OBRAZ POWSTANIA STYCZNIOWEGO W "LALCE"
Powieść jest praktycznie napisana od razu po powstaniu styczniowym. Jednak bohaterów nie ocenia się według stosunku do powstania. Tematyka powstańcza pojawiła się już w pierwszym rozdziale powieści, kiedy to kupcy rozmawiają o Wokulskim i wspominają represje popowstaniowe, używając języka ezopowego. Był to czas kiedy "wszystkim paliło się we łbach" – gorączka powstańcza.
Narrator mówi o tym jak Tomasz stracił część majątku – "pochłonęły wydarzenia polityczne" – narrator znowu używa języka ezopowego, chcąc powiedzieć, że majątek stracił poprzez represje popowstaniowe.
"Wokulski odetchnął dopiero na Syberii" to znaczy, że został zesłany na Syberię, czyli musiał brać czynny udział w postaniu. Spotkał tam uczonych rosyjskich i polskich, znalazł się wśród elity, stąd te gruntowne nauki. Znowu autor używa języka ezopowego. Wokulski zyskał nawet na powstaniu, pisze listy z Syberii do Rzeckiego, aby mu przysłał książki.
Rzecki opowiada – kiedyś wraz z Wokulskim spotkali się w piwnicy z powstańcami, było to konspiracyjne powstanie, prowadzącym był Leon, mówił o poświęceniu się sprawie, proponuje przygotowanie zamachy terrorystycznego, jednak nikt nie ma zamiaru wykonać tego zadania, Wokulski mówi, że on je wykona. Prus nie mógł nic więcej napisać, dlatego Rzecki mówi, że był tak bardzo pijany, że nic więcej nie pamięta. Wokulski znika na parę dni, wraca zmizerniały, przestał zajmować się nauką, działał w konspiracji, dom Rzeckiego jest jego kryjówką przed władzami, nocują tam także koledzy Wokulskiego, powstańcy.
Minclowa Małgorzata - udostępniła swój dom na spotkania konspiracyjne, a sama "oblatywała ze 3 kościoły" – chodziła na demonstracje polityczne, które odbywały się w kościołach, msze za ojczyznę, spotykała się z innymi kobietami – sesje dam to kursy sanitarne, przygotowane do niesienia pomocy rannym powstańcom, nabożeństwo przerodziło się w manifestację.
Jan Mincel, mąż Małgorzaty – wychodził z domu rano i wracał wieczorem, godził się na udostępnienie swojego domu na zebrania konspiracyjne, choć sam w nich nie brał udziału.
Wokulski nazywa powstanie "burzą polityczną" - elementy języka ezopowego.
Jedynie mieszczaństwo mówiło o powstaniu, arystokracja albo chłopi nie poruszali tego tematu. Właściwie tylko Ignacy Rzecki mówi o powstaniu. Dlatego śmieszność Rzeckiego, jego nie zainteresowanie polityką, jest elementem języka ezopowego, ponieważ Rzecki bardzo się interesował polityką, brał przecież udział w walkach, więc nie jest możliwe, aby nie zauważył rozruchów powstańczych.
Czytając "Lalkę" można z niej wywnioskować, że tylko niewielki procent ludności polskiej brał udział w powstaniu. Obraz Warszawy jest odrealniony, ponieważ nie ma opisów represji popowstaniowych.
TEMAT POWSTANIA LISTOPADOWEGO W "KORDIANIE"
Temat powstania listopadowego w tym dramacie został podjęty jawnie. Słowacki ocenia cały zryw i jego przywódców – głównie ma to miejsce w Przygotowaniu, w którym u progu nowego stulecia, nadprzyrodzone moce "produkują" kolejnych wodzów powstania. Cała rzecz dzieje się 31 grudnia 1799 w chacie czarnoksiężnika Twardowskiego na Karpatach. Szatan wybiera określony naród, naród, który da się omamić i zniszczyć.
Z diabelskiego kotła kolejno wyłaniają się postacie przywódców:
a) pierwszym tworem jest Józef Chłopicki – dyktator – prowadził politykę ugodową dla cara, diabły stwarzają go z żywiołów ziemi, gazów i kwasów, dorzucają szpilkę Napoleona, ma niewielkie ambicje i żadnych zdolności przywódczych, człowiek o bardzo konserwatywnych poglądach, człowiek wiecznie kreślący plany,
b) Adam Czartoryski - prezes rządu powstańczego, minister spraw zagranicznych, był typowym dyplomatą, oceniony niepochlebnie jako człowiek przesadnie ostrożny, zmienny i pyszny z racji swego arystokratycznego pochodzenia, diabeł stworzył go z diamentu i atramentu Talleyranda – nie umie swoich możliwości wykorzystać, bo jest zbyt ostrożny,
c) Jan Skrzynecki – następny przywódca powstania, jego cechy to powolność, tendencja do przewlekania spraw, odkładanie decyzji i cofanie się ze zdobytych przez siebie pozycji – powstał z oczu i nóg raka, ma kogucie ostrogi i rogi trwożliwego ślimaka – cokolwiek osiągnie to zaprzepaści,
d) generał Krukowiecki – określony nawet mianem zdrajcy, człowiek, który opuścił swój naród,
e) Julian Niemcewicz – konserwatywny starzec żyjący marzeniami,
f) Lelewel – mol książkowy, niezdecydowany, zajęty wyłącznie problemami rodziny.
Żaden z przywódców nie uzyskuje pozytywnej oceny. Jednak to jeszcze nie koniec rozważań o powstaniu. Akt III – Spisek koronacyjny. Celem spisku jest zamach na cara. Społeczeństwo jest tu w prawdzie podzielone. Jedynie młodzi oficerowie pragną walki, prezentują patriotyzm i nienawiść do wroga. Duchowieństwo proponuje cierpiętniczą ideologię i modły jako sposób działania. Lud, który nienawidzi z głębi serca cara i pragnie powstania, potrzebuje przywódców. Kordian sam więc wyrusza, by zabić cara, lecz ponosi klęskę.
Możemy więc odczytać w dramacie cały przebieg powstania:
a) przygotowania (przywódcy i rozmowy spiskowe),
b) podział głosów i poglądów wśród społeczeństwa,
c) szaleńczy, niepewny, jednostkowy atak,
d) klęska.
Słowacki na pewno negatywnie ocenia powstanie listopadowe. Krytykuje przywódców i podział społeczeństwa, ukazuje bezsens działań jednostkowych. Jednak szybciej wyczytamy w dramacie rozgoryczenie, iż taki entuzjazm młodych patriotów został zmarnowany, niż krytykę działań młodej, powstańczej szlachty.
