Etapy rozwoju sieci osadniczej Mazowsza

Warunki środowiska naturalnego nie sprzyjały zbytnio procesom osadniczym, których głównym motorem było rolnictwo. Przyczyniała się do tego także słaba dostępność terenów leśnych i bagiennych. Od XIII do XVI wieku 108 miejscowości uzyskało prawa miejskie. Szczególnego znaczenia nabrała Warszawa, w której zaczęła wzrastać przewaga ekonomiczna nad innymi miastami oraz zapoczątkowany został intensywny rozwój osadnictwa. Wszystko za sprawą uruchomionej w 1848r. pierwszej linii kolejowej. Liczne miejscowości, przez które przebiegały trasy kolejowe, stały się atrakcyjne dla lokalizacji przemysłu i zamieszkania ludności.
Podczas I i II Wojny Światowej Warszawa przeżywała prawdziwe oblężenie, które przyczyniło się do przerwania wielu stosunków handlowych oraz całkowitej rujnacji większości sektorów gospodarczych. Okres powojenny charakteryzował się natomiast dynamicznym przyrostem ludności. W Warszawie opracowany został plan przestrzennego zagospodarowania i rozwoju, dzięki czemu ludność znajdowała zatrudnienie przy budowie. Po 10 latach od zakończenia Wojny, Warszawa stała się ponownie wielkim miastem przechwytującym najważniejsze funkcje polityczne, administracyjne, kulturowe, przemysłowe...
Poziom rozwoju społeczno-ekonomicznego znajduje odbicie we współczesnej strukturze funkcjonalnej miast, która różnicuje się istotnie pomiędzy poszczególnymi województwami. Złożoność struktury sieci odzwierciedla silne kontrasty w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego, usługowo-przemysłowego i przestrzenno-funkcjonalnego.
Na całym terytorium żyje 4,65 mln ludzi. Mimo wysokiej średniej gęstości zaludnienia, zasiedlenie jest bardzo zróżnicowane. Obszar stołeczny, dzięki swojemu ogromnemu potencjałowi ludzkiemu skupionemu głównie w miastach w ogromnym stopniu wpływa na demograficzne cechy regionu. Struktura płaci jest nierównomierna, z niewielką przewagą kobiet. Stosunki ludnościowe kształtowane są przez przyrost naturalny i migracyjny. Obie formy w dużym stopniu zależą od procesów urbanizacyjnych, struktury gospodarczej regionów jak i struktury płci i wieku.

Specyficzny charakter mają tutaj procesy migracji ludności. Z jednej strony następuje napływ ludności ze wsi do miast, z drugiej zaś ludzie zaczynają uciekać z miast, chcąc oderwać się od ciągłego tempa życia i pogoni za sukcesem. W świetle tych ruchów najważniejszą rolę odgrywa rejon Warszawy, mający charakter węzłowy.

W Polsce od wieków wyróżniano dwa podstawowe typy osiedli: wsie i miasta. To samo rozróżnienie stosowane jest także we współczesnych przepisach administracyjnych. Chociaż większość polskich miast początkami sięga średniowiecza, to obecna ich hierarchia w zasadzie ukształtowała się dopiero w XIX wieku. Przez stulecia miasta powstawały i rozwijały się przede wszystkim nad spławnymi rzekami. W XIX wieku na obszarach wododziałowych, gdzie wcześniej było niewiele miast, rozwinęły się wielkie zespoły.

Także przemiany społeczno-gospodarcze zachodzące w Polsce w ostatnich latach rozpatrywano zwykle bądź z perspektywy wielkich miast, bądź też wsi. Tymczasem trudno wyobrazić sobie sprawne funkcjonowanie państwa i rzeczywisty jego rozwój bez rozbudowanej sieci miast oferujących bardzo szeroki wachlarz usług — nie tylko handlowych, ale też bankowych, medycznych, kulturalnych, oświatowych i innych. Obecna sytuacja małych miast jest bardzo zróżnicowana. Część z nich przeżywa prawdziwy upadek, którego przyczyną może być kryzys w okolicznych obszarach rolniczych, rozwój prywatnych sklepów na wsi czy też likwidacja głównego zakładu przemysłowego w mieście.