Renesans i jego wyznaczniki

Zarówno średniowiecze jak i renesans były epokami bardzo kontrowersyjnymi pod względem wkładu w rozwój człowieka i świata. Znawcy literatury do dziś spierają się czy epoka ta była postępem czy też regresem w kształtowaniu się kultury europejskiej. Głównym i powszechnym prądem umysłowym panującym w tym czasie był humanizm. Według mnie i chociażby uznanego badacza Normana Davis’a humanizm był dokładnym przeciwieństwem średniowiecznej kultury teocentrycznej. Myślenie to było całkowicie poświęcone człowiekowi oraz możliwościami i potędze rozumu. Wstęp mojej pracy dokładnie zobrazuje fragment rozważań rosyjskiego filozofa: „Bóg stał się wrogiem człowieka, człowiek zaś- wrogiem Boga”. Chciałbym teraz przedstawić argumenty na podstawie których pozwoliłem sobie poprzeć takowe wnioski.
Większość artystów oświecenia obrało sobie za cel przedstawienie człowieka w jak najlepszym świetle. Uwydatniano jego samowystarczalność, autonomiczność, siłę, moc, możliwości, wierzono w potęgę jego rozumu. Doskonałym przykładem renesansowego dzieła jest chociażby traktat „O godności człowieka” Giovanniego Mirandoli. Filozof w swej pracy akcentuje zdolności ludzkiego umysłu.
Jednak w owych rozważaniach nie wystarczyło miejsca dla Boga. Można powiedzieć, że Bóg został wręcz zapomniany, odłożony na drugi, być może dalszy plan. Postawa niesiona przez humanizm przeczyła moralności chrześcijaństwa. Zamiast Boga, wielbiony powinien być sam człowiek. Ludzie stali się samowystarczalni i nie potrzebowali już takich wartości jak wiara czy autorytet. Jednak rzekoma samowystarczalność człowieka okazała się być pojęciem względnym. Człowiek okazuje się być słabą, zagubioną i bezbronną istotą, która poszukuje swojego właściwego miejsca na Ziemi.
Ludzie poszli z postępem i nie potrzebowali już Boga. Zdali sobie sprawę z tego, że Bóg jest im do życia niepotrzebny i mogą w pełni decydować o swoim losie. Uważam jednak, że utracenie wiary i nadziei było dla człowieka destrukcyjne. Człowiek wraz z biegiem czasu zrozumiał, że potrzebny mu jest, spokój, opanowanie, ale również wiara i autorytet, którym mógłby być np. papież. Takie myślenie zapoczątkowało nową epokę jaką był barok.
Humanizm miał swój zgubny wkład również w kościele. Doskonałym przykładem potwierdzającym ten argument jest dzieło „Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem” Mikołaja Reja. Poeta w swojej pracy przedstawia rozmowę w której przedstawiono złą zmianę obyczajów w kościele:
„Ksiądz w kościele woła, wrzeszczy
Na cmyntarzu beczka trzeszczy.”
Można wnioskować, że czyny te miały charakter powszechny. Głównym celem księży nie była ewangelizacja społeczeństwa tylko czerpanie od niego korzyści. Chłopi byli zmuszeni płacić dziesięcinę na rzecz kościoła. Tak więc zatracenie dogmatów wiary nastąpiło również u księży.
Wątpliwości w istnienie Boga pojawiają się w innym renesansowym dziele Jana Kochanowskiego. Mianowicie w Trenie X poeta niejako traci sens wiary. Odczuwając ból egzystencjalny dopuścił się myśli, że życie człowieka kończy się na śmierci. Poeta nawiązuje do wielu religii i kręgów kulturowych, zastanawia się nad obecnym miejscem swej zmarłej córeczki Orszulki:
„W którą stronę, w którąś się krainę udała?
Czyś ty nad wszystki nieba wysoko wniesiona”
Należy jednak zaakcentować, że Kochanowski ów sens wiary odzyskuje w Trenie XIX.
Tematyka sztuki średniowiecznej była niemalże wyłącznie związana z religią. Przedstawiano portrety np. Matki Boskiej oraz ważne wydarzenia w chrześcijaństwie, jakim był np. Sąd ostateczny. Dodatkowe liczne pracy nie były podpisywane przez autorów, co oznaczało poświęcenie pracy Bogu. W renesansie nastąpiło zupełne odejście od tej zasady. Główną tematyką był człowiek. Malowano i rzeźbiono poszczególne jednostki, przedstawiano wybitne wydarzenia w dziejach człowieka np. Bitwa pod San Romano Paola Uccelliego. Wprowadzano wiele nowości jakim była chociażby perspektywa.
Jednak nie można zapominać o wkładzie renesansu dla rozwoju człowieka. W okresie tym powstawały wielkie dzieła, również na terenie Polski. To właśnie w okresie renesansu na ziemiach polskich tworzyli Jan Kochanowski czy Mikołaj Sęp Szarzyński. Ostatni z nich w swoim dziele „O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem” próbuje odnaleźć Boga i zgodnie z nim żyć:
Ty [Boże] mnie przy sobie postaw, a przezpiecznie
Będę wojował i wygram statecznie!
Należy jednak podkreślić, że wybitny polski poeta Szarzyński był prekursorem baroku.
Na podstawie przedstawionych argumentów przekonałem się, że humanizm jak i cały renesans był regresem jeżeli chodzi o moralność człowieka. Jego „samodzielność” prowadziła do stopniowego upadku. Między ludźmi narastały konflikty, które były spowodowane chęcią gloryfikacji samego siebie. Jednak uważam, że wiara i autorytety są wartościami ponadczasowymi i będą potrzebne człowiekowi przez całą jego egzystencję.