Egipt

Egipt obejmował obszar ok. 1 mln km². Granicą na zachodzie były wielkie oazy, na wschodzie - Morze Czerwone, na południu - I katarakta, na północy - rozlewisko Delty Nilu sięgające Morza Śródziemnego. Zaledwie ok. 30 tys. km². obszaru zajęte było pod uprawy. Obszar ten znajdował prawie wyłącznie w dolinie Nilu. Nil wyznaczał więc charakter kraju, dzieląc go na Egipt Dolny (Deltę) i Górny (wąską dolinę biegnącą od I katarakty do nasady Delty).

Ślady pobytu człowieka w Egipcie sięgają ok. 3000 r. p.n.e. Już wtedy zarysowały się różnice między Deltą a Doliną Nilu. Miało to znaczenie dla dalszego rozwoju kraju. Mieszkańcy Delty zajmowali się rolnictwem i hodowlą. W III tysiącleciu wytworzyły się zaczątki wspólnot gminnych i wspólnej gospodarki. Na tym obszarze zrodziły się elementy kultury egipskiej, początki kalendarza opartego na obserwacjach przyrody, kult sił natury. Na południu obok rolnictwa rozwinęło się łowiectwo. Świadczy o tym obfitość broni, a także sceny łowieckie przedstawiane na ceramice i plastyce. W tym też okresie prawdopodobnie wytworzyły się większe jednostki terytorialne zwane nomos. Egipt kilkakrotnie ulegał rozbiciu. Przeważała jednakże tendencja do centralizacji, integracji, wywołanej warunkami naturalnymi, przede wszystkim Nilem. Szczególną rolę odgrywał w Egipcie system irygacyjny - rozbudowana sieć basenów, grobli i kanałów. Od sprawnego funkcjonowania tego systemu zależał byt ludności.

Według tradycji zjednoczenie Egiptu było dziełem Menesa. Był on założycielem pierwszej dynastii, pochodzącej z Tinis w środkowym Egipcie. Zjednoczenie Egiptu było procesem długotrwałym. Dokonało się ono drogą podboju Egiptu Dolnego przez Egipt Górny. Społeczeństwo mniej cywilizowane narzuciło panowanie bardziej rozwiniętemu i osiadłemu społeczeństwu. Oznaką tego zjednoczenia było przyjęcie przez panującego dwóch koron: Dolnego i Górnego Egiptu oraz przyjęcie tytułu: król Dolnego i Górnego Egiptu. Historię zjednoczonego państwa można podzielić na trzy zasadnicze okresy: Starego, Średniego i Nowego Państwa, oddzielone okresami przejściowymi, charakteryzującymi się załamaniem państwowości egipskiej.

STARE PAŃSTWO /2850-2250/

Państwo stworzone przez władców I dynastii miało początkowo charakter patriarchalny. Nie przypominało ono późniejszego organizmu państwowego. Był to okres przemian wywołanych ustabilizowaniem się życia państwowego. W tym czasie wytworzył się despotyzm. Początkowo król zarządzał państwem jak swoją ojcowizną przy pomocy członków rodziny i nazywany był ojcem. W miarę rozrastania się funkcji państwowych urzędy zaczęto obsadzać ludźmi nie należącymi do rodziny królewskiej. Ci ludzie za swe usługi otrzymywali ziemię w użytkowanie. W ten sposób zaczęły tworzyć się wielkie majątki ziemskie i własność prywatna. Ziemia nadal pozostawała własnością panującego, ale w praktyce funkcje do których przywiązana była własność ziemska były dziedziczone w tej samej rodzinie, zwłaszcza zarząd jednostki terytorialnej - nomos. Drugim wielkim posiadaczem ziemskim były świątynie. Miały one uprzywilejowaną pozycję. Świadczy o tym fakt zwalniania od robót publicznych oraz przydzielanie im niewolników. Liczba niewolników nie była wtedy jeszcze zbyt duża. Podstawową siła robocza był chłop, którego przy ówczesnej strukturze społeczeństwa trudna by było nazwać wolnym. Chłop poddawany był kontroli ze strony państwa. Pilnie rejestrowano stan jego posiadania. Zmuszony był do pracy przy budowie i utrzymaniu kanałów. Zobowiązany był do składania danin na rzecz panującego. Praca chłopa była ciężka. Musiał on np. w upalne dni czerpać taką ilość wiader by uchronić przed wysuszeniem ziemię, ok. 4000 wiader na hektar. Dodatkowym obciążeniem chłopa były podróże panującego. Chłop wówczas musiał utrzymać panującego wraz z dworem.

Centralna postacią w państwie był panujący. Z czasem z władcy patriarchalnego przekształcił się on w despotę. Szczególna atmosfera religijna, jaka panowała w społeczeństwie sprzyjała rosnącej wszechpotędze władcy. Władcy był naczelnikiem wojskowym. Był on również uważany za obdarzonego właściwościami magicznymi łącznika między światem bogów, tajemnych sił przyrody a społeczeństwem, którego byt zależał od niego.

