Polska i Polacy w krzywym zwierciadle- omów na wybranych przykładach

Teza: Karykatura polskiej rzeczywistości w PRL-owskich komediach jako próba walki z sytemem komunistycznym.

Dla młodych ludzi czasy PRL-u są czymś odległym, często nie wartym pamiętania. My, jako pokolenie wychowane w demokratycznej Polsce,nie zastanawiamy się nad działaniem sytemu komunistycznego oraz nad jego wpływem na Polaków. Posiadając jednak świadomość narodową powinniśmy uzmysłowić sobie tragizm tych czasów i pamiętać o tych, którzy przez komunizm stracili godność człowieka, bliskich a nawet życie.
Życie w PRL-u było dla społeczeństwa czymś niezwykle trudnym. Nam, być może kojarzy się tylko z psutymi półkami sklepowymi i ciągnącymi się w nieskończoność kolejkami, ale rzeczywistość była zupełnie inna. Kraj w kryzysie gospodarczym, wysokie ceny żywności, wykorzystywanie robotników, cenzura oraz terror w widoczny sposób wpływały na samopoczucie Polaków. Polacy czuli się zniewoleni, bali się buntować.Jednak to bunty najlepiej odzwierciedlają postawy i nastroje ludności. W 1956 roku w Radomiu po raz pierwszy zamanifestowano swoje niezadowolenie. Robotnicy żądali podwyższenia płac i obniżenia cen. Strajk robotniczy został krwawo stłumiony, naprzeciw strajkującym stanęła armia pancerna, zginęły 74 osoby. Taki obrót sprawy jeszcze bardziej utwierdził społeczeństwo w poczuciu ze w Polsce żyje się źle. Pomimo że wstąpienie to przyniosło zmiany w rządzie, nie była to władza, po jaką Poznaniacy wyszli na ulice. Gdy do władzy doszedł Gomułka początkowo ograniczono represje i zwiększono swobody społeczeństwa, ale nie trwało to długo. Niezadowolenie społeczeństwa ponownie zaczęło narastać. W grudniu 1970 po drastycznej podwyżce cen zaczęły się strajki na wybrzeżu. Strajkujący domagali się cofnięcia podwyżki, uregulowania systemu płac i odsunięcia od władzy odpowiedzialnych za podwyżkę. Władze na wieść o zamieszkach wydały rozkaz użycia broni palnej przeciwko demonstrującym, przy czym strzały po ostrzegawczej salwie w górę zgodnie z rozkazem Gomułki miały być oddawane w nogi. Do walki z demonstrantami ruszyło 5 tysięcy milicjantów i 27 tysięcy żołnierzy, Wybrzeże zostało krwawo spacyfikowane. Bilans grudniowych represji był tragiczny: ponad tysiąc sto osób rannych, co najmniej 44 osoby zabite, przeszło 3 tysiące zatrzymanych. Niedługo, bo niecałe 5 lat po tym wydarzeniu robotnicy znowu wyszli na ulice. W czerwcu 1976 roku w Radomiu, Ursusie i Płocku i znowu ich wystąpienia zostają krwawo stłumione. Nie można także zapomnieć o sierpniu 1980 roku –jednym z miesięcy, które odcisnęły największe piętno w historii PRL-u.
Najważniejszy strajk rozpoczęły Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża 14 sierpnia w Stoczni Gdańskiej. Narodził się, trwający 15 miesięcy okres wolności w komunistycznym państwie i powstał ruch społeczny, który wkrótce przeistoczył się w 10-milionową "Solidarność".
Taka rzeczywistość płynęła na ogólne przygnębienie narodu, nic wiec dziwnego ze ówcześni twórcy szukali sposobu, aby go podnieść na duchu i porwać do wspólnej walki o demokrację. W czasach PRL-u postawało wiele filmów i kabaretów, których celem było ośmieszenie systemu. Moim zdaniem jednak to film głównie oddziaływał na Polaków, ponieważ trafiał do masowego odbiorcy. Teraz oglądając filmy sprzed 20 lub 30 lat traktujemy je jako zwykłe komedie, nie zastanawiamy się nad ich głębszym znaczeniem, tymczasem filmy te często w sposób satyryczny odzwierciedlają rzeczywistość Polski Ludowej, pokazują wady systemu w sposób zrozumiały dla przeciętnego widza.
