Transport wodny – (Żegluga, kabotaż) – jedna z form komunikacji. Oznacza w szczególności przewóz statkami, w celach zarobkowych, pasażerów i ładunków, przez wody morskie lub śródlądowe. Do przewozu towarów używa się wielu wyspecjalizowanych statków: masowców, drobnicowców, kontenerowców, tankowców, chemikaliowców i innych. Przewozy pasażerskie stanowią znikomy odsetek ogólnego transportu ludzi, a to ze względu na długi czas podróży. Jedynie w niektórych regionach świata, na przykład na obszarach o silnie rozwiniętej linii brzegowej lub w państwach wyspiarskich, ważną rolę odgrywa komunikacja promowa.
Żegluga wg obszaru działania
W zależności od obszaru działalności żeglugę można podzielić na:
- żeglugę morską
- żeglugę przybrzeżną
- żeglugę śródlądową
Żegluga morska
Żegluga morska realizowana jest między portami morskimi za pomocą wyspecjalizowanych statków, np.:
- statków pasażerskich do przewozu osób
- statków typu RORO do przewozu samochodów ciężarowych i wagonów kolejowych z towarem
- kontenerowców do przewozu towarów w kontenerach
- gazowców rozmaitego rodzaju do przewozu gazu w różnej postaci
- tankowców do przewozu towaru płynnego, głównie produktów przemysłu naftowego
- drobnicowców do przewozu towarów liczonych w sztukach
- masowców do przewozu towarów sypkich
Ze względu na rejon pływania żeglugę podzielić można na:
- żeglugę krajową – podróże po morskich wodach wewnętrznych i morzu terytorialnym (patrz niżej żegluga przybrzeżna)
- żeglugę bałtycką – podróże przybrzeżne po Morzu Bałtyckim do 10° długości geograficznej wschodniej
- żeglugę międzynarodową – podróże po obszarach morskich innych niż wymienione powyżej, zwana też żeglugą wielką
Żegluga przybrzeżna
Żegluga przybrzeżna ogranicza się do rejonu wód przybrzeżnych. W Polsce rejon ten dotyczy wód do 20 mil morskich od brzegu. Żeglugę przybrzeżną uprawiają statki o małej zdolności żeglugowej wynikającej z ich konstrukcji (np. małe wymiary, niewielkie zanurzenie). Jednostki wchodzące w skład tej floty nazywane są białą flotą, a zaliczają się do niej nieduże statki pasażerskie zarówno o charakterze komunikacyjnym, jak i wycieczkowo-rekreacyjnym. Mała zdolność żeglugowa tych statków rekompensowana jest różnorodnością floty: w jej składzie można znaleźć tramwaje wodne, wodoloty, małe wycieczkowce (w tym bocznokołowce), repliki statków dawnych czy też stylizowane na sławne statki przeróbki kutrów rybackich. Głównymi ośrodkami żeglugi przybrzeżnej w Polsce są Gdańsk i Szczecin, a firmami z największymi tradycjami w tej dziedzinie Żegluga Gdańska i Żegluga Szczecińska.
Żegluga śródlądowa
Żegluga śródlądowa odbywa się po zbiornikach śródlądowych i ciekach. Odbywa się ogólnie w warunkach znacznie bardziej komfortowych niż żegluga morska, co stawia środkom transportu wodnego śródlądowego znacznie mniejsze wymagania, przez co umożliwia również bardziej uniwersalne ich wykorzystanie. Jedynym poważnym mankamentem jest możliwość uprawiania tej żeglugi na mniejszą skalę, jeśli chodzi o jednorazową ilość transportowanych osób lub ładunków. Specyfiką tej żeglugi jest również występowanie różnorodnych przeszkód – mielizny, mosty, śluzy itp. Żegluga ta charakteryzuje się stosowaniem statków wodnych o mniejszej autonomiczności, używaniem jednostek pływających o mniejszych parametrach niż na morzu (długość, głębokość, wyporność, moc, ładowność itp.), możliwością wykorzystywania zestawów jednostek pływających – zarówno pchanych, jak i ciągniętych.
Znacznie łatwiej jest zejść na ląd lub wyładować zawartość jednostki, gdyż praktycznie żegluga ta odbywa się bezpośrednio w sąsiedztwie brzegu (cieki) lub w relatywnie niewielkiej odległości (zbiorniki wodne). Wszelkie krytyczne sytuacje – zarówno ze względu na bezpieczeństwo osób i ładunków, jak i niesprawność samego sprzętu pływającego, są mniej groźne z względu na zazwyczaj bliską obecność pełnej infrastruktury cywilizacyjnej (szpitale, warsztaty, środki łączności, transport lądowy, dostępność wszelkich służb), a zagrożenie krytycznymi warunkami pogodowymi jest mniejsze, gdyż nie występują one na tak dużą skalę jak na morzu. Dlatego też do obsługi śródlądowych środków transportu wodnego są wymagane niższe kwalifikacje od osób ich obsługujących, co nie zmienia faktu, że wymagane są specjalistyczne kwalifikacje ze względu na charakter cieków i akwenów.