Szczytowy rozwój Starego Państwa nastąpił w czasach rządów III i IV dynastii /2650-2250/. Władza panującego stale wzrastała. Znalazło to wyraz w budowie ogromnych zespołów grobowych - piramid. Nie znane są szczegóły przemian, jakie zaszły w czasie panowania IV dynastii. Faraon Chefren przyjął wtedy tytuł syna boga Ra. Władca przestał być bogiem, stał się synem boga, którego kult się rozwinął. Za czasów V i VI dynastii budowane są mniejsze piramidy, natomiast powstają liczne świątynie boga Ra. Rozbudowie uległy grobowce urzędników. Te fakty zdają się świadczyć o osłabienie władzy panującego, pozbawionego teraz swej boskości. Dowodem przemian było wytworzenie się zasady dziedziczności urzędów, zwłaszcza terytorialnych. Spowodowało to wyodrębnienie się księstw dzielnicowych. Wzrosło obciążenie podatkowe ludności. To spowodowało, że VI dynastia traciła na znaczeniu, zaznaczał się rozkład aparatu państwowego.

Pierwszy Okres Przejściowy /2250-2050/

Władza królów uległa osłabieniu. Obok dawnych form gospodarczych, sprowadzających się wyłącznie do inicjatywy państwa pojawiły się samodzielne akcje poszczególnych naczelników dzielnicowych, świątyń czy bardziej samodzielnych jednostek. To spowodowało przyspieszenie rozkładu politycznego i gospodarczego, zaostrzenie się stosunków społecznych oraz doprowadziło do walk o charakterze klasowym. W stolicy, gdzie gromadziło się najwięcej zarówno bogaczy jak i biedoty doszło do rewolucji społecznej. Do rozprzężenia doszło w całym kraju. W takich warunkach do większego znaczenia doszli władcy dzielnicowi. Zajęli oni miejsce dotychczasowej władzy centralnej. Stali się niezależnymi książętami, rozporządzającymi siłą zbrojną. Z czasem opanowano chaos, zaczęły kształtować się normalne stosunki. Wyrazem tego było utworzenie dwóch poważniejszych ośrodków państwowych: w Dolnym Egipcie ze stolicą w Herakleopolis, oraz w Górnym Egipcie ze stolicą w Tebach. Prawdopodobnie obawa przez plemionami koczowników zagrażających Egiptowi przyspieszyła formowanie się państwa w Dolnym Egipcie. Jednakże rola ponownego zjednoczenia i zreorganizowania państwa egipskiego przypadła Tebom. Stały się one na przeszło tysiąc lat głównym ośrodkiem kraju.

Średnie Państwo /ok. 2050 - 1778/

Zjednoczenia kraju ok. 2050 r. dokonali tebańscy władcy dynastii XI. Dokonało się ono wśród walk z książętami dzielnicowymi. Nowi władcy, chcąc ograniczyć władze książąt wprowadzili nowy podział terytorialny, a także osadzili stanowiska naczelników nomów nowymi urzędnikami. Królowie tej dynastii, zwłaszcza dynastii XII nosili imiona Amenhotepów i Sezostrisów. Główną uwagę poświęcili oni sprawom zagranicznym. Celem wypraw wojennych była przede wszystkim Nubia. By nie dopuścić do ponownego osłabienia aparatu państwowego XII dynastia podjęła wysiłek przebudowy państwa. Chodziło też o to, by osłabić pozycję naczelników nomów. Posiadający dotąd władzę naczelnicy nomów stali się urzędnikami nie mogącymi zagrozić całości i jedności państwa. Zaznaczający się już w okresie przejściowym proces postępującego zróżnicowania społecznego, wyodrębniania się rzemiosła, poczyniły dalsze postępy. Głównymi centrami kraju stały się nowo powstające miasta zasiedlane przez nowe warstwy ludzi. Stworzony został aparat urzędniczy z wezyrem na czele pełniącym funkcje pierwszego ministra.

W polityce zagranicznej XII dynastia wykazała duża aktywność. Energiczniej eksploatowano złoża miedzi na Półwyspie Synaj, podejmowano ekspedycje do kraju Punt /prawdopodobnie Arabia/ po kadzidło i wonności. Zagrożone granice Egiptu od strony Palestyny wzmocniono fortyfikacjami. Szczególną pozycję w polityce zagranicznej zajmowała Nubia. Władcy XII dynastii powzięli plany podboju tego kraju z uwagi na możliwość zabezpieczenia południowej granicy przed najazdami nomadów, możliwość intratnej wymiany handlowej z plemionami mieszkającymi nad górnym Nilem i eksploatowanie bogatych złóż złota. Ostatecznego podboju Nubii i zorganizowania tego kraju jako prowincji dokonał Sezostris III.