W Rejsie Marek Piwowski przenosi PRL - owską rzeczywistość na pokład statku. W jego komedii widzimy jak działa system komunistyczny i Polacy wrośli w ten system. Ludzie płyną w rejs po Wiśle, aby odpocząć, oderwać się od codzienności. Statek jest miejscem gdzie nie muszą się zmagać z rzeczywistością, która na nich czeka w domu i pracy jednak są tak bardzo przyzwyczajeni do praw,których musieli przestrzegać na lądzie, że sami zaczynają wytwarzać sobie na statku coś w rodzaju małego państwa, funkcjonującego na wzór komunistycznej Polski. Jest rada rejsu, która trzyma władzę, agent, który ma wykrywać osoby, które stawiają opór, wszystkie działania są zakonspirowane, a codzienne zajęcia szarych uczestników rejsu są wręcz absurdalne. Przywiązanie ludzi do systemu widać bardzo wyraźnie podczas wyborów do rady rejsu. Już samo tworzenie tej rady świadczy o tym społeczeństwo ma w sobie zakorzenione poczucie podporządkowania się wyższej władzy, być może było to spowodowane tym,że ludzie obawiali się samodzielnie podejmować decyzje lub było to dla nich wygodne, w każdym razie pozwalało na bierność, która w czasach PRL –u dawała bezpieczeństwo i spokój. Podczas zebrania uczestnicy są wystraszeni, boją się wyrazić własną opinię, tylko nieliczne jednostki decydują się mówić. Pewien absurd w sposobie myślenia społeczeństwa ujawnia scena, kiedy uczestnicy zebrania zastanawiają się, w jaki sposób wybrać sposób głosowania.Na statku kwitnie działalność konspiracyjna, która ma na celu przygotowanie balu, wszyscy uczestnicy rejsu zostają w nią wciągnięci, czują się zobowiązani do utrzymania tajemnicy.
W filmie możemy także zauważyć, w jaki sposób władza reaguje na negatywne nastroje społeczeństwa. Jest scena, w której osoba, która jest na przesłuchaniu do występu śpiewa smutną piosenkę, która wyraża wewnętrzne rozterki tej osoby. Kaowiec tłumaczy, że w obecnym stanie rzeczywistość samotność, i brak celu jest czymś niemającym prawa bytu w społeczeństwie, a próby wyrażania takich uczuć są tylko ironią, która ma pokazać radość i optymizm. Kolejną cechą systemu, która uwidoczniła się na statku jest kontrola i donosicielstwo, podczas rejsu uczestnicy są poddawani kontroli zostają także powołane odpowiednie służby, które mają kontrolować sytuacje na pokładzie.
Film kończy się balem, na którym uczestnicy rejsu są poprzebierani, moim zdaniem symbolizuje to ludzi, którzy poddają się systemowi. Urlopowicze poddają się rządom rady rejsu, przez co zmuszeni są do założenia pewnej maski w tym przypadku na balu), która została im narzucona, tak samo jest w komunizmie gdzie jednostki zmuszone są do odgrywania wyznaczonej im roli, zakładają maski dobrego robotnika, urzędnika,gospodyni domowej, nie maja prawa do indywidualności.
Ten groteskowy obraz polskiej rzeczywistości oddaje absurd codziennego życia polaków, oraz pokazuje jak ludzie, którzy krytykują system, w którym żyją nieświadomie przyczyniają się do jego wzmacniania oraz podporządkowują się z narzuconym im zasadom.]
Stanisław Bareja w Misiu także porusza problem niedorzeczności codziennego życia Polaków. Liczne sceny z barów mlecznych urzędów i sklepów pokazują jak absurdalna była polska rzeczywistość, np. mięso sprzedawane w kiosku, bilety lotnicze sprzedawane po teoretycznym odlocie samolotu czy talerze przykręcane do stolików oraz łyżki na łańcuchu. Film pokazuje także bezsensowną politykę polskich władz, Np. w sklepie w Londynie można było kupić bez problemu polską szynkę, w kraju nie mówiło się głośno o tym, że polskie mięso jest eksportowane za granicę w czasach, kiedy tak trudno było je zdobyć.
Bareja ośmiesza także takie instytucje jak milicja. Pokazuje policjantów, którzy stawiają tekturową wioskę, aby możne było wypisać więcej mandatów ich głupie moralizujące wykłady czy w końcu korupcję, kiedy milicjant zamiast wypisać mandat bierze choinkę.
