Wpływ zanieczyszczeń powietrza, gleb i wody na organizmy roślinne i zwierzęce

Powietrze – jest niezbędne do życia na Ziemi zarówno ludziom, zwierzętom jak i roślinom. Jednak działalność człowieka powodują jego ciągłe zanieczyszczenie.
Zanieczyszczenia dostają się do atmosfery w postaci pyłów i gazów unoszonych przez wiatr. Naturalny skład powietrza ulega zmianie, co jest szkodliwe dla organizmów żywych.

Wszystkie organizmy na Ziemi, żyją obok siebie w bardzo wielu różniących się między sobą miejscach, zwanych siedliskami. Składają się one na ekosystem , który ciągle się zmienia. Wewnątrz niego one rosną, rozmnażają się i giną.

Stopień toksyczności zanieczyszczeń zależy od ich rodzaju, ilości oraz czasu oddziaływania szkodliwej substancji.

Główne zanieczyszczenia powietrza:
- pyły
- tlenki siarki
- tlenki azotu
- tlenki węgla

Działalność przemysłowa powoduje znaczne nieprawidłowości w obiegu węgla i siarki, związana jest bowiem z reguły ze spalaniem surowców energetycznych. Przy spalaniu 1 kg węgla do atmosfery dostają się 2 kg tlenku węgla. Podczas spalania węgla do atmosfery wydobywa się także dwutlenek siarki – gaz o silnych właściwościach toksycznych. Działa on zabójczo na rośliny, a w połączeniu z wodą zawartą w powietrzu tworzy kwaśne deszcze. Niszczą one roślinność, zakwaszają glebę, powodują korozję metali oraz wietrzenie budowli i skał.

Dwutlenek siarki jest także przyczyną:
- zwolnienia procesów fotosyntezy
- małego przyrostu masy roślinnej
- uszkodzeń blaszek liściowych i zakłócenia ich rozwoju

Do pewnego czasu ludzie nie zdawali sobie sprawy ze skali zmian dokonywanych przez nich w przyrodzie. Śmieci i odpady przemysłowe, zanieczyszczone i zatrute wody rzek, jezior i mórz oraz skażone powietrze w wielkich miastach i okręgach przemysłowych to dziś najbardziej widoczne skutki gospodarowania człowieka.
Zatrucie środowiska zagraża naszemu zdrowiu, a nawet życiu. Zagrożone jest także życie wielu gatunków zwierząt i roślin.

Człowiek wpływa na środowisko na wiele sposobów. Przeobraża je wedle własnych wyobrażeń często niszcząc to, co w nim unikatowe i niepowtarzalne. Buduje osiedla i fabryki, wydobywa kopaliny, poszukuje złóż ropy i gazu

Na terenach bezleśnych występuje większa koncentracja zanieczyszczeń powietrza, zwłaszcza dwutlenku węgla. Drzewa pochłaniają bowiem rożne szkodliwe dla organizmów zwierzęcych związki chemiczne, a ponadto produkują tlen. Dlatego wokół wielkich zakładów i okręgów przemysłowych tworzy się tzw. leśną sferę ochronną sądząc w zwartym pasie wokół nich drzewa.

Dwutlenek węgla jest pobierany przez rośliny, które go zamieniają w cząsteczki węglowodanów (glukozę i skrobię). Każdy nadmiar niezwiązanego węgla wydostaje się na zewnątrz przez aparaty szparkowe. Dwutlenek węgla gromadzi się w dolnych warstwach atmosfery, powodując wzrost średniej temperatury powietrza, czyli efektu cieplarnianego.

Jest to powodem topnienia lodowców i podnoszenia się poziomu wód morskich. Zmieniają się warunki życia roślin i zwierząt.

Utrzymujące się nad terenami wielkich miast i okręgów przemysłowych zanieczyszczenia powietrza nazywamy smogiem. Smog jest szkodliwy dla ludzi, zwierząt i roślin, a nawet dla budynków (np. na przełomie 1952 i 1953r. w Londynie z powodu wiszącego w powietrzu smogu zmarło 4000 osób.)