Drugi Okres Przejściowy /1778-1680/

Osiągnąwszy szczytowy okres rozwoju za czasów XII dynastii Średnie Państwo szybko zaczęło chylić się ku upadkowi. Załamanie świetności państwo nastąpiło za panowania następnej dynastii. W tym czasie pojawili się uzurpatorzy, kraj rozpadł się na dzielnice. Struktura państwa nie uległa jednak zmianie, świadczyło by to o trwałości dzieła faraonów XII dynastii. Słabość Egiptu wiązała się prawdopodobnie z brakiem wybitnych władców, jakich nie brakowało w poprzedniej dynastii. W każdym razie Egipt nie był przygotowany do odparcia najazdu Hyksosów. Pojawienie się tych ostatnich zapowiadało nową fazę historii dla całego Wschodu.

Nowe Państwo i Rozpad Egiptu /1580-1080/

O podboju Egiptu przez Hyksosów nie zachowało się dużo wiadomości. Nazwa najeźdźców oznacza nazwę władców obcych krajów. Podbój Egiptu przez Hyksosów nie był aktem jednorazowym. Przybysze, korzystając z osłabienia władzy w Egipcie, osiedlali się w Delcie, stopniowo obejmując cały kraj swoim panowaniem. Stało się to prawdopodobnie z końcem XVIII w. Pierwsi władcy zwani Wielkimi Hyksosami rządzili jako XV dynastia /do 1680/. Następna XVI dynastia zwana jako Mali Hyksosi panowali do 1580 r. byli ograniczeni do Dolnego Egiptu. W Tebach w płd. Egipcie wytworzyło się niewielkie państwo, podległe początkowo Hyksosom. Stopniowo rosło ono w siłę. W końcu XVII dynastia rozpoczęła walkę o wyzwolenie kraju spod rządów najeźdźców. Ponad stuletni okres panowania Hyksosów był dla Egiptu okresem ciężkiej próby, ale także i nauki. Najeźdźcy przynieśli ze sobą ulepszona broń. Teby przygotowując się do walki Hyksosami przyswoiły sobie nową broń, hełmy, tarcze, miecze, metalowe groty, a także rozwinęli hodowlę koni oraz wprowadzili wozy bojowe. Walki toczyły się początkowo ze zmiennym szczęściem. Decydujący zwrot nastąpił za rządów Kamose. Jego brat Ahmose wyparł Hyksosów z Egiptu. Po wyparciu Hyksosów ponownie wprowadził on panowanie egipskie w Nubii i wcielił ja do Egiptu. Podjął wyprawę do Syrii i rozciągnął zwierzchnictwo nad miastem Byblos w Fenicji. Wyprawa ta wytyczyła kierunek kolejnej ekspansji Egiptu. Konsekwencją najazdu Hyksosów było wyjście Egiptu z izolacji politycznej. Politykę ekspansji należy rozumieć jako akt samoobrony, próbę niedopuszczenia do powtórnego zagrożenia Egiptu ze strony Azji.

XVIII dynastia rozpoczęła podbój Palestyny, Fenicji i Syrii. Możliwe to było z uwagi na to, że dysponowała zreorganizowaną armią składająca się w dużej mierze z najemników oraz zasobami z kopalń złota w Nubii. Ok. 1525 r. Amenhotep I dotarł do Eufratu, ale podboje jego nie były trwałe. Pokojowe rządy królowej Hatszepsut doprowadziły do utraty zdobyczy. Twórcą wielkiego państwa egipskiego /1491-1436/ stał się dopiero Totmes III (uważany za jednego z największych władców w historii). Podjął on 17 wypraw wojennych, żadnej z nich nie przegrał. Rozszerzył znacznie granice państwa. Nowe zdobyte terytoria częściowo zarządzane były przez namiestników egipskich. Rządy w dalszym ciągu sprawowali miejscowi władcy, jednakże załogi egipskie rozmieszczone w kilku punktach czuwały nad uległością kraju. Za czasów panowania XVIII dynastii zmienił się charakter władzy panującego. Coraz bardziej występował świecki, bardziej ziemski charakter władcy. Jego wola czy osobista zachcianka nadawała ton rządom. Nowym elementem było narastanie gospodarczej i politycznej roli kapłanów, głównie boga Amina tebańskiego. Jego świątynia w Tebach dzięki łupom wojennym i nadaniom królewskim stała się potęgą. Do szczególnego znaczenia doszedł arcykapłan boga Amona, który zajął drugie miejsce po panującym. Zaczęły dojrzewać konflikty polityczne. Walka o władzę pomiędzy faraonem a kapłanami Amona stała się głównym konfliktem w najbliższym okresie dziejów Egiptu.

U schyłku XVIII dynastii pozycja Egiptu nie byłą już taka silna. Sytuację taką spowodowała reforma religijna i walka z kapłanami Amona. Amenhotep IV próbował zastąpić kult Amona nowym kultem Atona. Wiązało się to z nowa sytuacją społeczną w Egipcie. Do głosu zaczęli dochodzić nowi ludzie, często obcego pochodzenia. Odnosili się oni niechętnie do starego i niezrozumiałego la nich kultu. Szukali bogów sobie bliższych. Amenhotep IV zapoczątkował politykę zerwania z przeszłością. Wyrazem tego była zmiana imienia na Echnaton, przeniesienie stolicy z Teb do Tell-el-Amarna w środkowym Egipcie. Tam też była główna siedziba kultu boga Atona. Wg Echnatona Aton miał być najwyższym bóstwem państwowym. Jednakże polityka Echnatona odbiła się niekorzystnie na sytuacji gospodarczej kraju. Cała struktura ekonomiczna kraju uległa zachwianiu. Na pogarszającą się sytuację w Syrii, Echnaton nie zwracał uwagi zajęty reformą religijną. Chłopi przywiązani do starej religii zaczęli stawiać opór. Ponadto powstawała silna opozycja składająca się z kapłanów i wojskowych. Echnaton został odsunięty od władzy. Jego następca powrócił do starego kultu.

