Na podstawie Hymnu "Bogarodzico, Dziewico!" Słowackiego przedstaw wpływ Bogurodzicy na lirykę późniejszej epoki

1. Bogurodzica
1
Bogurodzica Dziewica, Bogiem sławiena Maryja,
Twego Syna Gospodzina Matko zwolena, Maryja!
Zyszczy nam, spuści nam.
Kyrieleison.

2
Twego dziela, Krzciciela, Bożycze,
Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze.
Słysz modlitwę, jąż nosimy,
A dać raczy, jegoż prosimy:
A na świecie zbożny pobyt,
Po żywocie rajski przebyt.
Kyrieleison.

2. Juliusz Słowacki Hymn („Bogarodzico, Dziewico!”)

Bogarodzico, Dziewico!
Słuchaj nas, Matko Boża,
To ojców naszych śpiew.
Wolności błyszczy zorza,
Wolności bije dzwon,
Wolności rośnie krzew.
Bogarodzico!
Wolnego ludu śpiew
Zanieś przed Boga tron.

Podnieście głos, rycerze,
Niech grzmią wolności śpiewy,
Wstrząsną się Moskwy wieże.
Wolności pieniem wzruszę
Zimne granity Newy;
I tam są ludzie – i tam mają duszę.

Noc była... Orzeł dwugłowy
Drzemał na szczycie gmachu
I w szponach niósł okowy.
Słuchajcie! zagrzmiały spiże,
Zagrzmiały... i ptak w przestrachu
Uleciał nad świątyń krzyże.
Spojrzał – i nie miał mocy
Patrzeć na wolne narody,
Olśniony blaskiem swobody,
Szukał cienia... i w ciemność uleciał północy.

O, wstyd wam! wstyd wam, Litwini!
Jeśli w Gedymina grodzie
Odpocznie ptak zakrwawiony,
Głos potomności obwini
Ten naród – gdzie czczą w narodzie
Krwią zardzawiałe korony.

Wam się chylić przed obcemi,
Nam we własnych ufać siłach;
Będziem żyć we własnej ziemi
I we własnych spać mogiłach. –
Do broni, bracia! do broni!
Oto ludu zmartwychwstanie,
Z ciemnej pognębienia toni,
Z popiołów Feniks nowy
Powstał lud – błogosław, Panie!
Niech grzmi pieśń jak w dzień godowy.

Bogarodzico! Dziewico!
Słuchaj nas, Matko Boża,
To ojców naszych śpiew,
Wolności błyszczy zorza,
Wolności bije dzwon
I wolnych płynie krew.
Bogarodzico!
Wolnego ludu krew
Zanieś przed Boga tron.

Propozycja modelu odpowiedzi

1. Obraz Maryi w utworach:
Bogurodzica
1.1. pośredniczka pomiędzy Bogiem a ludźmi,
1.2. wybrana i uwielbiona przez Boga „Bogiem sławiena”, „matko zwolena”,
1.3. wyposażona w godności przypisane jej w sposób dogmatyczny „Bogurodzica Dziewica”, Hymn
1.4. pośredniczka,
1.5. określona jako „Bogarodzica Dziewica” – nawiązanie do pieśni średniowiecznej,
1.6. patronka powstania.

2. Kreacja podmiotu lirycznego:
Bogurodzica
2.1. zbiorowy,
2.2. ufający w moc Maryi zanoszą prośby o szczęśliwe życie na ziemi i w Raju,
2.3. zgodność ze średniowiecznym przekonaniem o roli pośredników w osiągnięciu zbawienia,
Hymn
2.4. zbiorowy,
2.5. Polacy i Litwini proszą w chwili zrywu niepodległościowego o opiekę „wolnego ludu śpiew (...) wolnego ludu krew zanieś przed Boga tron”,
2.6. brak perspektywy wieczności – zainteresowanie sytuacją bieżącą – wyjątkową.

