Przeznaczenie, przypadek czy świadomy wybór - co decyduje o losie człowieka?

Pytanie, co decyduje o losie człowieka jest często powtarzane. Gnębi nas ono szczególnie w trudnych chwilach, kiedy zastanawiamy się, dlaczego akurat nas spotkało nieszczęście. Zastanawiamy się również, dlaczego urodziliśmy się w tej rodzinie i wychowywaliśmy w tym środowisku. Dlaczego ten, a nie inny kraj jest naszą ojczyzną i czemu nie żyjemy w innej epoce? Te czynniki są niezwykle istotne przy rozpatrywaniu losów jednostki. Kolejnym pytaniem jest, co wydarzyłoby się gdybyśmy w którymś momencie życia postąpili inaczej. Niestety, nie możemy poznać odpowiedzi na żadne z tych podstawowych pytań. Pozostaje nam jedynie spekulować. Jednak nie ulega wątpliwości, że silna wola, nonkonformizm i odważne decyzje kształtują życie jednostki.

Inną cechą greckiej tragedii jest obecność nieznanej siły, fatum, która panuje nad ludzkim losem. Bohaterowie mogą poznać fatum przez wyrocznię, nie mogą się jednak od niego uwolnić. Żadne decyzje i wybory nie są w stanie zmienić przeznaczenia. Przykładem tragedii, w której nad losem głównego bohatera stoi ta niepojęta siła jest „Król Edyp”. Według przepowiedni Edyp, gdy dorośnie, ma zabić własnego ojca i popełnić zbrodnię kazirodztwa. Aby tego uniknąć rodzice oddają go w opiekę pastuchowi. Łudzą się, iż jeśli syn nie będzie miał z nimi kontaktu, straszna przepowiednia się nie spełni. Tak się jednak nie staje, żadne posunięcia nie zdołają zmienić fatum. Ponadto, Edyp wypełnia przepowiednię nieświadomie. Nie wie, że mężczyzna, którego zabija jest jego ojcem, a kobieta, którą kocha matką. Każde posunięcie Edypa zbliża go do odkrycia przerażającej prawdy o swojej żonie i jej zabitym mężu. Jest to ironia tragiczna - bohater jest nieświadomy swojego położenia przez co dąży do własnej klęski. W wypadku tego utworu, podobnie jak w wypadku „Antygony”, wybory bohatera nie mają wpływu na jego los. On również musi ponieść klęskę.

Ważnym faktem w religii chrześcijańskiej jest pozostawienie ludziom wolnej woli. Czyny człowieka zależą wyłącznie od niego samego. Sam kształtuje swój los, może odejść od Boga lub być mu wiernym. Według Biblii w raju Adam i Ewa mogli robić wszystko, a Bóg w to nie ingerował. Zakazał jednak jedzenia owoców z jednego tylko drzewa w całym ogrodzie. Właściwa człowiekowi ciekawość sprawiła, że Adam i Ewa spróbowali owocu. Przypłacili to wygnaniem z raju. Danie człowiekowi wolnej woli spowodowało bardzo bolesne dla niego konsekwencje, jednak Kolejnym przykładem bohatera, którego życie nie jest takie jakby chciał, jest Zenon Ziembiewicz, bohater „Granicy” Zofii Nałkowskiej. Bohater ten nie potrafi zapanować nad swoimi uczuciami, a raczej popędami. Zenon jako młody chłopak szczerze nienawidził sposobu życia, jaki wiedli jego rodzice. Ojciec romansował z biednymi dziewczętami, a matka aprobowała jego zachowanie. Zenon postanowił, że jego życie będzie inne; że będzie wierny jednej kobiecie, którą będzie kochał. Taki cel nie wydaje się być bardzo trudny do osiągnięcia, szczególnie dla wybitnego młodzieńca, jakim jest Zenon. Okazało się jednak, że mimo swoich wspaniałomyślnych założeń, Zenon popełnia dokładnie te same błędy co jego ojciec. Nasuwa się pytanie, czy człowiek jest w stanie uwolnić się od wpajanych w dzieciństwie wzorców. Odwołując się do tej lektury, można stwierdzić, że nie jest to możliwe. W utworze jest jeszcze jedna postać, której się to nie udało – Elżbieta. Ona, jak matka kiedyś ją, porzuciła swoje dziecko.

Z przytoczonych przeze mnie lektur jawi się dość ponura wizja ludzkiego losu. Żaden z bohaterów wymienionych lektur nie ma znaczącego wpływu na swój los, jest on określony z góry. Dawniej wierzono w siły wyższe, które miały panować nad życiem człowieka. Dziś nie wierzy się w istnienie fatum ani magicznych eliksirów. Nauka jest dalej rozwinięta, a większość panujących religii zakłada wolność ludzkiej woli. Niestety, pojawiły się kolejne przeszkody na ludzkiej drodze do panowania nad własnym losem. Są to przede wszystkim geny, urodzenie oraz wychowanie. Żadnego z tych czynników nie możemy wybrać, a ucieczka przed nimi wymaga bardzo silnej woli. Człowiek musi walczyć również z samym sobą, ze swoimi przyzwyczajeniami i uczuciami.