Dla zapewnienia bezpieczeństwa kraju dynastia XIX podjęła zadanie odzyskania wpływów w Syrii. To zadanie było tak ważne, że przy wyborze następnego władcy nie liczono się z wolą Amona, opiniami jego kapłanów. Oznaczało to dalsze oderwanie się od tradycji i było następnym krokiem do zeświecczenia Egiptu.

Centrum polityczne kraju zostało przeniesione na północ. Stamtąd można było skutecznie prowadzić walkę z Syrią. Taka decyzja spowodowała wzrost napięcia pomiędzy kapłanami boga Amona i ośrodkiem tebańskim a dynastią. Pierwszą próbę odzyskania Syrii podjął Seti I, ale udało mu się podporządkować tylko Palestynę i Fenicję. Dalsze walki prowadził Ramzes II /1291-1224/. Bitwa pod Kadesz w 1286 r. nie przyniosła rozstrzygnięcia. W 1270 r. zawarto pokój, pierwszy znany z historii. Na mocy tego pokoju Egipt zatrzymał Palestynę i Fenicję, Syria natomiast pozostała poza strefą wpływów hetyckich.

Czynnikiem, który zaważył na przerwaniu walk o Syrie, był coraz większy napór od zachodu plemion libijskich. Za rządów Merenptaha, następcy Ramzesa II, nastąpiła wielka inwazja Libijczyków. Faraon pokonał ich z trudem, niebezpieczeństwo nie zostało jednak zażegnane. Napór Libijczyków ponowił się. Wysiłek podporządkowania Libijczyków Egiptowi podjęła XX dynastia. Wysiłek ten zakończył się powodzeniem za Ramzesa III. Egiptowi zaczęli z kolei zagrażać tzw. Ludy Morskie - Filistyni. Ramzesowi III z trudem udało się zatrzymać ich u granic Egiptu. Walki jednak wyczerpały państwo. W związku z tym następcy Ramzesa III noszący wszyscy imię Ramzes /stąd dynastia Ramesydów/ starali się za wszelką cenę prowadzić politykę pokojową. Zapłacił za to Egipt utratą Fenicji i Palestyny. Czynnikiem, który wpłynął na osłabienie Egiptu, było coraz powszechniejsze wprowadzanie żelaza. Egipt do tego nie był przygotowany, a produkcja żelaza związana z metalurgią brązu została zachwiana.

Prowadzenie wielkiej polityki zdobywczej i obronnej przez Egipt przez kilka wieków wymagało wielkich ofiar ze strony społeczeństwa. Skład społeczeństwa uległ w tym czasie głębokiej zmianie. Skutek różnicowania społecznego przyspieszony został w Egipcie na skutek przesiedlania obcych plemion. Egipcjanie zaczęli stronić od służby wojskowej. Służba wojskowa stawała się bardzo uciążliwa i prowadziła do ubożenia ludności, zwłaszcza zasobniejszej. W miarę jak Libijczycy stawali się zorganizowaną siła wojskową, społeczeństwo musiało opłacać wojska najemne. Rozpoczął się okres walk społecznych niespotykanych w poprzednich epokach. Przeniesienie centrum władzy wpłynęło na zubożenie ludności Teb. Trudności gospodarcze opóźniały dostawy żywności. Walka nie przynosiła spodziewanych łupów czy napływu danin. Wyczerpała ona gospodarkę egipską. Pojawił się głód, wystąpiła drożyzna zboża, prosa i jęczmienia. Zaczęto plądrować grobowce królewskie. Szczególnie charakterystycznym zjawiskiem był natomiast wzrost majątków świątynnych. Powstało państwo świątynne, odrębne od państwa podległego władzy panującego. To wszystko uszczuplało pozycję panującego. Nie potrafił on poskromić szerzącej się wśród urzędników korupcji. Wyprawy wojenne spowodowały napływ niewolników. Byli oni kierowani do pracy w kopalniach Nubii, przy wydobywaniu miedzi na Synaju czy w kamieniołomach. Liczba niewolników rosła również w wielkich majątkach świątynnych.

Niezdrowe stosunki społeczne panujące w Górnym Egipcie doprowadziły za Ramzesa XI do wybuchu rewolucji. Wmieszali się w nią najemnicy libijscy. Ruch został stłumiony. Wykazał jednakże zupełną słabość władzy centralnej. Wtedy władzę w Górnym Egipcie zajął Herihor. Był on wybitnym żołnierzem. Pozycję swoją wzmocnił przez wybranie go arcykapłanem boga Amona. W Dolnym Egipcie na władcę narzucił się Smendes. Ramzes XI zmarł ok. 1080 r. Wtedy Egipt faktycznie rozpadł się na dwie części. Władcy obu dzielnic zaliczani byli do jednej XXI dynastii.

