Scharakteryzuj ustroje polityczne państw starożytnego Bliskiego Wschodu

Do pierwszych cywilizacji starożytnych przede wszystkim można zaliczyć cywilizacje zamieszkujące Mezopotamię nad wielkimi rzekami Eufratem i Tygrysem. Krainę tę od północy zamykają góry Kurdystanu i Płaskowyż Armeński, na południu Zatoka Perska oraz Pustynia Syryjska i Arabska, natomiast granicę wschodnią wyznaczają góry Zagros i Wyżyna Irańska. Dzięki wylewom tych dwóch największych rzek Azji Zachodniej możliwy był rozwój wielu cywilizacji. Najstarszą z nich byli Sumerowie, późniejsze państwa to Sumero-Akad, kolejnymi są: Babilonia, Asyria i Persja. W tym samym czasie na terenie północno-wschodniej Afryki rozwijała się cywilizacja egipska. Obejmowała ona obszar ok. 1 mln km2. Początkowo dzieliła się na 2 państwa: Egipt Górny (mierzony od pierwszej katarakty do początków delty Nilu) i Egipt Dolny (leżący w delcie Nilu). . Wszystkie te państwa cechował ustrój zwany despotią teokratyczną polegający głownie na tym, iż główną rolę w państwie sprawował jeden władca. Role społeczne w tych cywilizacjach były w mniejszym lub większym stopniu ściśle zhierarchizowane. Wydaje mi się, iż takie rządy w państwie były jedynymi możliwymi, a także najlepszymi w tamtych czasach.

Pierwsi Mezopotamię zamieszkiwali Sumerowie tworzący tzw. państwa-miasta w IV i III tys. p.n.e. Po upadku Sumerów na tym terenie nastąpił okres sumeryjsko-akadyjski (XXI-XIX w. p.n.e.). Kolejne dominujące na terenie dorzecza Tygrysu i Eufratu państwo to Babilonia, której okres świetności przypada na czas panowania wielkiego władcy Hammurabiego w latach 1728-1686 p.n.e. Jednak w pierwszej połowie I w. p.n.e. podporządkowali ją sobie Asyryjczycy, którzy w latach 721-705 za panowania Sargona II zajęli niemal cały obszar od wschodnich wybrzeży Morza Śródziemnego do Zatoki Perskiej. Po upadku Asyrii ten obszar zasiedlili Medowie, których jednak w 539 r. p.n.e. podbił Cyrus II Starszy będący władcą kolejnego wielkiego imperium- Persji. Historia największej ówczesnej cywilizacji Afryki- Egiptu obejmuje prawie 3000 lat od ok. 3100 r. p.n.e. do 332 r. p.n.e. Według tradycji jej zjednoczenie zawdzięcza się Menesowi, jednak było ono procesem długotrwałym, który odbywał się drogą podboju Egiptu Dolnego przez Egipt Górny.

Sumerowie nie posiadali scentralizowanego obejmującego cały obszar państwa. Podzieleni byli na miasta-państwa. Rządzili w nich kapłani z tytułem „en” lub „ensi”. Najwyższą władzę miał kapłan-król posiadający władzę sądowniczą, administracyjną i wojskową. Jednakże przy podejmowaniu jakichkolwiek decyzji konsultował się on z tzw. radą starszych (tworzyła ją arystokracja), jeśli nie otrzymywał ich zgody brał pod uwagę zdanie zgromadzenia obywateli, czyli mężczyzn. Na czele wojska stał naczelnik. Sumerowie toczyli walki między swymi miastami-państwami, łupy z podbitych ziem przypadały królom i naczelnikom.

W roku 2340 p.n.e. król, plemienia Akadów żyjącego do tej pory w cieniu Sumerów, Sargon Wielki podbił obszar całej Mezopotamii. Późniejsza nazwa założonego przez niego państwa czyli Sumero-Akad wskazuje, iż lud ten pozostawał pod wielkim wpływem kultury swych poprzedników. Akadowie są założycielami pierwszej monarchii stworzonej przez Sargona I i panującej przez 200 lat.

Już od XIX w. p.n.e. w środkowej Mezopotamii (80 km od dzisiejszego Bagdadu) rozwijało się miasto Babilon, jednak dopiero za czasów panowania swego największego wodza Hammurabiego osiągnęło ono znaczenie w ówczesnym życiu politycznym. Zdobył on panowanie nad prawie całą Mezopotamią i wysunął na pierwszy plan nową stolicę- Babilon, dzięki czemu w znacznym stopniu scentralizował wcześniej rozbity kraj. Hammurabi jako pierwszy władca ujednolicił i spisał prawo w swym państwie. Wprowadził tzw. prawo talionu (zasada: oko za oko, ząb za ząb), a także podzielił społeczeństwo. Na szczycie drabiny społecznej znajdowali się wolni obywatele (awilumi), poniżej ludność bez praw obywatelskich (muszkeni), a na końcu niewolnicy (wardumi). W państwie Hammurabiego obok wielkiej własności ziemskiej istniała własność królewska, z której to parcele przeznaczone były dla pracowników administracji królewskiej, a część dzierżawiono chłopom w zaian za daninę. Stosowano także kolonizację wojskową tzn. w zamian za ziemię chłop zobowiązany był do służby wojskowej.

