To układ krążenia zaopatruje każdą komórkę naszego ciała w pokarm i tlen, a także usuwa ze wszystkich komórek szkodliwe i niepotrzebne substancje.
Układ krwionośny człowieka składa się z serca i pokrywającej całe ciało sieci naczyń krwionośnych: żył, tętnic i naczyń włosowatych. Naczynia tworzą system zamknięty. Można w nich wyróżnić dwa obiegi; obieg płucny zwany małym obiegiem krwi i obieg obwodowy zwany dużym. Obieg mały zapewnia zaopatrzenie krwi w tlen, a obieg duży rozprowadza utlenowaną krew po całym organizmie. Serce jest siłą napędową, zapewniającą przepływ krwi w naczyniach krwionośnych. W transporcie krwi uczestniczą naczynia krwionośne. Tętnice odprowadzają krew utlenowaną z serca, żyły zaś doprowadzają krew nieutlenowaną do serca, a naczynia włosowate uczestniczą w wymianie substancji między krwią a płynem tkankowym. Układ krwionośny pozostaje pod stałą kontrolą układu nerwowego i hormonalnego. W utrzymaniu krążenia krwi pomagają sercu ruchy mięśni szkieletowych i ruchy oddechowe.
Budowa serca
Serce to mięśniowy worek wielkości zaciśniętej pięści. Ma ono kształt stożka odwróconego wierzchołkiem w dół. Położone jest za mostkiem, bardziej po lewej stronie i podstawą sięga do drugiego żebra. Serce dorosłego mężczyzny waży około 300 g, kobiety około 270 g. To dość duży narząd, ponieważ musi zapewni odpowiednią szybkość transportu krwi.
Ten bardzo ważny narząd składa się z dwóch przedsionków - lewego i prawego - i dwóch komór - też lewej i prawej. Komory oddzielone są od przedsionków zastawkami. Otwarte zastawki serca pozwalają krwi przepłynąć z przedsionków do komór, wskutek ich skurczu. Podczas skurczu komór zastawki zamykają się, co uniemożliwia cofnięcie się krwi do przedsionków.
Serce zbudowane jest ze specjalnego rodzaju tkanki mięśniowej zwanej sercową. Kiedy mięsień sercowy kurczy się, zmniejsza swoją objętość, a przy rozkurczaniu zwiększa ją.
Cykl pracy serca
Pracą serca kieruje specjalny układ przewodzący - coś w rodzaju naturalnego rozrusznika serca, który pobudza mięsień sercowy do skurczów - dzięki temu przedsionki i komory kurczą się według ustalonego rytmu: skurcz przedsionków, skurcz komór, przerwa. Cały cykl pracy serca trwa niespełna sekundę i składa się z trzech faz.
Pierwszą z nich jest spoczynek serca. W tym czasie jamy serca wypełniają się krwią, która napływa z żył a ciśnienie krwi w sercu jest niskie. Przerwy, kiedy nie pracuje żadna część serca, pozwalają sercu na odpoczynek, zważywszy, że musi ono miarowo pracować przez całe życie człowieka!
Kolejnym etapem jest skurcz przedsionków, dzięki czemu do komór serca jest wtłaczana krew. Jednocześnie kurczą się komory (to następny etap), co prowadzi do szybkiego wzrostu ciśnienia krwi i zamknięcia zastawek oddzielających komory od przedsionków. Zastawki u wejścia do tętnic otwierają się i krew zostaje wypchnięta z serca.
Naczynia krwionośne
Żyły i tętnice zapewniają transport krwi w małym i dużym obiegu krwi.
Tętnice to wychodzące z serca duże naczynia (aorta - główna tętnica - ma 2 cm średnicy!) o grubych, sprężystych, umięśnionych ścianach.
W aorcie i jej odgałęzieniach płynie krew utlenowana - bogata w tlen, jasnoczerwona. Im dalej od serca, tym tętnice stają się węższe, ich ściany cieńsze, a krew - po każdym rozgałęzieniu i zmniejszeniu średnicy naczynia - płynie coraz wolniej i pod mniejszym ciśnieniem.
Żyły są naczyniami doprowadzającymi krew do serca. Płynie nimi krew nieutlenowana (z wyjątkiem żył płucnych!). Żyły mają znacznie cieńsze ściany, krew płynie w nich pod znacznie mniejszym ciśnieniem. W żyłach obecne są zastawki, które uniemożliwiają cofanie się krwi.
Naczynia włosowate są krótkie, a ich ścianę stanowi tylko jedna warstwa komórek - śródbłonek, w którym znajdują się liczne pory. Umożliwia to wymianę substancji
Obieg krwi
Krew w organizmie człowieka - tak, jak u innych ssaków - krąży w dwóch obiegach: małym (zwanym płucnym) i dużym (obwodowym). Mały obieg krwi zwany płucnym doprowadza krew ubogą w tlen i zasobną w dwutlenek węgla do płuc, gdzie ulega ona utlenowaniu. Obieg ten napędzany jest przez prawą komorę serca. Z płuc krew trafia do lewego przedsionka, a następnie do lewej komory. Stąd jest wypychana do krążenia obwodowego (dużego) tętnicą główną, docierając do wszystkich komórek organizmu.
Uboga w tlen krew powracająca z obiegu obwodowego prowadzona jest do przedsionka prawego, a następnie przetłoczona do prawej komory, gdzie ponownie zostanie doprowadzona do płuc w obiegu płucnym.
W transporcie tlenu uczestniczą wyspecjalizowane czerwone krwinki - erytrocyty.
Badanie pracy serca
Powszechnym sposobem badania pracy serca jest pomiar jego aktywności elektrycznej. Uzyskany zapis określa się mianem elektrokardiogramu (EKG). Z cyklem pracy serca wiąże się pomiar ciśnienia tętniczego. Pomiar ciśnienia tętniczego wykonuje się na tętnicy ramiennej. Podczas skurczu serca i wyrzutu krwi z lewej komory ciśnienie, nazywane skurczowym, jest najwyższe i wynosi w aorcie około 120 mm Hg. Najniższe ciśnienie tętnicze obserwuje się w fazie rozkurczu serca i jest nazywane rozkurczowym. Wynosi ono około 70 mm Hg.
Tętno - to rytmiczne rozciąganie ściany naczyń powstałe po wyrzucaniu krwi z lewej komory do tętnic. Mierzy się je, przykładając palce do tętnicy (najczęściej na nadgarstku lub szyi). Prawidłowe tętno u dorosłego człowieka wynosi 60 - 70 pulsów na minutę.