RELIGIA EGIPSKA

Faraon początkowo utożsamiany był z bogiem Ra. Następnie przyjął tytuł syna boga Ra. Każde miasto miało swoją świątynię z własnym bóstwem.
Religia egipska dzieliła się na oficjalną religię państwową oraz na codzienną religię zwykłych ludzi. Na religię oficjalną składały się sprawowany w najważniejszych świątyniach kult i obchodzone święta. Kult opierał się na zasadzie wzajemności. Król, a faktycznie występujący w jego imieniu kapłani, zaspakajali potrzeby bogów i dbali o ich wizerunki. W zamian za to bogowie zamieszkiwali w swoich wizerunkach i okazywali swoją łaskę królowi, a za jego pośrednictwem całemu społeczeństwu.

Religia egipska związana jest przede wszystkim z kultem płodności. Była przez to związana z ziemią. Egipcjanie byli pierwszymi, którzy stworzyli systemy teologiczne. Istniały trzy teologie. W teologii heliopolitańskiej (nazwa pochodzi od miasta Heliopolis - miasto słońca) czynnikiem sprawczym świata było słońce. W religii tej istniały trzy hipostazy - trzy bóstwa: Chepri - młody bóg, wytacza słońce na nieboskłon, utożsamiany ze skarabeuszem; Ra lub Re - słońce w południe, przedstawiany z dyskiem słonecznym i głową sokoła; Atum - słońce zachodzące. Zgodnie z tą religią Re-Atum-Chepri stworzył się sam. Ze swojego nasienia stworzył parę bóstw - Szu /powietrze/ i Tefnut /wilgoć/. Oni z kolei spłodzili dwóch bogów i dwie boginie: Ozyrysa, Seta, Izydę i Neftydę. Tych dziewięciu bogów było najpopularniejszych. Wszystkich bogów było ponad 350. Religię z tak licznymi bóstwami nazywamy politeizmem. Nadawanie bogom cech zwierzęcych nazywamy zoomorfizmem.
W okresie Średniego Państwa kult boga Re ustąpił miejsca kultowi Amona z Teb.

Szczególne miejsce w religii egipskiej zajmował Ozyrys - bóg świata podziemnego. Wraz z kultem Ozyrysa pojawia się sprawa życia pozagrobowego. W okresie Starego Państwa religia nie zajmowała się losem zwykłego człowieka. Na groby sypano jęczmień. Był on symbolem zmartwychwstania. Tylko dla królów budowano wielkie grobowce zwane piramidami. Za czasów Państwa Średniego każdy mógł uzyskać zbawienie. Musiał jednak spełnić pewne warunki: należało zachować ciało, od wczesnej młodości należało inwestować w życie wieczne, należało zdobyć pieniądze na mumifikację oraz figurki Uszepti, a także szczęśliwie przejść sąd Ozyrysa. Po śmierci dusza płynęła na sąd Ozyrysa. W czasie podróży pojawiały się demony. Dla ich odpędzenia konieczne było posiadanie "Księgi umarłych" i wypowiedzenie odpowiedniego zaklęcia. Kiedy wreszcie zmarły dotarł do Ozyrysa wprowadzany był przed jego oblicze przez Anubisa. Na jednej szali kładziono pióro - symbol bogini sprawiedliwości i ładu moralnego - Amat. Wtedy też zmarły odbywał spowiedź negatywną - mówił czego nie zrobił - wobec czterdziestu sędziów. Po odbyciu spowiedzi serce zmarłego kładziono na drugiej szali. Wyniki ważenia sprawdzał Anubis, a zapisywał Tot. Ceremonii ważenia towarzyszył pożeracz zmarłych. Jeżeli waga drgnęła - zmarły był pożerany, jeżeli wynik był pozytywny - Horus prowadził zmarłego przed Ozyrysa. Ten wpuszczał go na pola Jaaru. Wizja świata zbawionych przypominała świat ziemski. Kopano kanały, uprawiano pola itp. Posiadane przez zmarłego figurki Uszepti pozwalały mu spokojnie odpoczywać, one wykonywały pracę za niego. (Patrz zdjęcie - Sąd zmarłych i waga sprawiedliwości)

Aby uzyskać zbawienie konieczne było zachowanie ciała. Po śmierci zmarłego odnoszono do miejsca balsamowania w towarzystwie zawodowych płaczek. Zmarły oddawany był w ręce paraszytów - kapłanów zajmujących się balsamowaniem. Ze względu na ciągłe obcowanie z trupami oraz zapach budzili odrazę.