Miś jest także obrazem ukazującym rozpad sytemu komunistycznego. Słomiany miś ma być symbolem potęgi kraju, jak mówi Ochódzki ma pokazać, że Polacy są zdolni zbudować cos tak wielkiego, tymczasem już sam materiał, który jest użyty na misia- słoma świadczy o jego słabości i kruchości. Znamienny jest także upadek misia, symbol potęgi urywa się spada i roztrzaskuje się o ziemię, świadczy to o przewidywanym upadku systemu komunistycznego- gdzie potęga – tak przedstawiano państwo polskie przez władzę- jest tylko krucha słomianą kukiełką, którą łatwo zniszczyć. W filmie dużo mówi się także o tradycji, miś latający nad miastem ma stać się nową tradycją jednak końcowy monolog wygłoszony wprost do widza ma mu pokazać, czym naprawdę jest tradycja, co zakorzenione zostało w polskiej rzeczywistości oraz to, że nie da się stworzyć nowej tradycji na zawołanie. Ta scena filmu ma najbardziej poruszać widza. Dzieciątko, szopka, kolęda, końcowe słowa wygłoszone wprost do widza przenoszą całość na inną płaszczyznę. Już nie tylko czarna drwina, lecz wołanie o zmianę; w imię czegoś, co nie umarło, żyje, czeka.
Jeśli mówimy o polskich produkcjach filmowych, ukazujących PRL-owską rzeczywistość nie można pominąć znakomitego serialu Alternatywy 4 w reżyserii Stanisława Barei. Myślę, że ten właśnie film miał największy wpływ na polskie społeczeństwo, ponieważ był emitowany w telewizji publicznej, miał więcej odbiorców niż filmy pokazywane tylko w kinach.
Film opowiada o losach rodzin, które wprowadzają się do bloku na warszawskim Ursynowie.
Pieczę nad blokiem i jego mieszkańcami ma sprawować Stanisław Anioł jednak zamiast roli dozorcy staje on się dyktatorem, kierującym życiem mieszkańców całego bloku. Anioł jest utożsamiany z władzami komunistycznymi, ponieważ tak jak one sprawuje kontrole inwigiluje mieszkańców, ingeruje w ich sprawy osobiste. Dzięki niemu klatka w bloku zamienia się w obóz pracy społecznej.
Serial pokazuje smutną rzeczywistość ludzi mieszkających w blokach - krzywe ściany, nierówne podłogi, cieknące kaloryfery, odchodzące tapety, rurki gazowe na środku kuchni, podsłuch w ścianach. Berei udało się stworzyć świat, który parafrazuje państwo policyjne, a celem jego mieszkańców jest tylko wydostanie się spod kontroli Anioła.
System PRL-owski miał destrukcyjny wpływ na solidarności międzyludzką, widać to Np., kiedy dwie rodziny zostają zmuszone do zamieszkania w jednym mieszkaniu, co jest powodem ciągłych sporów. Rzeczywistość, w której znaleźli się lokatorzy prowadzi do kłótni miedzy nimi, mieszkańcy na pozór wydają się niezsolidaryzowani i często nawet niechętni do siebie nawzajem jednak, kiedy trzeba potrafią się zjednoczyć dla dobra ogółu. I tutaj widać pewną dygresję autora serialu- naród pomimo rzeczywistości, która nie zachęca do tworzenia zawiązków międzyludzkich musi się zjednoczyć dla wspólnego dobra, aby wyrwać się z zniewolenia, jakim był komunizm.

Moim zdaniem ośmieszanie polskiej rzeczywistości tamtych lat miało na celu dobitne pokazanie Polakom wad sytemu, w którym przyszło im żyć. Powstawanie takich komedii przyczyniło się do przełamania tabu, pokazało, że społeczeństwo ma prawo do otwartego krytykowania polityki rządu i domagania się polepszenia sytuacji w kraju. Filmy te pokazały ludziom jak nieświadomi sami przyczyniają się do pogorszenia własnej sytuacji nie stawiając czynnego opory i podporządkowaniem się ówczesnej władzy, w końcu uświadomiły polakom jak wiele mogą osiągnąć jednocząc się i działając wspólnie. Być może wpływ tego rodzaju produkcji filmowych wydaje się być błahy i nieistotny na późniejsze obalenie komunizmu, ale moim zdaniem ich wpływ był znaczący. Przede wszystkim poprzez trafienie do masowego odbiorcy filmy otworzyły oczy zwykłym szarym obywatelom, którzy nie zastanawiali się nad absurdem rzeczywistości i nie podejmowali działań, aby ją zmienić. Uważam, że autorom tych obrazów należy się uznanie i szacunek za to, że odważyli się produkować takie filmy i nie powinno się umniejszać ich wpływu na przemiany, które się dokonały później w Polsce.