Rating

Pojęcie ratingu i ratingu dla państwa
W literaturze przedmiotu rating jest definiowany jako niezależna i obiektywna ocena ryzyka kredytowego podmiotu zaciągającego dług na rynku. Innymi słowy jest to opinia dotycząca możliwości obsługi zobowiązań płatniczych zaciąganych przez określony podmiot.
Rating kredytowy można określić jako całościową wycenę i klasyfikację przyszłego ryzyka inwestycyjnego związanego z określonym emitentem i jego emisją. Ocena ratingowa jest wyrażana syntetycznie za pomocą zestawu symboli według przyjętej skali i jest wynikiem przeprowadzenia wszechstronnej analizy nie tylko sytuacji określonego podmiotu, ale także otoczenia, w jakim on działa. Rating jest kategorią dynamiczną dotyczącą przyszłości, przy czym trzeba pamiętać, że każda prognoza obciążona jest w mniejszym lub większym stopniu niepewnością. Stąd też oceny poszczególnych agencji ratingowych często różnią się między sobą.
Rating państwa obejmuje w rzeczywistości górny pułap dla obligacji państwowych denominowanych w walutach zagranicznych, podlegających zwłaszcza politycznej kontroli. Zatem, jeżeli dla jakiegoś państwa ustalono rating na Aa2 jako pułap, to emisje papierów w walutach zagranicznych, nawet bardzo dobrego instytucjonalnego emitenta, np. spółki akcyjnej, też będą oceniane jako Aa2.
Agencje ratingowe równolegle z ryzykiem długu w walutach zagranicznych rozpatrują wspomniane wyżej ryzyko transferu, ponieważ w określonych trudnych sytuacjach na międzynarodowych rynkach walutowych występuje ingerencja banku centralnego suwerennego państwa.
W miarę postępującej globalizacji i internacjonalizacji rynków finansowych w latach dziewięćdziesiątych XX wieku suwerenne państwo zaczęło występować jako suwerenny emitent, na wzór innych podmiotów gospodarczych. Zatem można stwierdzić, że ocena wiarygodności państwa przez agencje ratingowe ułatwia w dużym stopniu działalność emisyjną państwa. W przypadku suwerennego emitenta jego rating kredytowy powstaje na ogół w wyniku analizy fundamentalnej, opierającej się na rozbudowanych zbiorach informacji makroekonomicznych. W tym miejscu należy jednak zauważyć, że ocena przyznana państwu rzutuje także na rating firmy, ponieważ obowiązuje zasada, że wiarygodność finansowa firmy nie może być wyższa od wiarygodności przyznanej państwu, na którego terytorium działa firma.
Obiektywna ocena ryzyka państwa jest odpowiedzią na pytanie czy pożyczkobiorcy określonego państwa będą mieli dostęp do walut, których będą potrzebować do obsługi swoich przyszłych zobowiązań wynikających z tytułu wyemitowanych papierów wartościowych. Innymi słowy, czy istnieje zagrożenie niedotrzymania międzynarodowych zobowiązań. Emisja dłużnych papierów wartościowych następuje w postaci bonów, obligacji, weksli, certyfikatów depozytowych, akcji uprzywilejowanych co do płatności dywidendy oraz polis ubezpieczeniowych.
Rating państwa jest równocześnie miarą zdolności i gotowości jego banku centralnego do udostępnienia walut obcych do obsługi zagranicznego zadłużenia podmiotom gospodarczym, a także obsłużenia długu państwa. Tego rodzaju rating nie jest bezpośrednią oceną zdolności kredytowej rządu, lecz odnosi się do łącznego zadłużenia państwa, czyli pożyczkobiorców sektora publicznego i prywatnego. I tak, rząd określonego państwa może mieć, np. ocenę ratingową AAA odnośnie do spłaty długu denominowanego we własnej walucie, natomiast niższy może być rating oceniający zdolność spłaty długu w walutach zagranicznych z uwagi na wysoki poziom zadłużenia zagranicznego lub z powodu innych ważnych czynników politycznych i ekonomicznych.