Żegluga wg. charakteru
Wg innych kryteriów podziału występują jeszcze:
- żegluga kabotażowa
- żegluga liniowa
- żegluga trampowa
- żegluga wahadłowa
Żegluga kabotażowa
Żegluga kabotażowa lub kabotaż to żegluga pomiędzy portami tego samego państwa. Jeśli odbywa się w obrębie jednego morza nazywana jest kabotażem małym. Jeśli porty te znajdują się na różnych morzach to mówimy o kabotażu wielkim. Często kabotażem nazywa się ogólnie żeglugę przybrzeżną.
Żegluga liniowa
Żegluga liniowa odbywa się na stałych trasach według określonego rozkładu rejsów.
Żegluga trampowa
Żegluga trampowa lub tramping to rodzaj żeglugi bez stałego rozkładu rejsów; przewóz najczęściej całookrętowych ładunków wynikający z aktualnego zapotrzebowania rynku przewozowego.
Żegluga wahadłowa
Żegluga wahadłowa to forma żeglugi odbywająca się wyłącznie między dwoma konkretnymi portami lub przystaniami. W zależności od akwenu, który ma do pokonania statek może zaliczać się do żeglugi morskiej, przybrzeżnej lub śródlądowej. W skład floty obsługującej taką formę transportu najczęściej wchodzą różnej wielkości promy z furtami dziobowymi i rufowymi umożliwiającymi wjazd i wyjazd pojazdów z obu stron statku.
Rodzaje żeglugi w polskim prawie
Podział na rodzaje żeglugi został określony w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 1 lipca 2002 w sprawie wymagań dotyczących technicznego i pozatechnicznego bezpieczeństwa żeglugi jednostek pływających Straży Granicznej. Poza niżej wymienionymi prawodawca wyszczególnia także żeglugę śródlądową i międzynarodową.
Żegluga bałtycka
Żegluga bałtycka oznacza żeglugę po Morzu Bałtyckim i innych morzach zamkniętych o podobnych warunkach żeglugowych, a także żeglugę na morzach otwartych do 50 mil morskich od miejsca schronienia, z dopuszczalną odległością między dwoma miejscami schronienia do 100 mil morskich.
Żegluga przybrzeżna
Żegluga przybrzeżna oznacza żeglugę w odległości nie większej niż 20 mil morskich od brzegu w rejonie Morza Bałtyckiego lub innego morza zamkniętego o podobnych warunkach żeglugowych.
Żegluga krajowa
Żegluga krajowa oznacza żeglugę na wodach morskich w odległości nie większej niż 12 mil morskich od brzegu morskiego Rzeczypospolitej Polskiej.
Żegluga osłonięta
Żegluga osłonięta oznacza żeglugę na akwenie Zalewu Szczecińskiego i Wiślanego oraz po Zatoce Gdańskiej na zachód od linii łączącej punkt na Mierzei Helskiej o współrzędnych 54°35' szerokości geograficznej północnej i 18°49' długości geograficznej wschodniej z punktem na Mierzei Wiślanej o współrzędnych 54°22' szerokości geograficznej północnej i 18°57' długości geograficznej wschodniej.
Żegluga portowa
Żegluga portowa oznacza żeglugę w obrębie portów, łącznie z Roztoką Odrzańską, do linii równoleżnika przechodzącego przez Bramę Torową nr 4 na Kanale Piastowskim i Zalewie Kamieńskim.
Główne porty
Polskie
- Gdańsk
- Gdynia
- Świnoujście
- Szczecin
~ Darłowo
~ Elbląg
~ Hel
~ Kołobrzeg
~ Łeba
~ Police
~ Władysławowo
~ Ustka
Świata
- Rotterdam (Holandia) – przeładunek przeładunek mln ton: 291,6
- Singapur (Singapur) – 238,4
- Kobe (Japonia) – 169,6
- Chiba (Japonia) – 168,3
- Szanghaj (Chiny) – 139,6
- Nagoja (Japonia) – 130,9
- Jokohama (Japonia) – 122,5
- Antwerpia (Belgia) – 103,7
- Hongkong (Chiny) – 102,4
- Kitakyushu (Japonia) – 98,7
