Jak rozumiesz pojęcie sarmatyzmu?

W XVII wieku, w okresie baroku Polaków jednoczyło poczucie wspólnoty narodowej, potęgi własnego kraju, jego ustroju i gospodarki. Świadomość tradycji rodowej i wrodzonego sarmatyzmu, dawało im wrażenie pochodzenia od starożytnych Sarmatów. Wraz z upływem czasu pojęcie to zaczęło jednak ewoluować. Pod koniec epoki słowo Sarmata zaczęło funkcjonować w stosunku do ludzi zacofanych, samowolnych, pogardliwie odnoszących się do cudzoziemców. Według mnie teza ta jest w sporej części słuszna, lecz czy do końca?

Przykładem na słuszność mojej tezy może być Jan Chryzostom Pasek. Ten wybitny pisarz epoki, posiadał wiele pozytywnych cech. Możemy się ich domyślać z jego pamiętników. Ich bohater realizuje sarmatyczny ideał szlachcica, żołnierza, ziemianina. Autor posiadał niezbyt wszechstronne i gruntowne wykształcenie. Wpłynęło to z pewnością na jego konserwatyzm myślowy, oraz przeciwstawianie się jakiegokolwiek rodzaju reformom. Według Paska było to zbędne. Jedyne zagrożenie istniało w postaci wojen z państwami granicznymi. Jednak walcząc w obronie kraju nigdy nie zapominał o własnym interesie. Wielu ludzi bogaciło się na wojnie. Nie dostrzegał nędzy ludu, naród utożsamiał ze szlachtą.

Pasek wysoko ceni odwagę, męstwo i dzielność. Bardzo ważna dla niego jest wiara. Wierność królowi oraz lojalność wobec dowódców podczas wypraw wojennych były dla niego niezwykle ważne. Wyróżniał się odwagą, wolał zginąć honorowo, niż zostać uznanym za tchórza. Jego przekonanie o wyższości Polaków nad innymi narodami świata przechodziło często w ksenofobię. Chwali on w państwie to, co danym okresie na to raczej nie zasługiwało tzn. samowolę szlachecką, słabość władzy królewskiej, całkowitą zależność poddanych od panów, co zgodnie z tym o czym pisze miałoby świadczyć o przewadze Polski nad innymi państwami. Można to jednak wytłumaczyć silnym patriotyzmem autora.

Kolejnym Polskim twórcą powszechnie kojarzonym z tym barokowym nurtem jest Władysław Potocki. Prezentuje on odmienny sposób myślenia od Paska. Jego twórczość ma charakter reformistyczny. Popiera on postawę sarmackiego wzorca społecznego, lecz nie zgadza się z jego realizacją. Przykład na to możemy znaleźć w wierszu Potockiego "Pospolite ruszenie". Próbuje on tam dobudzić szlachciców i zmusić ich do walki z najeźdźcą. Podobny wątek odnajdujemy w "Transakcji wojny chocimskiej". Utwór ten miał służyć pochwale męstwa i odwagi Polaków. Jednak i tu poeta przedstawia problemy związane z przemianą mentalności ludzi w stanie szlacheckim, które nie odpowiadają tradycjom rycerskim. Zauważa, iż szlachta, korzystająca z licznych ulg i przywilejów, nie realizuje podstawowych założeń związanych z obroną państwa.

Sarmatyzm jest określeniem ogólnie trudnym do zdefiniowania. Posiada ono wiele znaczeń, w zależności od czasu jego użytkowania. Często znaczenia te mają zupełnie przeciwny sens. Dopiero poruszając utwory i historie życia pisarzy z tamtego okresu, można spróbować ów słowo określić, a raczej jedynie zrozumieć. Myślę, że udało mi się tego dokonać.