Z nadmiernym wycinaniem lasów równikowych i coraz większym zanieczyszczeniem środowiska wiąże się zanikanie wielu gatunków roślin i zwierząt na skutek niszczenia ich naturalnych siedlisk. Lasy równikowe wzbogacają atmosferę naszej planety w tlen.

Lasy są wycinane, a tereny dzikie (zamieniane na obszary uprawne albo przeznaczane na cele przemysłowe.
Pewne działania człowieka poprawiają właściwości środowiska, inne powodują w nim nieodwracalne zmiany.

Najwrażliwszymi organizmami na zanieczyszczenia są porosty, należące do świata grzybów. Są one zbudowane z grzybów i glonów, które są od siebie ściśle uzależnione. Grzyb dostarcza wodę razem z solami mineralnymi, a sam korzysta ze związków organicznych wytwarzanych przez glon. To współżycie grzyba z glonem nazywamy symbiozą.

Porosty są częstymi wskaźnikami zanieczyszczenia powietrza. Opracowano specjalną skalę porostową, dzięki której możemy określić stopień zanieczyszczenia danego terenu.

Skala porostowa:
Strefa I
Pustynia porostowa. Powietrze w tej strefie jest niezwykle silnie zanieczyszczone. Nie rosną tu żadne porosty. Kora drzew jest naga lub pokryta glonami. Duże miasta i silnie skażone okręgi przemysłowe.
Strefa II
Porosty skorupiaste. Powietrze bardzo silnie zanieczyszczone. Występuje w miastach i obszarach przemysłowych.
Strefa III
Porosty skorupiaste. Powietrze silnie zanieczyszczone. Tereny zadrzewione w obszarach podmiejskich.
Strefa IV
Porosty listkowate. Powietrze zanieczyszczone. Lasy w pobliżu miast i obszarów przemysłowych.
Strefa V
Porosty listkowate. Pojawiają się krzaczkowate. Słabo zanieczyszczone. Większość dużych obszarów leśnych na niżu i pogórzu.
Strefa VI
Porosty listkowate i krzaczkowate. Bardzo słabo zanieczyszczone. Naturalne, rozległe obszary leśne w niektórych rejonach Karpat i w północno-wschodniej Polsce.
Strefa VII
Dominują krzaczkowate. Powietrze prawie idealnie czyste. Nieliczne miejsca w Polsce.

Stopień wrażliwości porostów związany jest m.in. z tym, że wymiana gazowa zachodzi u nich całą powierzchnia plechy. Dlatego też najwrażliwszymi gatunkami są te, które mają dużą powierzchnię plechy.

Istnieje również pustynia porostowa, która jest obszarem, na którym nie występują porosty. Porosty te nie mogą tam żyć, ponieważ powietrze jest zbyt zanieczyszczone.

Wody są zanieczyszczane przez człowieka na wiele sposobów, np. ścieki komunalne - pochodzące głównie z gospodarstw domowych - zawierają one zwykle odpadki żywności; ścieki rolnicze, przemysłowe.

Zbiorniki wodne są zanieczyszczane przez stały napływ wód z nawożonych i traktowanych pestycydami (substancje syntetyczne lub naturalne stosowane do zwalczania organizmów szkodliwych lub niepożądanych), pól uprawnych, wysypisk śmieci...

Gdy nastąpi większe zanieczyszczenie wody, mogą zginąć poszczególne gatunki (np. łosoś, płoć). Na powierzchni wody rozkwitają także glony, które uniemożliwiają dopływ tlenu w warstwie przydennej, a co za tym idzie, śmierci organizmów tam żyjących.

Podsumowując, zanieczyszczenia środowiska prowadzą do zmniejszenia różnorodności gatunkowej i do zakłócenia równowagi biologicznej.