Świat widziany oczami średniowiecznego ascety

Średniowieczny asceta, który żył pobożnie i skromnie, świat widział inaczej niż współcześni ludzie.

Naczelną ideą średniowiecza był widoczny we wszystkich dziedzinach kultury teocentryzm. U źródeł tego poglądu na świat leży idealistyczna filozofia św. Augustyna, która ujmowała człowieka jako istotę rozważającą swe dramatyczne, niejasne miejsce na granicy bytów między aniołami a zwierzętami. To umiejscowienie ludzi powodowało poczucie wewnętrznego rozdarcia, rodziło nieustający konflikt między cielesnością, a duchowością.

Augustynizm wywarł ogromny wpływ na kształtowanie się świadomości średniowiecznego człowieka - przeciwstawiał wartości duchowe dobrom materialnym. Asceta uważał, że istnieją fazy życia ludzkiego, które zbliżają człowieka do Boga. Etapy, które decydują o szczęściu wiecznym i świętości to: rezygnacja z życia rodzinnego, zachowanie czystości, odrzucenie przywilejów i bogactw, umartwianie ciała, świadome samoponiżanie oraz służbę bliźniemu.

Augustynizmowi przeciwstawił się następny kierunek średniowiecznej filozofii, tomizm. Św. Tomasz z Akwinu uważał, że każdy człowiek znajduje się na ściśle określonym szczeblu drabiny bytów, które zostało wskazane przez Boga. Jeżeli człowiek właściwie pojmował swe przeznaczenie musiał się starać wznieść się wyżej, walcząc z pokusami upadku. Uznanie swego miejsca za właściwe zapobiegało wewnętrznym rozdarciom, sprzyjało poczuciu bezpieczeństwa. Tomizm kładł nacisk na problemy etyki, która stabilizowała ludzkie życie w społeczności ziemskiej i normowała je wskazaniami cnoty, zwłaszcza roztropności, miarkującej pragnienie sławy i inne pożądania, zwłaszcza cielesne.

Zupełnie inny program wiary przedstawił św. Franciszek z Asyżu, który uważał, że należy kochać nie tylko Boga i ludzi, ale każdą istotę, każde zwierzę, drzewo czy kwiat. Miłość pojmowano zgodnie z dosłownie rozumianym ewangelicznym nakazem miłosierdzia, pokory, ubóstwa i braterstwa.

Uważano, że Bóg jest Stwórcą, a zatem świat jako twór boski uosabia piękno, prawdę, dobro, celowość i harmonijność. Asceta wierzył, że umęczenie ciała jest gwarancją wiecznej szczęśliwości po śmierci. Dla owego człowieka ważny był tylko Bóg, skoro gardził dobrami materialnymi i dobrowolnie wyrzekał się bogactw. Główne miejsce przypisywano roli Kościoła stojącego na straży wiary, która miała przenikać wszystkie sprawy ludzi. To właśnie ona pobudzła do twórczości czy pracy "ku pouczeniu i przestrodze", najczęściej anonimowej, ponieważ twórca miał nie zwracać uwagi na swoją osobę, lecz na sprawy duchowe.

Myślę, że średniowieczny ideał ascety, jest tym, co dla dzisiejszych ludzi jest niemożliwe do zaakceptowania. Dla każdego, kto urodził się po renesansie całkowite odrzucenie spraw ziemskich jest nie do przyjęcia. Ziemia jest zbyt piękna i ciekawa, by nie spoglądać na nią z zainteresowaniem.