Rodzaje i gatunki literackie

Rodzaj literacki-system ogólnych zasad, według których zbudowane jest dzieło literackie

EPIKA: narrator w 3os lub1; dialogi
-epos-wierszowany utwór przedstawiający przekrój społeczny w przełomowym dla niego momencie ?Iliada?, ?Pan Tadeusz?
-nowela- jednowątkowość; pisana prozą; niewielka ilość postaci i epizodów ?Stary człowiek i morze? Ernest Hemingway
-opowiadanie-jednowątkowość; krótkie; o prostej akcji; pisane prozą ?Siłaczka? Stefan Żeromski
-powieść-wielowątkowość; duży utwór pisany prozą; obejmuję większy wycinek rzeczywistości na tle szeregu wydarzeń ?Syzyfowe prace? Żeromski, ?Lalka? Prus, ?Krzyżacy? Henryk Sienkiewicz
-baśń-nie można określić czasu ani miejsca akcji; dobro zwycięża zło ?Śpiąca królewna? B. Grimm
-legenda(podanie)-związana z faktami historycznymi; może zawierać elementy fantastyczne, ale odwołuje się do faktów, przedmiotów, miejsc i ludzi rzeczywistych; opowieść ludowa, fantastyczna ?Syrena? Artur Oppman
- mit-symboliczna opowieść o powstaniu świata Jan Parandowski
-pamiętnik-chronologiczny opis wydarzeń ?Pamiętnik z powstania warszawskiego? Miron Białoszewski
-gawęda-luźna rozmowa o przeżyciach, z dużą ilością dygresji i ciekawostek ?Pamiętniki Soplicy? Henryk Rzewuski
(-satyra-zadaniem satyry jest ośmieszenie pewnych negatywnych zjawisk lub wad i przywar ludzkich ?Żona modna?)

LIRYKA: monologi
-hymn-rodzaj uroczystej pieśni skierowanej do bóstw ?Mazurek Dąbrowskiego? Józef Wybicki
-pieśń-najstarszy gatunek; różnorodna tematyka; melodyjny i rytmiczny wiersz ?Pieśń Świętojańska o Sobótce? Jan Kochanowski
-oda-utwór wierszowany o kunsztownych układach metrycznych i stroficznych opiewający wzniosłą ideę, postać lub czyn ?Oda do młodości? Adam Mickiewicz
-sonet-kompozycja stroficzna stanowiąca samodzielny utwór złożony z 2 strof 4-wersowych; rymy; utwór opisowo refleksyjny ?Sonety krymskie? Adam Mickiewicz
-elegia-utwór żałobny lub miłosny dotyczący tematów osobistych (np.smutek) ?Elegia o chłopcu polskim? Krzysztof Kamil Baczyński
-tren-utwór oparty na motywach żalu i smutku po śmierci bliskiej osoby Jan Kochanowski
-poemat lityczny-utwór dużych rozmiarów o tematyce osobistej i refleksyjnej; występują opisy doznań i wrażeń ?W Szwajcarii? Juliusz Słowacki
-bajka-jeden z podstawowych gatunków literatury dydaktycznej; wierszowana lub pisana prozą; na koniec morał zwany pointą Julian Tuwim, Jan Brzechwa, Ezop
(-fraszka-utwór wierszowany małych rozmiarów ?Na lipę? Jan Kochanowski)

DRAMAT: dialogi i monologi; świat przedstawiony tworzą bohaterowie swoimi wypowiedziami
-komedia-występują elementy komizmu. Przedstawia ludzi z wadami i ułomnościami. Którzy niezręcznie dążą do osiągnięcia celu. Ich działanie wywołuje śmiech. Kończy się pomyślnie. Opiera się na żywej i wartkiej akcji ?Zemsta? Aleksander Fredro
-tragedia-osią konstrukcyjną jest los osoby, która dążąc do wzniosłego celu walczy z przeciwnościami prowadzącymi do katastrofy. Śmierć głównego bohatera jest konieczna ?Balladyna? Juliusz Słowacki
-dramat właściwy-łączy w sobie cechy tragedii i komedii. Charakteryzuje się poważnym przebiegiem wydarzeń. Nie musi mieć tragicznego zakończenia. Zachowuje duży stopień wierności wobec życia. Obejmuje różne formy kompozycyjne i tematyczne ?Niemcy? Leon Kryczkowski
-dramat groteskowy-cechy: zanik tradycyjnej akcji sprowadzonej do ciągu luźnych, bezsensownych scen (groteska, parodia) ?Kartoteka? Tadeusz Różewicz
-opera-synteza sztuk czyli połączenie słowa, muzyki, plastyki, ruchu, gestu i aktorstwa ?Straszny dwór? Moniuszko
-operetka-krótka opera o lekkiej, melodyjnej i komediowej akcji ?Żołnierz królowej Madagaskaru? Tadeusz Sygietyński
-szopka
-misterium-oparte na obrzędach liturgicznych i biblijnych scen życia ?Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim?
-skecz-kabaretowy krótki utwór sceniczny wywołujący śmiech
FORMA MIESZANA:
-ballada-krótki utwór o dramatycznie ukształtowanej fabule często fantastycznej ?Pani Twardowska? Adam Mickiewicz
-powieść poetycka-pisana wierszem; występuje narrator; ma tajemniczy nastrój ?Konrad Wallenrod? Adam Mickiewicz
-reportaż-publicystyczny; relacja z jakiegoś wydarzenia