Przy ocenie zdolności suwerennego państwa do spłaty długu analitycy koncentrują się na dwóch aspektach braku możliwości wywiązania się ze swojego międzynarodowego zadłużenia. Po pierwsze, państwo może nie wywiązywać się ze swoich zobowiązań z powodu stałego deficytu wpływów z tytułu
wymiany z zagranicą. Po drugie, pożyczkobiorcy państwa mogą okazać się zawodni z powodu występowania krótkoterminowego braku płynności spowodowanego między innymi nagłym przerwaniem dopływu gotówki za wyeksportowane towary i usługi. W obu tych przypadkach mogą to być sygnały o narastających problemach strukturalnych oraz pewnych anomaliach, które mogą doprowadzić do długookresowych perturbacji. To z kolei skłania do podjęcia pogłębionych badań i analiz możliwych sprzężeń zwrotnych występujących w obszarze polityki, gospodarki i innych dziedzin.
"Niechęć" suwerennego państwa do spłaty długu często związana jest z rewolucją lub radykalną zmianą rządu, który z powodu swoich arbitralnych racji politycznych nie chce spłacać długu. Sytuacje takie są znane z przeszłości, np. rewolucja radziecka 1917 roku i chińska 1949 roku, czy też deklaracja prezydenta Peru z 1985 r., że dotychczasowy dług będzie sukcesywnie spłacany częścią wpływów uzyskiwanych z eksportu. Takie zachowania przywódców państw wymagają ilościowej oceny ze strony agencji ratingowych ich zadłużenia z uwzględnieniem czynników politycznych i ekonomicznych.
Przy opracowywaniu ratingu określonego państwa wyspecjalizowane agencje korzystają z raportów o krajach, publikacji agencji informacyjnych, statystyk międzynarodowych, raportów ekspertów z podróży zagranicznych oraz innych źródeł zagranicznych, zawierających istotne dane gospodarcze, społeczne i polityczne. Ratingi obejmują grupy wskaźników dotyczących polityki wewnętrznej, polityki zagranicznej, a także gospodarki krajowej i zagranicznej.

Globalne agencje ratingowe
Agencje ratingowe to firny doradztwa inwestycyjnego, które przeprowadzają jakościową klasyfikację dłużnych papierów wartościowych oraz innych zobowiązań ze względu na standing finansowy emitenta poprzez nadanie pożyczkobiorcy stopnia zaufania finansowego wyrażonego za pomocą kodu literowego.
Spośród 40 agencji ratingowych funkcjonujących w różnych krajach zaledwie kilka ma zasięg globalny i są one respektowane przez dużych inwestorów. Do grupy globalnych agencji ratingowych można zaliczyć: Moody's Investors Service, Standard & Poor's, Dun & Bradstreet, Fitch, lopan Rating and Investment In/ormation Inc. oraz A. M. Best Co. W tabeli 7 podane zostały podstawowe informacje o tych agencjach ratingowych.
Najwcześniej, bo już w 1909 r. w USA powstała agencja Moody's Investors Service i do dzisiaj cieszy się uznaniem w skali globalnej. Historia agencji Standard & Poor's sięga 1916 roku. Obecnie agencja ta ma swoje biura w 22 krajach. Agencja ratingowa Dun & Bradstreet wywodzi się z jednej z najstarszych wywiadowni handlowych i ma zasięg globalny. W jej bazie informacyjnej zarejestrowane są dane obejmujące 53 miliony firm działających na całym świecie. FITCH - powstał w wyniku połączenia 'się dwóch firm: Fitch - powstałej w 1924 roku w Stanach Zjednoczonych oraz IBCA - powstałej w 1978 roku w Londynie. Następnie w 2000 roku FITCH kupił Agencję Duff & Phelps, która została utworzona w 1932 roku w Chicago. Dalsza akwizycja FITCHA objęła firmę Thomson Financial BankWatch. FITCH jest jedną z trzech agencji ratingowych, której akcje w całości należą do europejskiego właściciela - firmy FlMALAC, notowanej na giełdzie w Paryżu. Inna agencja globalna to A. M. Best Co., która powstała w 1899 roku w Stanach Zjednoczonych i specjalizuje się w ocenianiu firm ubezpieczeniowych. Japan Rating and Investment Information Inc. (R & J) z lokalnej agencji ratingowej przekształciła się w ciągu kilku lat w agencję globalną.
W Polsce także utworzono w 1996 roku agencję ratingową pod nazwą: Środkowoeuropejskie Centrum Ratingu i Analiz S.A. (CERA S.A.), której strategicznym akcjonariuszem w 1998 roku został Thomson Financial BankWatch. W grudniu 2000 roku inwestorem w CERA S.A. stal się FITCH z 52% udziałem. W dniu 21 listopada 2001 roku NWZ Akcjonariuszy CERA S.A. podjęło uchwały dotyczące zmiany nazwy Spółki na FITCH Polska S.A. oraz podwyższenie kapitału akcyjnego. Jako międzynarodowa agencja ratingowa, FITCH działa na rzecz uczestników rynku kapitałowego. Przygotowuje analizy o najwyższych standardach jakościowych. Agencja ta jest uznawana przez odpowiednie władze regulacyjne na całym świecie. W 1999 roku CERA S.A. przygotowała rating suwerenny Rzeczypospolitej Polskiej, który w skrócie zostanie zaprezentowany poprzez porównanie go z ratingiem jednej globalnej agencji.