W zależności od zamożności zmarłego dokonywano jednego z trzech sposobów mumifikacji:
- tani - umycie, wrzucenie do basenu z solą. Po upływie kilku dni wyciągano i grzebano obok grobowców dostojników, by mógł się żywić tym, co spada z ich stołu,
- średni - wnętrzności usuwano przez odbyt, mózg wyciągano przez nos, następnie wrzucano do basenu z solą. Dalej był proces podobny do pierwszego.
- najdroższy - kapłan rozcinał ciało od mostka do wzgórka łonowego, usuwając wszystko oprócz serca (potrzebne było na sądzie Ozyrysa). Mózg wyciągano przez nos. Sterylizowano jamę ustną, dokonywano dehydracji - osuszenia natronem lub sodą kaustyczną, następnie smarowani wonnymi olejkami. Wnętrze ciała wypełniani natronem, wonnymi żywicami, brzuch wypełniano słomą zmieszaną ze smołą. Następnie całe ciało pokrywani sodą kaustyczną i pozostawiano na ok. 40 dni. Po tym okresie usuwano z ciała materiał wypychający, wypychano ponownie piaskiem i gliną oraz kawałkami materiału nasączonego wonnościami takimi jak mirra i cynamon oraz trocinami. Całe ciało nacierano maściami, płynnymi żywicami, następnie bandażowano i ozdabiano amuletami, biżuterią. Metoda była na tyle skuteczna, że kiedy w 1881 r. odkryto mumie Setiego I i odwinięto bandaże, ciało było bardzo dobrze zakonserwowane.

KULTURA

Wierzenia w życie pozagrobowe łączył się z konieczności inwestowania w grobowce. Największe z nich wznoszone dla władców nazwano piramidami. Ich budowa świadczy o wzroście władzy panującego. Pierwszym budowniczym piramid był Dżozer, władca III dynastii. Następne piramidy powstawały w czasie IV dynastii. Największe i najdoskonalsze piramidy wznieśli Chufu (Cheops), Chafra (Chefren) i Menkaura (Mykerinos). Najwyższą piramidą jest piramida Cheopsa. Liczyła ona ponad 150 m wysokości. Sama piramida była jedynie fragmentem zespołu grobowego. Wznoszono także prostokątną kaplicę przeznaczoną do składania ofiar zmarłemu oraz świątynię pełną posągów władcy. Dopiero ostatnim elementem była piramida, w której środku, poniżej poziomu ziemi, znajdowała się komora grobowa.

Do dziś budzą wiele pytań kwestie związane z obróbką kamieni na budowę piramid, kwestie transportu i dźwigania potężnych bloków. (Patrz zdjęcie - Piramidy w Gizeh i sfinks)
Od III tysiąclecia Egipcjanie posługiwali się pismem. Były trzy rodzaje pisma: hieroglify - święte pismo o charakterze obrazkowym; pismo hieratyczne - kapłańskie, będące uproszczeniem hieroglifów: pismo demotyczne /od słowa demos - lud/ - ludowe, które powstało dopiero w I tysiącleciu.

W III tysiącleciu powstał też kalendarz egipski. Był to kalendarz rolniczy. Zawdzięczał on swoje powstanie obserwacjom wylewów Nilu, powtarzających się przeciętnie co 365 dni. Wylew Nilu w okolicach Memfis /stolica Starego Państwa/ zbiegał się ze słonecznym wschodem gwiazdy Sothis /Syriusz/. Dniem tym oznaczano początek roku. Rok dzielono na trzy pory: wylewu, siewu i zbiorów. Następnie dzielono je na dwanaście trzydziestodniowych miesięcy, uzupełnianych pięcioma dniami dodatkowymi. Taki rok urzędowy był jednak prawie o 6 godzin krótszy od roku astronomicznego. Cztery lata dawały 1 dzień spóźnienia, by dopiero po 1460 latach początek roku i wschód Syriusza wypadał w ten sam dzień. Ten kalendarz odegrał ważną rolę przy ustalaniu chronologii egipskiej, jak i chronologii całego starożytnego Wschodu. (Patrz zdjęcie - Zabytki kultury egipskiej)

Położenie: państwo w Afryce Północno-Wschodniej oraz częściowo w Azji (na półwyspie Synaj) nad Morzem Śródziemnym i Morzem Czerwonym
Powierzchnia: 997 739 km2
Stolica: Kair
Główne miasta: Aleksandria, Giza, Port Said, Asjut, Suez, Fajum, Asuan
Ludność: 57 556 000; przyrost naturalny 2%
Gęstość zaludnienia: 58 osób na km2
Średnia długość życia: 71.8 lata (mężczyźni 69.6, kobiety 71.8)
Języki: arabski, języki nubijskie
Analfabetyzm: 49%
Religie: islam, chrześcijaństwo obrządku koptyjskiego
Produkt narodowy brutto: 3114 USD na 1 mieszkańca
Waluta: funt egipski
Głowa państwa: prezydent Mohamed Hosni Mubarak od 1981 r.
Szef rządu: premier Kamal Ahmed al-Gansuri od 1996 r.
Ustrój polityczny: republika
Partie polityczne: Partia Narodowo-Demokratyczna, Postępowa Partia Jedności, Socjalistyczna Partia Liberalna
Produkty eksportowe: ropa naftowa, produkty ropopochodne, bawełna, wyroby bawełniane, aluminium, ryż, warzywa, owoce, artykuły chemiczne