Jednakże w XIII w. p.n.e. Babilonia uległa kolejnemu wielkiemu imperium, a mianowicie Asyrii, której władcą był w tym czasie Tukultiniun I. Pierwszym istotnym władcą tego państwa był Tiglatpilezar III, który w dużej mierze zreformował armię. Władcy byli utożsamiani z bogami i posiadali władzę absolutną. Niestety Asyria nie była imperium trwałym głównie przez brak scentralizowania władzy w państwie, a także brak wytworzenia konkretnych praw spalających różnorodne części państwa. Przez to w Asyrii dochodziło do częstych buntów, które co prawda krwawo tłumione były jedną z przyczyn upadku tegoż imperium.

Po zniknięciu Asyrii z areny dziejów, a także pokonaniu plemienia Medów znaczne wpływy na terenie Mezopotami zdobyła Persja. W tym największym w tamtych czasach imperium istniejącym 200 lat władca posiadał władzę absolutną, reprezentował bogów na Ziemi (nosił tytuły: wielki król i król królów), tron był dziedziczny. Państwo było podzielone na wielkie okręgi administracyjne tzw. satrapie, na których czele stali naczelnicy zwani satrapami. Jeden z późniejszych władców Persji Dariusz I zainicjował wiele reform społeczno-politycznych i gospodarczych. Uporządkował on system danin, ustalił wysokość różnych opłat i ceł, a także ujednolicił system miar i wag. Żołnierze perscy byli sowicie opłacani, a także poważani. Do najważniejszych oddziałów należała tzw. gwardia „nieśmiertelnych” licząca 10 000 żołnierzy, natomiast mniejszą rangę posiadała piechota.

W czasie gdy na terenie Mezopotamii do władzy dochodziły coraz to inne państwa, a Afryce niezmiennie rozwijało się jedno państwo- Egipt. Choć kilkakrotnie ulegał on rozbiciu, to jednak przeważała w nim tendencja do centralizacji i integracji wywołanej głównie warunkami naturalnymi (oddaleniem od innych cywilizacji, a także koncentrowaniem się życia społeczności wzdłuż Nilu). Jak już wspomniałam wcześniej zjednoczenie Dolnego i Górnego Egiptu trwało długo (społeczeństwo mniej cywilizowane narzuciło panowanie bardziej rozwiniętemu i osiadłemu społeczeństwu). Oznaką tego zjednoczenia było przyjęcie przez panującego dwóch koron: Dolnego i Górnego Egiptu. Historię zjednoczonego państwa można podzielić na 3 zasadnicze okresy: Starego, Średniego i Nowego Państwa, które były oddzielone okresami przejściowymi, charakteryzującymi się załamaniem państwowości egipskiej. Najwyższą rolę w Egipcie pełnił faraon początkowo utożsamiany z najwyższym bogiem Re, a później uważany za jego syna. Faraon posiadał władzę absolutną, którą dziedziczył po ojcu i pełnił do końca swego życia. Oczywiście posiadał on wielu doradców, najważniejszą rolę pełnił wezyr, który był najwyższym urzędnikiem, urzędnicy o niższej randze to pisarze (ściągali oni podatki i pełnili inne podobne funkcje). Stanowisko urzędnika nie było dziedziczone i zapewniało je odpowiednie wykształcenie. Bardzo ważną, a także wykształconą grupę społeczną stanowili kapłani, którzy często mieli wpływ na decyzje faraona, a także dbali o zachowanie wiary ludu w jego boskie pochodzenie. Nad świątyniami i kapłanami czuwał arcykapłan, który od czasów XX dynastii sprawował swą funkcję dzięki dziedziczeniu. Średnią warstwę społeczną państwa egipskiego stanowili kupcy i rzemieślnicy, natomiast tą najliczniejszą, bo stanowiącą 90%, i posiadającą najmniej praw tworzyli chłopi. Pracowali oni na ziemiach dzierżawionych przez faraona, któremu oddawali daniny.

Ustroje polityczne starożytnego Bliskiego Wschodu były niewątpliwie bardzo do siebie zbliżone. Oczywiście istniały niewielkie różnice lecz, w każdym z tych państw władza zebrana była głównie w rękach jednej osoby. Rola władcy wiązała się także ściśle z wierzeniami ówczesnych cywilizacji. Wydaje mi się, że takie ustroje polityczne były konieczne choćby z uwagi na wiele wojen prowadzonych w tamtych czasach i zróżnicowaniu etnicznym wielu państw. Dzięki władzy absolutnej król mógł szybko i bez sprzeciwów innych osób podejmować decyzje. Mimo swych nieograniczonych kompetencji władcy posiadali w swym otoczeniu grono doradców, a także urzędników, którzy pomagali im w sprawowaniu władzy w państwie. W czasach licznych działań wojennych podejmowanie decyzji poprzez głosowanie dużej grupy osób byłoby utrudnione i czasochłonne, a dzięki władzy absolutnej król mógł szybko sam zdecydować o często bardzo radykalnych działaniach. Wydaje mi się, iż ówczesna władza opierała się głównie na zastraszaniu poddanych, ale jak widać choćby na przykładzie Egiptu utrzymywało to jedność w państwie. Nie zawsze jednak władcy wystarczała wiara poddanych w jego boskie pochodzenie lub dziedziczność tronu. Przykładem jest choćby Asyria, której wewnętrzne rozłamy doprowadziły do upadku imperium. Często także rozłamy w państwach starożytnego bliskiego wschodu były spowodowane nieumiejętnym rządzeniem i brakiem sprecyzowania praw w państwie. Nie można jednak zapomnieć o podbojach innych plemion, które prowadziły do upadków często wielkich imperiów. Być może jednak najazdy innych społeczeństw nie byłyby dużym zagrożeniem, gdyby normy prawne, a także ich przestrzeganie było dobrze zorganizowane w tych wielkich cywilizacjach.