"Powrót posła" jako komedia polityczna

Komedia Juliana Ursyna Niemcewicza „Powrót posła”, pisarza, działacza politycznego oraz publicysty, będacego również posłem inflanckim oraz zwolennikiem reform na SejmieWielkim, jest utworem, w którym autor posłużył się znanym w komediach politycznych chwytem. Przedstawił on mianowicie bohaterów sztuki w dwóch przeciwnych obozach. Do pierwszego należą Podkomorstwo, Teresa, Walery, a także dwoje służących, Jakub i Agatka. Ich zachowanie oraz wypowiedzi, wolne od obcych zapożyczeń oraz ubarwień, wskazują na to, że mamy do czynienia z prawdziwymi Polakami.
Drugi obóz to typowi na tamte czasy konserwatyści. Niemcewicz wcielił w ich m.in. Starostę-materialistę, dla którego nawet szczęscie własnej córki nie ma znaczenia - liczy się tylko majątek. Jego żona Starościna to typowa francuzka kosmopolitka, żona modna, nie potrafiąca wysłowić się poprawnie po polsku, używając ciągle francuzkich zwrotów. Szarmancki jest z kolei typowym modnisiem, fircykiem, kochankiem i pasożytem społecznym.

Komedia ta próbuje nam uzmysłowić to, co się rzeczywiście działo w ówczesnej Polsce, jednak nie w całej. Przykład Podkomorzego, sarmaty, pokazuje nam, że wyjątki jednak miały miejsce. Przez współmieszkańców opisywany jest on jako mądry, wzorowy ojciec, które nie ma na sumieniu tylko siebie, ale całą rodzinę. Wynika to także z wypowiedzi Agatki - jego służącej: „on jest ojcem aniżeli panem”. Jego syn Walery wyrósł na uczciwego człowieka, dla którego najważniejsze jest dobro ojczyzny. Z jego zachowania wynika także, że jest stały w uczuciach i nie traktuje kobiet jak Szarmancki. Na rzecz miłości do Teresy zrzeka się sutego posagu.

Komedia polityczna to odmiana komedii, w której główny czynnik stanowi ośmieszająca charakterystyka zjawisk społecznych oraz krytyka metod rządzenia, dążenia stronnictw oraz skostnienia aparatu władzy. W związku z tym na zamówienie obozu reform (, którego Niemcewicz był zwolennikiem) został napisany „Powrót posła”. Sam autor chciał w ten sposób wpłynąć na opinię publiczną oraz na postawy polityczne niektórych posłów.

W utworze tym poruszone są aktualne wydarzenia, które miały miejsce na kilka miesięcy przed ogłoszeniem Konstytucji 3 Maja. Są to przede wszystkim zagadnienia związane z: liberum veto, wzmocnieniem władzy królewskiej, wprowadzeniem dziedziczności tronu, dążeniem do zawarcia przymierza z Prusami, odrodzeniem sejmu jako instytucji ustawodawczej, zniesieniem ciemiężenia chłopów oraz reformą szkolnictwa. Duży nacisk kładzie autor na odpowiednie wychowanie młodzieży - kształtowanie postawy obywatelskiej.

Zakończenie „Powrotu posła” jest szczęśliwe, można je odczytać jako wezwanie do zgody. W utworze tym autor wydrwił diametralną głupotę i zacofanie przeciwników reform, ale nie zaprzecza, że na pojednianie jest za późno.

Komedia ta została żywo przyjęta przez publiczność, a o jej sile oddziaływania może świadczyć fakt, że poseł Suchorzeski (przeciwnik reform) zażądał zdjęcie jej ze sceny.