AMBASADA EGIPTU W POLSCE

03-972 Warszawa
ul. Alzacka 18
tel. 22 590 66 00

Warunki naturalne

Egipt dzieli się na 4 regiony geograficzne - Pustynię Libijską (Zachodnią), Pustynię Arabską (Wschodnią), dolinę i deltę Nilu oraz półwysep Synaj. Na wschód od granicy z Libią ciągnie się Pustynia Libijska z suchymi wapiennymi skałami, zajmująca dwie trzecie powierzchni kraju. Na południu pustyni góry dochodzą do wysokości około 2000 m n.p.m. Na północy znajduje się depresja Al-Kattara (133 m p.p.m.). Wzdłuż Nilu i Morza Czerwonego rozciąga się kamienista Pustynia Arabska, z erozyjnymi górami Atbaj (najwyższy szczyt Dżabal Szaib al-Banat, 2187 m n.p.m.) i piaskowcowymi płaskowyżami. Wzdłuż południowej części wybrzeża ciągną się góry przechodzące w Wyżynę Abisyńską. Morze Czerwone poprzez Zatokę Sueską połączone jest z Port Saidem i z Morzem Śródziemnym Kanałem Sueskim. Na wschód od kanału leży półwysep Synaj, pustynny i górzysty, z najwyższym szczytem, Górą Świętej Katarzyny, 2637 m n.p.m. Jedyną stałą rzeką jest Nil, którego żyzna dolina o szerokości od 3 do 15 kilometrów ciągnie się na wschód od Pustyni Libijskiej. Na Nilu wybudowano (1960-1970) Wielką Tamę Asuańską, w wyniku czego powstał sztuczny zbiornik wodny zwany Jeziorem Nasera.

Klimat

Zwrotnikowy skrajnie suchy, jedynie w wąskim pasie wybrzeża Morza Śródziemnego podzwrotnikowy typu śródziemnomorskiego. Lato (od maja do października) jest gorące i suche, z możliwymi gwałtownymi spadkami temperatury w nocy. Zima jest chłodniejsza, zwłaszcza w regionach pustynnych. Na wiosnę (od końca kwietnia do czerwca), wieje chamsin, gorący suchy wiatr, niosący pył pustynny, burze piaskowe i upały. Średnia temperatura stycznia na północy wynosi 12-14oC, na południu do 17oC, a lipca - około 23oC na północy, do 33oC na południu. Roczna suma opadów na północy wynosi do 200 mm, na południu zaledwie do kilku milimetrów.

TABLICA TEMPERATUR (w ^oC)

Fauna i flora: na większości obszarów pustynnych występują suchorośla, czyli kserofity. Jedynie na Pustyni Arabskiej rośnie mimoza, trawy i tamaryszek. Zwierzęta pustynne to gazele, hieny, szakale, różnorakie gryzonie, skorpiony, węże i wiele owadów. W pobliżu zbiorników wodnych lub płytkich wód podziemnych rosną palmy daktylowe i widlice tebańskie. Żyzna dolina Nilu jest miejscem upraw rolniczych. Oprócz bogactwa roślin i żyjącego w dolinie ptactwa wodnego zatrzymuje się tu wiele przelotnych ptaków, znajdując obfite pożywienie. W delcie Nilu często spotyka się mangusty, czaple białe i ibisy.

