Sejm i Senat

Parlamentaryzm w Polsce ma tradycje sięgające schyłku średniowiecza. Wtedy zawiązał się pierwszy polski sejm i powstał ustrój nazwany później demokracją szlachecką, fenomen na skalę ogólnoeuropejską. Rzeczpospolita szlachecka była jednym z niewielu krajów, w których monarcha musiał liczyć się z opinią większości stanu szlacheckiego w sprawach takich, jak: podatki, wojna i pokój, prawa obywatelskie. W XVI stuleciu ustrój Rzeczpospolitej stanowił niedościgniony wzór poszanowania praw jednostki i ograniczenia władzy suwerena.
System parlamentarny w dawnej Rzeczpospolitej, przez pewien czas sparaliżowany instytucją liberum veto (zasadą jednomyślności w podejmowaniu uchwał sejmowych), był jednak na tyle trwały, że pozwolił polskim patriotom uchwalić pierwszą na kontynencie europejskim, nowożytną ustawę zasadniczą - konstytucję określającą całość ustroju państwa oraz prawa i obowiązki obywateli (Konstytucja 3 Maja, uchwalona przez Sejm Wielki w roku 1791), która nigdy nie weszła w życie.

Po 1989 roku polski parlamentaryzm, podobnie jak system polityczny i partyjny pluralizm, powrócił do demokratycznych standardów, które utracił po II wojnie światowej w wyniku dominacji ideologii komunistycznej i Związku Radzieckiego w Europie Środkowo-Wschodniej. Stało się tak dzięki przeprowadzeniu w 1990 r. wolnych wyborów prezydenckich, wolnych wyborów do Sejmu i Senatu w roku 1991 oraz zmian konstytucyjnych przy-wracających Polsce demokratyczną ordynację wyborczą.
Obecnie parlament w Polsce składa się z dwóch ciał ustawodawczych. Pierwszym jest Sejm - izba niższa, drugim Senat - izba wyższa parlamentu. W Sejmie zasiada 460 posłów, w Senacie 100 senatorów.
Posłem może zostać każdy polski obywatel, który cieszy się pełnią praw publicznych i w dniu przeprowadzania wyborów parlamentarnych ma ukończone 21 lat. Aby zostać senatorem trzeba ukończyć 30 lat.
Posłowie reprezentują okręgi wyborcze, w których uzyskali mandaty poselskie. Granice okręgów wyborczych pokrywają się na ogół z granicami powiatu lub kilku powiatów. W przypadku dużych aglomeracji miejskich okręgi wyborcze obejmują mniejsze niż powiat jednostki administracyjne (gminy, dzielnice).
Podczas głosowania w parlamencie ani posłowie, ani senatorowie nie są związani jakimikolwiek instrukcjami swoich wyborców, lecz mają konstytucyjny obowiązek kierować się dobrem całej Rzeczpospolitej.
Polski system polityczny oparty jest na systemie partyjnym. Dlatego też zarówno w wyborach parlamentarnych, jak i samorządowych (a także prezydenckich) większe szanse mają ci kandydaci, których popiera licząca się partia polityczna. W konsekwencji do parlamentu wchodzą kandydaci związani z najsilniejszymi ugrupowaniami politycznymi. Posłowie z tego samego ugrupowania politycznego tworzą w Sejmie i Senacie swoje kluby parlamentarne. To właśnie w klubach parlamentarnych powstają na ogół projekty ustaw i nowelizacji, gdyż tylko duże grupy posłów są w stanie wprowadzić nowe rozwiązania pod obrady Sejmu.
Posłowie biorą udział w posiedzeniach Sejmu, mają prawo do zadawania pytań i interpelacji poselskich członkom Rady Ministrów. Parlamentarzyści obradują w licznych komisjach (stałych lub specjalnych), powołanych do rozpatrywania różnego rodzaju spraw z zakresu administrowania państwem i życia publicznego. W Sejmie - w komisjach sejmowych, w Senacie - w komisjach senackich.

W Sejmie i Senacie obecnej kadencji, wybranym na lata 2001-2005 funkcjonują następujące kluby parlamentarne:
· klub Sojuszu Lewicy Demokratycznej
· klub Platformy Obywatelskiej
· klub Samoobrony RP
· klub Prawa i Sprawiedliwości
· klub Polskiego Stronnictwa Ludowego
· klub Ligi Polskich Rodzin
· klub Unii Pracy

Polski parlament pełni przede wszystkim funkcję prawodawczą, stanowiąc prawo obowiązujące wszystkich polskich obywateli. Sejm stanowi prawo poprzez uchwalanie ustaw, aktów prawnych najwyższego rzędu, stojących tylko nieco niżej od Konstytucji RP. W ustawach Sejm może upoważnić Prezesa Rady Ministrów do wydawania szczegółowych rozporządzeń regulujących najmniejsze przejawy życia publicznego.
Posłów i senatorów chroni immunitet, tzn., że w czasie pełnienia swoich obowiązków nie mogą być aresztowani, postawieni w stan oskarżenia, sądzeni i skazani bez zgody Sejmu (lub w przypadku senatorów - Senatu).
Posłowie mają bezpośredni wpływ na działania władzy wykonawczej. Funkcjonowanie gabinetu, który utracił poparcie większości w Sejmie, w szybkim czasie może okazać się zupełnie niemożliwe.
Jednym z najważniejszych uprawnień Sejmu jest uchwalanie budżetu państwa. Sejm decyduje w praktyce o dochodach i wydatkach państwa, mając tym samym wpływ nie tylko na kondycję polskiej gospodarki, bezpieczeństwo państwa, lecz również na codzienne życie wielu polskich obywateli.
Ważna jest również funkcja kontrolna parlamentu, która przejawia się m.in. przez uprawnienie do korzystania z votum nieufności, wpływ na skład Rady Ministrów czy powoływanie specjalnych komisji śledczych do zbadania konkretnych spraw, bulwersujących opinię publiczną.
Parlament pełni też funkcję kreacyjną, mając prawo do mianowania najwyższych urzędników państwowych, takich jak: Rzecznik Praw Obywatelskich, prezes Najwyższej Izby Kontroli (najważniejszej instytucji kontrolnej) czy prezes Narodowego Banku Polskiego, decydujący o polityce finansowej państwa, lub członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, instytucji kontrolującej rynek mediów elektronicznych. Funkcja kreacyjna parlamentu przejawia się również poprzez uchwalanie votum zaufania członkom powoływanej przez Prezydenta Rady Ministrów.

Prace parlamentu koordynują organy takie jak:
- Marszałkowie Sejmu i Senatu,
- Prezydium Sejmu i Senatu (Marszałkowie i Wicemarszałkowie),
- Konwent Seniorów (Marszałkowie, Wicemarszałkowie i przewodniczący klubów parlamentarnych),
- komisje sejmowe i senackie.