System lenny

System feudalny w Europie zaczął się kształtować już w VI w. podczas zajmowania Galii przez Franków. W czasie podboju Galii Frankowie zastali tam wielkie latyfundia uprawiane przez kolonów i niewolników oraz wolnych chłopów uprawiających swe działki. Wojownicy frankijscy osadzani na ziemi wzmacniali warstwę wolnych chłopów. Arystokracja frankijska obdarzana przez króla nadaniami wzmacniała dużą własność ziemską. Wynagradzanie urzędników odbywało się również poprzez nadawanie ziem w użytkowanie tzw. beneficjum (dobrodziejstwo). Było ono dożywotnie. Beneficjum -był to też urząd kościelny, któremu przysługiwały określone posiadłości i dochody. Inną formą było precarium - wydzierżawianie ziemi przez Kościół (VIII-X w.) w zamian za niewielki czynsz roczny. Właściciele ziemscy z reguły dzielili swe ziemie na dwie części: folwark, (na którym sami gospodarowali ze służbą) oraz łany chłopskie, na których pracujący płacili panu roczny czynsz i odrabiali pańszczyznę.

Początków feudalizmu należy szukać także w aktach komendacji (od łac. comenndare - powierzać się komuś), w których wyniku wyodrębniła się kategoria ludzi uprawiających ziemię należącą do innych początkowo powinności na rzecz zwierzchników miały charakter gospodarczy, ale zdarzało się, że zwierzchnik zastrzegał sobie prawo powoływania użytkowników swojej ziemi do służby wojskowej w obronie jego osoby i majątku. W państwie Franków każdy akt komendacji przyczyniał się do zmniejszania liczebności wojska królewskiego, gdyż do służby wojskowej byli pociągani tylko ludzie od nikogo niezależni. Aby zapobiec zmniejszaniu się armii, Karol Młot rozpoczął nadawanie beneficjów. Użytkownicy beneficjów byli zobowiązani do służby konnej.

Karol Wielki, chcąc zwiększyć liczebność armii, uczynił możnych odpowiedzialnymi za służbę wojskową zależnych od nich rycerzy. Od tego czasu możni ci przybywali na wyprawy z pocztem zbrojnych. Był to duży postęp w rozwoju feudalizmu. Następnym krokiem była feudalizacja urzędów. Jeszcze za Karola Wielkiego naczelnicy okręgów, zwani hrabiami, byli dodatkowo mianowanymi przez władcę urzędnikami (władca mógł każdego z nich usunąć ze stanowiska, a na jego miejsce powołać kogoś innego).

Po śmierci Karola Wielkiego, w czasach rozpadu jego państwa i osłabienia władzy centralnej, hrabiowie stali się praktycznie nieusuwalni; potrafili zapewnić sobie dziedziczność sprawowanego urzędu. Stopniowo też służbowa zależność od władcy zamieniała się w zależność osobistą. Nastąpiło połączenie ich własnych dóbr z beneficjami, jakie posiadali z tytułu pełnionego urzędu. Ponadto hrabiowie sprawowali z ramienia króla władzę sądowniczą w hrabstwie. Wykorzystując słabość państwa, niektórzy hrabiowie podporządkowywali sobie inne hrabstwa tworząc duże niemal niezależne jednostki polityczne. W taki sposób powstały księstwa, np. księstwo Akwitanii. Chcąc zachować władzę zwierzchnią nad takimi jednostkami politycznymi, władcy zaczęli nadawać urzędy w lenno. Podobnie postępowali też z ważniejszymi urzędami kościelnymi. W ten sposób książęta, hrabiowie, biskupi i opaci większych klasztorów stali się lennikami królewskimi. Ci wielcy panowie z kolei część swych posiadłości nadawali w lenno innym, tworząc grupy zależnych od siebie rycerzy. Zdarzało się, że i lennicy drugiego stopnia mieli swoich lenników.

Od połowy X w. zaczęła się wykształcać terminologia i zwyczaje lenne. Zwierzchnika zaczęto nazywać seniorem, zależnych od niego - wasalami. Akt poddania się wasala seniorowi zaczął się zwać hołdem. Wszyscy wasale jednego seniora byli uważani za równych; nazywano ich parami. System lenny nakładał na wasali obowiązek udzielania seniorowi pomocy zbrojnej, ale tylko przez 40 dni oraz służenia radą, tzn. udziału w radzie i sądzie parów. Gdy obowiązki te nie były wykonywane, szczególnie, gdy nastąpiła odmowa pomocy zbrojnej, senior, przy udziale sądu parów, mógł odebrać wasalowi lenno. Także senior miał obowiązki w stosunku do wasali. Polegały one na pomocy i protekcji. Gdy senior się z nich nie wywiązywał, wasal mógł zerwać stosunek lenny. Mimo przysiąg i szczegółowych przepisów system lenny nie zapewniał silnej władzy królowi, chociaż król był seniorem najpotężniejszych seniorów. Istniała, bowiem zasada, że „wasal mojego wasala nie jest moim wasalem ”( jedynie w Anglii pod rządami Normanów wszyscy wasale drugiego stopnia byli podlegli królowi, w myśl zasady „wasal mojego wasala jest moim wasalem”). W wypadku, więc zdrady któregoś z wielkich wasali król tracił władzę nad całym podległym mu lennem. Na samym dole drabiny feudalnej stali chłopi. Ich działki były też rodzajem lenna, na którym ciążył obowiązek pracy i czynszu.