, SAPARD. Celem pomocy w ramach tych programów było odpowiednio pomoc krajom kandydującym w ich przygotowaniach do wstąpienia do Wspólnoty poprzez wspieranie transformacji gospodarczej, inwestycje w ochronę środowiska i transport oraz w rolnictwo.
Po 1. maja 2004 roku pomoc dla Polski pochodziła już z funduszy strukturalnych, z których to przeznaczono środki na poprawę polityki regionalnej kraju. W miarę upływu czasu polscy beneficjenci nauczyli się jak efektywnie wykorzystywać pomoc finansową z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej oraz z Finansowego Instrumentu Orientacji Rybołówstwa. Początkowo wykorzystanie tych środków było niskie i obawiano się czy sprostamy wysokim wymaganiom unijnym, jednakże szybko się z tym uporano.
Na nowy okres programowania to znaczy na lata 2007 – 2013 Polska otrzymała około 58 % środków unijnych i stała się tym samym największym beneficjentem pomocy ze strony Wspólnoty. Teraz już wykorzystując doświadczenie lat poprzednich łatwiej będzie sprostać wymogom formalnym stawianym przez Unię Europejską. Dodatkowo uproszczone zostały niektóre procedury wdrażania funduszy strukturalnych, co niesie za sobą większą możliwość ich uzyskania. Dlatego też musimy jak najlepiej wykorzystać daną nam szansę i możliwie optymalnie wykorzystać tę pomoc.
Bibliografia
1. AP, Polityka Regionalna i fundusze strukturalne UE, „Unia Europejska”, 2002, nr 5, s. 86
2. Bilans korzyści i kosztów przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Prezentacja wyników prac polskich ośrodków badawczych, wyd. UKIE, Warszawa 2003, s. 101
3. Unia Europejska. Tom , red. Elżbieta Kawecka – Wyrzykowska i Ewa Synowiec, Warszawa 2004, s. 305
4. Vademecum – źródło informacji o Unii Europejskiej wyd. UKIE, Warszawa 2002, s.145
5. Strona internetowa UKIE: http://www2.ukie.gov.pl
6. Strona internetowa Urzędu Miasta Ostrołęka: http://www.ostroleka.pl
7. Strona internetowa Agencji Wspierania Inicjatyw Lokalnych SA: http://www.awil.pl
8. Strona internetowa Europejskiego Funduszu Społecznego: http://www.efs.pl
9. Strona internetowa Wikipedia, wolna encyklopedia: http://pl.wikipedia.org/wiki
10. Strona internetowa Nordea Bank Polska: http://www.nordea.pl
11. Strona internetowa Miasta Żyrardowa: http://www.zyrardow.pl
12. Strona internetowa Województwa Śląskiego: http://www.silesia-region.pl
13. Strona internetowa Ministerstwa Rozwoju Regionalnego: http://www.funduszestrukturalne.gov.pl
14. Strona internetowa Uniwersytetu Zielonogórskiego http://www.pkpb.uz.zgora.pl
15. Strona internetowa Ministerstwa Gospodarki: http://www.mg.gov.pl
16. Strona internetowa Województwa Podkarpackiego: http://www.wrota.podkarpackie.pl
17. Strona internetowa Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej: www.mpips.gov.pl
18. Strona internetowa: Sektorowego Programu Operacyjnego Transport: http://www.spot.gov.pl
19. Strona internetowa Organizacji Pozarządowych: http://www.ngo.pl
20. Strona internetowa Regionalnego Systemu Innowacji: http://www.rsi.org.pl
21. Strona internetowa Miasta Rzeszowa: http://www.erzeszow.pl
22. Strona internetowa Ministerstwa Rozwoju Regionalnego: http://www.mrr.gov.pl
23. Strona internetowa Instytutu Europejskiego: http://www.fundacja-pe.org.pl
24. Strona internetowa Europejskiego Doradcy Samorządowego: http://www.doradcasamorzadowy.pl
25. Strona internetowa Parlamentu Europejskiego: http://eur-lex.europa.eu
26. Strona internetowa Faber Consulting: http://www.faberconsulting.com
27. Strona internetowa Fundacji Prawo Europejskie: http://www.uniaeuropejska.net.pl
Spis wykresów
Wykres 1. „Udział poszczególnych państw członkowskich w alokacji środków z funduszy strukturalnych na lata 2004 – 2006” str.53.
Wykres 2. „Wartość refundacji z KE jako procent realizacji zobowiązań na cały okres programowania 2004 – 2006” str.55.
Wykres 3. „Wartość podpisanych umów (wkład UE) wg głównych kategorii tematycznych” str. 56.
Wykres 4. „Wartość realizowanych projektów (wkład UE) wg rodzajów beneficjentów” str. 57.
Wykres 5. „Wartość refundacji z KE jako procent realizacji zobowiązań na cały okres programowania 2004 - 2006 – EFRR” str. 58.
Wykres 6. „Wartość refundacji z KE jako procent realizacji zobowiązań na cały okres programowania 2004 - 2006 – EFS” str. 59.
Wykres 7. „Wartość refundacji z KE jako procent realizacji zobowiązań na cały okres programowania 2004 - 2006 – EFOiGR” str. 59.
Wykres 8. „Wartość refundacji z KE jako procent realizacji zobowiązań na cały okres programowania 2004 - 2006 – FIFG” str. 60.
Treść zweryfikowana i sprawdzona
Zgodnie z misją, Redakcja serwisu dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne i sprawdzone treści edukacyjne.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.