Podstawowe zadania agencji ratingowych

Agencje ratingowe dostarczają niezależnych i spójnych opinii o ryzyku kredytowym tkwiącym między innymi w papierach dłużnych emitowanych przez rządy państw. Opinie te są przekazywane w formie tabel ocen kwalifikacyjnych stosowanych przez agencje ratingowe. Aby agencja ratingowa była wiarygodna i uznawana globalnie, powinna być niezależna, obiektywna, profesjonalna, rzeczowa i etyczna.
Ocena klasyfikacyjna jest opinią o możliwościach lub gotowości emitenta do spłacenia długu w całości i w przewidzianym terminie. Zatem ocena klasyfikacyjna stanowi miernik ryzyka niewypłacalności w okresie obowiązywania określonego papieru dłużnego. Trzeba jednak zauważyć, że ocena klasyfikacyjna nie stanowi zalecenia kupna lub sprzedaży wyemitowanego papieru wartościowego. Ocena ma stanowić tylko jeden z czynników pomocnych przy podjęciu decyzji inwestycyjnej.
Agencje ratingowe podkreślają, że w przypadku długu rządowego, ich ocen klasyfikacyjnych nie należy traktować jako opinii co do prawidłowości polityki prowadzonej przez określony rząd. W ratingach oceniane jest bowiem głównie ryzyko niewypłacalności.
Od około 10 lat globalne agencje ratingowe badają i uwzględniają ryzyko państwa w ratingach przedsiębiorstw ubezpieczeniowych, które prowadzą działalność na rynkach o różnym poziomie ryzyka kraju. Szereg lokalnych firm ubezpieczeniowych rozszerzyło swoją działalność na rynki zagraniczne i tam również prowadzi akwizycję. W tym zakresie występuje sprzężenie zwrotne, ponieważ inwestorzy instytucjonalni oraz finansowi pośrednicy, a także ubezpieczone osoby fizyczne i prawne są zainteresowane dokładnym poznaniem wiarygodności i zdolności kredytowej firm ubezpieczeniowych. I tak, np. Moody' s opracowuje i publikuje ratingi ubezpieczeniowe w 20 krajach dla firm ubezpieczenia na życie, ubezpieczeń majątkowych, reasekuracji i innych.


Wybrane obszary, kryteria, wskaźniki i dane liczbowe wykorzystywane
przy ocenie stanu gospodarki państwa .

Przy ocenie stanu gospodarki suwerennych państw agencje ratingowe analizują przede wszystkim niżej wymienione obszary i związane z nimi dane liczbowe. Z przeprowadzonych badań i porównań wynika, że wiodące agencje biorą pod uwagę następujące obszary:
- system polityczny, w tym: formę sprawowania władzy, procedurę zmiany
rządu, stabilność systemu politycznego,
- sytuację społeczną, w tym podział dochodów, dane demograficzne, standard
życia ludności, warunki pracy, poziom bezrobocia, rolę związków zawodowych, różnice etniczne i religijne,
- relacje wewnątrz kraju: transfer funduszy, podatków, odpowiedzialność decyzyjną,
- stosunki polityczne i gospodarcze kraju z zagranicą,.
- zadłużenie zagraniczne państwa pomniejszone o rezerwy dewizowe,
- elastyczność bilansu płatniczego,
- strukturę gospodarki: poziom rozwoju gospodarczego, wielkość produkcji, stopień zróżnicowania produkcji, dynamikę wzrostu gospodarczego, dostępność zasobów naturalnych i infrastrukturę, .
- system kierowania gospodarką narodową obejmujący: efektywność polityki podatkowej, monetarnej i przemian strukturalnych,
- system administracyjny, w tym ograniczenia prawne, system zarządzania i kontroli,
- system podatkowy,


Agencja CERA S.A. opracowuje krótko- i długoterminowe ratingi.

Krótkoterminowe ratingi CERA są opiniami o zdolności emitentów
krótkoterminowych papierów dłużnych i certyfikatów depozytowych do terminowej spłaty nie podporządkowanych zobowiązań krótkoterminowych. Ratingi te dotyczą zobowiązań o terminach zapadalności nie przekraczających jednego roku (chyba że zaznaczono inaczej).


Ratingi krótkoterminowe są nadawane dla emitenta i mają skałę 4-stopniową:

1. CP-I emitenci (lub gwarantujące im instytucje) mają najwyższą zdolność do spłaty nie podporządkowanych zobowiązań krótkoterminowych, która będzie przejawia się w cechach takich jak:
- uznanie produktów w ustabilizowanych branżach oraz wiodącej pozycji na rynku i w rozwoju produktów,
- wysokości zysków i pozytywnego trendu ich wzrostu,
- wysokiego kapitału, umiarkowanego zadłużenia i wysokich norm ostrożnościowych,
- wysokich i stałych marginesów bezpieczeństwa płatności,
- relatywnie wysokich poziomów przychodów,
zagwarantowanego dostępu do rynków finansowych, zapewnionych alternatywnych źródeł płynności.

