Sudety i Przedgórze Sudeckie - budowa, klimat, roślinność, gleby, podział, gospodarka

Orogeneza
Sudety zostały wypiętrzone podczas orogenezy kaledońskiej oraz orogenezy hercyńskiej. Wtedy nastąpiła metamorfoza wcześniej powstałych skał osadowych i wulkanicznych oraz intruzje skał magmowych. Następnie, przez około 200 mln lat, Sudety były niszczone przez czynniki zewnętrzne. W wyniku ich działania Sudety zostały niemal całkowicie zrównane, a następnie pokryte dość grubą warstwą osadów, głównie piaskowców. Gdyby nie kolejna orogeneza – alpejska – Sudetów by nie było. Sztywne i grube warstwy skorupy ziemskiej nie zostały jednak sfałdowane, lecz potrzaskane na kilkanaście części, z których każda została wyniesiona na inną wysokość. Tak powstały góry zrębowe. Występują tu skały magmowe - głębinowe i wulkaniczne, osadowe oraz metamorficzne.

Krajobrazy
Góry Stołowe - malownicze skałki i urwiste ściany skalne, zbudowane z piaskowców
Karkonosze - masyw zbudowany z granitów, noszący ślady zlodowacenia górskiego, z głębokimi kotłami i U-kształtnymi dolinami polodowcowymi. Tutaj znajduje się najwyższy szczyt Sudetów (Śnieżka, 1603 m n.p.m.).
Góry Wałbrzyskie - skały wulkaniczne tworzące kopulaste wzniesienia o stromych stokach.
Góry Sowie - zbudowane z gnejsów, tworzą krajobraz rozległymi wzniesieniami o łagodnych, kopulastych kształtach. Są to najstarsze góry w Polsce.
Charakterystyczną cechą urzeźbienia Sudetów są duże kotliny i obniżenia śródgórskie. Strefę przejściową między górami a ich przedpolem tworzą pogórza. Ciągną się one od granicy z Niemcami do Gór Sowich.
Wskutek alpejskich ruchów górotwórczych w trzeciorzędzie powstało pęknięcie skorupy ziemskiej (uskok), wzdłuż którego część gór została wypiętrzona, część zaś pozostała na swoim miejscu. Na uskoku rozwinęła się krawędź sudecka, tworząca dziś wyraźny próg sięgający 300 m wysokości. Jest to jednocześnie granica między Sudetami a Przedgórzem Sudeckim.
Przedgórze Sudeckie - falista równina, wznosząca się na wysokość 200-300 m n.p.m. Nad powierzchnię równinną wznoszą się liczne ostro zarysowane wzgórza, zbudowane ze starych skał metamorficznych oraz magmowych. Najwyższą górą na Przedgórzu Sudeckim jest Ślęża (718 m n.p.m.). Jest ona najwyższym wzniesieniem na przedpolu starych gór Europy.

Podział Sudetów
Sudety Zachodnie (od Nysy Łużyckiej po Bramę Lubawską), Środkowe (sięgające po Kotl. Kłodzką i góry Bardzkie), Wschodnie (znajdujące się głównie na terytorium Czech, w Polsce zaliczamy do nich jedynie części Masywu Śnieżnika, G. Bialskich i Złotych oraz skrawek G. Opawskich).

Surowce mineralne
Węgiel kamienny (Wałbrzych, Nowa Ruda), brunatny (turoszów), rudy metali kolorowych i szlachetnych (miedzi, ołowiu, cynku, srebra i złota- Karkonosze, Rudawy Janowickie, G. Wałbrzyskie, G. Sowie, Masyw Śnieżnika), baryt (Boguszów-Gorce, Stanisławów k. Jawora), fluoryt (Kletno), gipsy i anhydryty (Lubań, Lwówek Śląski), granity (Przedgórze Sudeckie), piaskowce, porfiry, melafiry, bazalty, wapienie, marmury.
Gleby: brunatne, bielice, górskie, mady (w dolinach rzek), odmiany gleb brunatnych i płowych, czarnoziemy na Przedgórzu sudeckim.

Klimat
Kształtują go oceaniczne masy powietrza. Stosunkowo chłodny i wilgotny, a poszczególne piętra klimatyczne leżą tu na wysokościach od 250 do 300 m niżej niż w Tatrach. Częste są tu wiatry halne. Charakterystyczny jest także smog. Na Przedgórzu Sudeckim panuje łagodniejszy klimat niż w Sudetach. Kształtują go także napływające tu oceaniczne masy powietrza. Krainę tę cechuje wyraźna przejściowość między ostrym klimatem Sudetów a łagodnym klimatem Niz. Śląskiej.

Wody
Rzeki sudeckie należą prawie w całości do dorzecza Odry. Na lewych dopływach Odry wybudowano jeziora zaporowe. Na niektórych z nich wybudowano małe hydroelektrownie.

Roślinność
Na przedgórzu oraz w kotlinach śródgórskich bory mieszane i grądy, w lasach dolnoreglowych świerki, regiel górny- naturalne bory świerkowe. Kosodrzewina w Karkonoszach, G. Izerskich i Masywie Śnieżnika. Roślinność alpejska tylko w Karkonoszach. Często spotykane torfowiska.

Gospodarka
Góry są regionem typowo przemysłowym, Przegórze zaś jest krainą typowo rolniczą, choć nie pozbawioną przemysłu. Rozwinięta jest także turystyka. Powstał tu także najrozleglejszy okręg przemysłowy, zwany sudeckim.

Przemysł
górnictwo- wydobywanie surowców mineralnych, patrz: surowce mineralne; przemysł włókienniczy (większe miasta Sudetów, Przedgórze w rejonach Dzierżoniowa i Świdnicy), przemysł drzewno-papierniczy, celulozowy, przemysł szklarski, porcelanowy (Sudecki Okręg Przemysłowy; Piechowice, Szklarska Poręba,Wałbrzych), przemysł elektromaszynowy, przemysł środków transportu

Rolnictwo
Na Przedgórzu Sudeckim łagodny klimat i dobre gleby spowodowały, że dominują tutaj uprawy pszenic i buraków cukrowych. Rozwinęła się hodowla bydła. W Masywie Ślęży rozwinęło się sadownictwo czereśni i wiśni. Warunki naturalne Sudetów nie sprzyjają rozwojowi rolnictwa. Uprawia się tu głównie ziemniaki i żyto.

Wody mineralne
Sudety są największym obszarem występowania wód mineralnych w Polsce. Występują tam głównie szczawy (zawierają CO2), wody radoczynne (zawierają niewielkie ilości pierwiastków promieniotwórczych) oraz cieplice (wody, których temp. jest wyższa niż 20 stopni C).