Historia

Cywilizacja Egiptu należy do najstarszych na świecie. Okres prehistoryczny kończy się około roku 2850 p.n.e., kiedy władca Egiptu, Menes, zjednoczył w jedno państwo Egipt Dolny (tereny delty) i Egipt Górny (Memfis-Syene) ze stolicą w Memfis oraz założył I dynastię. Dzieje starożytnego Egiptu dzielone są na Stare Państwo (ok. 2850-2052 p.n.e. czas budowy piramid w Gizie), Średnie Państwo (2052-1570, okres rozbudowy; reorganizacji i ponownego rozkwitu) i Nowe Państwo (ok. 1574-1085 p.n.e., dalszy rozkwit kraju, rozwój handlu, budowa świątyń w Tebach, obecny Kamak, i w Luksorze oraz nekropolii w Dolinie Królów, a także wzrost potęgi kapłanów, utrata prowincji azjatyckich) oraz Epokę Późną (ok.1085-332 p.n.e., upadek polityczny Egiptu, państwo od 671 p.n.e. pod władzą Asyrii, a następnie, od 525 p.n.e., Persów). W 332 roku p.n.e. Egipt został podbity przez Aleksandra Wielkiego i stał się jedną z prowincji tego władcy. Po jego śmierci powstała tam monarchia hellenistyczna Ptolemeuszów. Z dynastii Ptolemeuszów wywodziła się królowa Kleopatra VII (69-30 p.n.e.), której rządy były kolejnym pomyślnym okresem w dziejach państwa egipskiego. W 30 roku p.n.e. Egipt stał się prowincją rzymską i był nią aż do 395 roku n.e., kiedy to znalazł się w granicach cesarstwa bizantyjskiego. W roku 641 kraj podbili Arabowie, którzy narzucili islam i rozpoczęli arabizację ludności. Rządziły kolejno dynastie: Omajjadów, Abbasydów, Fatymidów i Mameluków. W 1517 roku państwo zostało podbite przez Turków osmańskich - nastąpił regres w rozwoju gospodarczym i kulturalnym kraju. W roku 1798 Napoleon Bonaparte bezskutecznie próbował opanować Egipt. W roku 1805 gubernatorem osmańskim w Egipcie został Albańczyk Muhammad Ali, który rządził do roku 1849 (założona przez niego dynastia panowała w Egipcie do roku 1952). Uniezależnił kraj od Turcji, przeprowadził reformy administracji, szkolnictwa i armii oraz zmodernizował gospodarkę. W latach 1838-1841 prowadził wojny z Turcją. Lekkomyślna polityka i rozrzutność jego następców spowodowały zadłużenie państwa w bankach francuskich i angielskich. W roku 1869 otwarto Kanał Sueski. Trudności gospodarcze doprowadziły do odsprzedania egipskich udziałów w kanale Anglikom. W roku 1876 doszło do ustanowienia francusko-brytyjskiej kontroli nad finansami kraju. Pięć lat potem (1881) wybuchło powstanie niepodległościowe Urabiego Paszy, krwawo stłumione przez Brytyjczyków w roku 1882. Egipt stał się protektoratem Wielkiej Brytanii. W roku 1922 uzyskał niepodległość jako monarchia konstytucyjna z królem Fuadem I na czele. W roku 1936 na tronie zasiadł syn Fuada I, Faruk. Podczas II wojny światowej Egipt stanowił główną bazę brytyjską. W 1952 roku organizacja Wolnych Oficerów obaliła króla Faruka, a władzę objął generał Muhammad Nagib, który w latach 1953-1954 był prezydentem kraju. W roku 1954 Nagib został obalony przez pułkownika Gamala Abd-el Nasera. Za jego rządów znacjonalizowano Kanał Sueski, co spowodowało nieudaną interwencję Wielkiej Brytanii, Francji i Izraela, pragnących odzyskać dawne wpływy. Po tzw. wojnie sześciodniowej z Izraelem Egipt utracił Synaj. Następcą Nasera został Anwar es Sadat, który zerwał więzi z ZSRR, a dążył do utrzymania przyjaznych stosunków z Zachodem. W 1979 roku zawarł układ pokojowy z Izraelem (odzyskał Synaj), co spowodowało dziesięcioletnią izolację Egiptu wśród państw arabskich. W roku 1981 zginął w wyniku zamachu. Rządy po nim objął obecny prezydent Hosni Mubarak.

Kultura i sztuka

To przede wszystkim wspaniała architektura piramid, świątyń egipskich i grobowców (a także imponująca rzeźba), pozostająca na usługach władców i religii. W Starym Państwie skodyfikowano tzw. kanon egipski, będący zbiorem zasad kompozycji i proporcji w sztuce i architekturze. Ustalał on sposoby przedstawiania postaci zależnie od przynależności klasowej: w rzeźbie - panującego w postawie siedzącej lub kroczącej, nieodmiennie młodego, urzędników-realistycznie, lud zawsze przy pracy. W malarstwie i płaskorzeźbie głowa i kończyny osoby portretowanej przedstawiano z profilu, a barki i oko - frontalnie. Kompozycja miała układ pasowy. Niezwykłym osiągnięciem cywilizacji egipskiej były hieroglify, czyli pismo ideogaficzno-spółgłoskowe. Rozkwit literatury egipskiej przypada na czasy Średniego Państwa (poezja, pieśni i hymny). Współcześnie najwybitniejszym egipskim literatem jest laureat Nagrody Nobla z roku 1988, Nagib Mahfuz.

Atrakcyjne miejsca

Główną atrakcją Egiptu są piramidy z okresu Starego Państwa: najstarsza, schodkowa - Dżosera w Sakkarze, tzw. łamana króla Snofru w Duhszur oraz Cheopsa (największa), Chefrena i Mykerinosa, a także strzegący tych piramid Sfinks w Gizie (przedmieście Kairu). Najcenniejszymi budowlami sakralnymi są świątynie w Luksorze i Kamaku, a także nekropolie (Teby Zachodnie) w Dolinie Królów (m.in. grobowiec Tutenchamona) i w Dolinie Królowyych (grobowiec Nefretete). Ponadto w Aleksandrii wiele zabytków z czasów rzymskich, m.in. amfiteatr, kolumna Pompejusza, katakumby. W Kairze i Aleksandrii znajdują się liczne stare meczety i kościoły koptyjskie. W Kairze warto też zwiedzić Muzeum Egipskie, założone w 1857 roku, którego zbiory obejmują wszystkie fazy cywilizacji dawnego Egiptu od czasów predynastycznych do epoki grecko-rzymskiej.