2. CP-2 (lub gwarantujące im instytucje) mają wysoką zdolność do spłaty nie podporządkowanych zobowiązań krótkoterminowych. Występową będą wymienione poprzednio cechy, jednak w mniejszym natężeniu. Wskaźniki rentowności i pokrycia długu, chociaż też oceniane pozytywnie, mogą podlegać niewielkim zmianom. Wskaźniki kapitałowe mogą być bardziej wrażliwe na wydarzenia rynkowe. Istnieje szeroka baza alternatywnego finansowania płynności.

3. CP-3 - zadowalająca zdolność do spłaty nie podporządkowanych zobowiązań krótkoterminowych.
Niestabilność branży i potencjalna możliwość zmiany profilu finansowego czynią tych emitentów
bardziej podatnymi na niekorzystne wydarzenia na rynku i stwarzają potrzebę bardzo ostrożnego
zarządzania programami finansowymi. Istnieje baza alternatywnego finansowania, która powinna w
razie trudności pozwolić na zakończenie programu pożyczkowego.

4. NK - emitenci oceniani jako "niekwalifikowani" nie wchodzą do żadnej z wyżej opisanych kategorii.
W przypadku udokumentowania przez emitenta istnienia gwarancji lub innego zabezpieczenia jego krótkoterminowych zobowiązań przez stronę trzecią, CERA SA poda obok nazwy ocenianego podmiotu, nazwę gwaranta. Przyznany rating będzie wtedy zawierał ocenę pozycji finansowej gwaranta lub podmiotu wspierającego. Będzie to czynnikiem wpływającym na wysokość przyznanej oceny



Ratingi długoterminowe nadawane są dla emisji i zawierana jest w 9-stopniowej skali:

- AAA - obligacje o najwyższej jakości, stanowiącymi elitę wśród papierów dłużnych. Obsługa zadłużenia z dużym marginesem bezpieczeństwa mieści się w przewidywanych dochodach. Także spłata kapitału jest pewna. Możliwe zmiany w kredytowym profilu emitenta nie powinny osłabiać mocnej pozycji jego obligacji o takim ratingu.

- AA - obligacje uznawane za papier o wysokiej jakości pod każdym względem. Łącznie z obligacjami o ratingu AAA tworzą grupę najwyżej ocenianych emisji. Cechami różniącymi są zakresy wahań elementów determinujących bezpieczeństwo inwestycji.

- A - obligacje o tym ratingu uważane są za zobowiązania o wyższej niż średnia wiarygodność, mające dobrą charakterystykę kredytową. Czynniki określające bezpieczeństwo i pewność płatności kapitału i odsetek posiadają aktualnie bezpieczny margines ryzyka. Obligacje z ta ocena mogą być podatne na zmiany w przyszłości dotyczące danej branży lub produktu.

- BBB - średnia wiarygodność spłaty zobowiązań, mające zwykle dobrą charakterystykę kredytową. Bieżące bezpieczeństwo i pewność płatności kapitału i odsetek są należyte. Niektóre istotne czynniki mogą mięć jedynie wąski margines zabezpieczenia i brakowa może pewności co do przyszłego rozwoju wydarzeń. Zmiany w przyszłości mogą być przewidywalne, ale trudne do oszacowania. Tego typu obligacje nie mają cech całkowicie pewnej inwestycji, czasami mogą zachowywać się jak papier spekulacyjny.

- BB - obligacje odznaczają się istotnymi cechami spekulacyjnymi i znaczną zmiennością w zakresie bezpieczeństwa lokaty. Zazwyczaj płatności kapitału i odsetek nie mogą być uważane za pewne nawet w okresie dobrej koniunktury w gospodarce. Długoterminowe perspektywy dla tego rodzaju obligacji są trudne do przewidzenia.

- B - obligacje nie mają cech pożądanej inwestycji. Istnieją poważne wątpliwości co do wypełnienia
zobowiązań wynikających z obligacji. W każdej chwili może pojawić się problem z terminową spłatą
odsetek i kapitału.

- CCC - obligacje o tym ratingu nie zapewniają bezpieczeństwa inwestycji, a skuteczność ochrony interesów inwestora jest nieprzewidywalna. Istnieje duże prawdopodobieństwo nieuregulowania zobowiązań z tytułu obligacji albo pojawienia się poważnych trudności z płaceniem kontraktowych odsetek i kapitału.

- CC - obligacje są instrumentem dłużnym o wysoce spekulacyjnym charakterze. Często są to emisje obsługiwane terminowo lub z ograniczeniami co do możliwości wypełnienia kontraktowych zobowiązań.

- C - to najniższa grupa zobowiązań. Jest mało prawdopodobne aby emitenci tych obligacji kiedykolwiek poprawili swą pozycję na tyle, by uzyskać ocenę inwestycyjną.