3. Gatunek utworu:
Bogurodzica
3.1. uroczysta pieśń o charakterze religijnym,
3.2. funkcja hymnu dynastycznego Jagiellonów,
3.3. śpiewana w szczególnie ważnych momentach dziejowych,
Hymn
3.4. określony już w tytule uroczysty utwór o charakterze patriotycznym,
3.5. hymn powstańczy – zawierający elementy tyrtejskie.

4. Kompozycja i język utworu:
Bogurodzica
4.1. budowa pieśniowa – dwie strofy i refreny,
4.2. odzwierciedlenie średniowiecznej wizji świata – wertykalizmu:
Bóg
Maryja, Jan Chrzciciel – pośrednicy
Ludzie,
4.3. cztery postacie utworu (Maryja, Jan Chrzciciel, Chrystus, Bóg) nawiązują do czterech cnót kardynalnych (męstwo, sprawiedliwość, umiarkowanie, roztropność),
4.4. symbolika liczb,
4.5. monumentalna apostrofa do Maryi (obejmuje dwa wersy I strofy),
4.6. epitety charakteryzujące Maryję („Bogiem sławiena”, „zwolena”),
4.7. epitety konkretyzujące prośby („zbożny pobyt”, „rajski przebyt”),
4.8. kunsztowne rymy (wewnętrzne i zewnętrzne),
4.9. uroczysty styl,
4.10. kunsztowna budowa,
Hymn
4.11. kompozycja klamrowa,
4.12. ramy utworu stanowią strofy skierowane do Maryi,
4.13. klamra spaja utwór o charakterze tyrtejskim,
4.14. adresaci pozostałych strof to „rycerze”, „Litwini”, „bracia” (w walce),
4.15. liryka apelu – odezwa do walczących powstańców, zachęcenie do walki („Do broni, bracia! Do broni!”),
4.16. profetyczny charakter wypowiedzi – zapowiedź zwycięstwa („Oto ludu zmartwychwstanie”),
4.17. optymistyczny ton („Będziem żyć we własnej ziemi/I we własnych spać mogiłach”),
4.18. prośba o Boże błogosławieństwo,
4.19. przekonanie, że Bóg sprzyja powstańcom,
4.20. apostrofy – do Maryi, do powstańców,
4.21. anafory „Wolności błyszczy zorza/Wolności bije dzwon/Wolności rośnie krzew”,
4.22. zdania wykrzyknikowe „O, wstyd wam! Wstyd wam, Litwini!”,
4.23. liczne epitety,
4.24. metafory „Z ciemnej pogłębienia toni/Z popiołów Feniks nowy/Powstał lud”,
4.25. uroczysty styl,
4.26. kunsztowna budowa.

5. Wnioski
Pełny:
Dostrzeżenie wyraźnych podobieństw do średniowiecznego tekstu w pierwszej i ostatniej strofie Hymnu Słowackiego, które sugerują, że jest on parafrazą Bogurodzicy. Określenie funkcji nawiązań:
• podkreślenie uroczystego charakteru utworu;
• zwiększenie siły perswazji (wzmocnienie wymowy tyrtejskiej wiersza);
• podkreślenie przekonania, że Bóg i Maryja sprzyjają powstaniu, co gwarantuje jego zwycięstwo.
Wskazanie, że utwór nie ma charakteru religijnego, jest wierszem patriotycznym, hymnem powstańczym.

Częściowy:
Dostrzeżenie podobieństw między średniowieczną Bogurodzicą a Hymnem Słowackiego. Zwrócenie uwagi na inny charakter romantycznego wiersza (tematyka patriotyczna). Określenie jednej funkcji nawiązań do średniowiecznego wzorca.

Próba podsumowania:
Stwierdzenie, że wiersz Słowackiego nawiązuje do średniowiecznej Bogurodzicy. Wskazanie, że podejmuje on tematykę patriotyczną.

Opracowała: Aleksandra Juranek
Wydawnictwo Park