Pierwsza Wojna Światowa

1. Przyczyny wybuchu I wojny światowej (Wielkiej Wojny)

• Blok militarny jest to układ wojskowy dwóch lub więcej państw, które deklarują współpracę militarną między sobą. Zapewniają obronę swoich granic oraz stref wpływów. np. NATO.

• Na przełomie XIX w. i XX w. Powstały dwa przeciwstawne bloki militarne: trójprzymierze [1882r., (lecz już od 1879r. Niemcy i Austro-Węgry zawarły traktat wzajemnej pomocy)] (Niemcy, Austro-Węgry, Włochy) i trójporozumienie [1907r., (lecz już w 1904r. Wielka Brytania i Francja zawarły „serdeczne porozumienie” – „Entente cordiale”] (Rosja, Francja, Wielka Brytania)

• Nacjonalizm – postawa społeczno-polityczna i ideologia uznająca sprawy własnego narodu za najważniejsze.

• Kolonie – zagraniczna posiadłość jakiegoś państwa, podporządkowana mu politycznie i gospodarczo.

• Rzesza niemiecka - nazwa państwa niemieckiego; I Rzesza – sawne Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego (962 – 1806); II Rzesza – cesarstwo Hohenzollernów (1871 – 1918).

• Niemcy i Wielka Brytania rywalizowały między sobą w produkcji i unowocześnianiu marynarki wojennej. Wielka Brytania posiadała wiele statków wojennych na morzach. Niemcy obawiając się zablokowania przez Wielką Brytanię dostępu (drogą morską) do koloni, zaczęła produkcje własnej floty morskiej (statki podwodne U-Boot). W I wojnie światowej odegrały one ważną rolę wojny morskiej.

• Mocarstwa europejskie rywalizowały o wpływy na Bałkanach. W 1908 roku Austro-Węgry przyłączyły Bośnię i Hercegowinę. Serbia również chciała przejąć to terytorium. Rosja uznała, że naruszono strefę jej wpływów, ale była zbyt osłabiona przez wojnę z Japonią. W 1912 roku wybuchł konflikt na Bałkanach. Wojska Bułgarii, Czarnogóry, Grecji i Serbii pokonały armię turecką i zajęły jej terytorium w Europie. Następnego roku Bułgaria zaatakowała swoich sojuszników, natomiast przeciwko jej wystąpiła Rumunia i Turcja. W rezultacie wojen na tym półwyspie utworzono nowe państwo: Albanie.

• Bezpośrednim wybuchem wojny był 28 czerwca 1914 roku w Sarajewie, stolicy Bośni, został zamordowany wraz z żoną (Zofią) arcyksiążę Ferdynand, następca tronu Austro-Węgier. Książęcą parę zastrzelił Gawrił Princip, należący do wspieranej przez Serbię organizacji „Młoda Bośnia”. W lipcu Austro-Węgry popierane przez Niemcy, postawiły ultimatum Serbii, które to naruszało suwerenność tego państwa. Mając poparcie Rosji, rząd serbski w Belgradzie odrzucił je. W odpowiedzi Austro-Węgry 28 lipca wypowiedziały Serbii wojnę i rozpoczęły atak. 31 lipca Rosja ogłosiła mobilizację. 1 sierpnia Niemcy odpowiedziały jej wypowiedzeniem wojny itd.

• Pośrednią przyczyną wybuchu wojny były rywalizacje bloków militarnych o kolonie oraz konflikt o flotę.

2. Działania na froncie zachodnim

• Na samym początku wojny, 3 sierpinia 1914r. Wojska II Rzeszy, wkroczyły na teren Belgii (aby mieć dłuższą linie frontu). Po zajęciu Brukseli zaczęto realizować plan Alfreda Schlieffena. Zakładał on zajęcie Francji w trybie błyskawicznym (ok. 2-6 tyg.), zanim sojusznicy zaczną atak. Gdy Niemcy przegrały bitwę nad rzeką Marną [5-10.09.1914r.], szanse na wygranie błyskawicznej wojny zgasły. Wojska niemiecki zostały wstrzymane.

• Próba zajęcia przez wojska niemieckie, francuskich portów nad kanałem La Manche, co miało odciąć Francję od pomocy Wielkiej Brytanii, nie powiodła się. Gdy plan Schlieffena nie wypalił, Niemcy były zmuszone walczyć na dwa fronty (i dobrze im tak). Front zachodni rozciągał się od Lille, Reims, Verdun, aż do granicy ze Szwajcarią. Wojna na tym froncie przekształciła się w wojną pozycyjną, czyli wrogie wojska walczyły z okopów, nie wchodząc w linię wroga, lecz takie działania kończyły się dużymi stratami, zwłaszcza po wprowadzeniu przez obie walczące strony karabinów maszynowych.

• Neutralność – prawna sytuacja państwa, które nie bierze udziału w wojnie

• W lutym 1916r. Niemcy rozpoczęli bitwę pod Verdun, co miało ułatwić zaatakowanie Paryża. Po 10 miesiącach krwawych walk, lina frontu przebiegała w tym samym miejscu, a wojska niemieckie były wyparte. ( W tej bitwie zginęło ponad 800.000 żołnierzy po obu stronach walczących, a toczyła się ona w jednej twierdzy!!! ).

• Następnie Francuzi rozpoczęli ofensywę nad rzeką Sommą, Mimo użycia po raz pierwszy czołgów (Mark I, było ich ok. 100), które siały panikę, nie udało się utrzymać zdobytych pozycji (gdy czołgi przebijały się przez linię wroga, przez okopy, nie szła za nimi artyleria).

• W styczniu 1917r. Prezydent USA, Woodrow Willson, wystąpił z projektem, dążącym do pokoju bez zwycięzców i zwyciężonych, którego – mimo osłabienia – Niemcy nie chciały zaakceptować (i dobrze, ponieważ gdyby Niemcy poszły na tą ugodę, prawdopodobnie Polska by nie powstała).

• Niemcy ogłosili „nieograniczoną wojnę na morzu”, podejrzewając, że na statkach pasażerskich przewożona jest broń i amunicja dla Anglii (z USA). Storpedowali swoimi słynnymi w tej wojnie U-Bootami angielski statek pasażerski, na którym znajdowało się 130 amerykanów z 1300 pasażerów. Było to przyczyną przystąpienie USA, 04.1907r. do wojny.

• W lutym tego samego roku wybuchła w Rosji rewolucja. Po zawarciu pokoju brzeskiego z Rosją Radziecką Niemcy przerzucili większość wojsk na zachód, lecz to mało dało.

• W wyniku rozkazu dowództwa niemieckiego o wydaniu walnej bitwy z flotą angielską doszło na okrętach w Kilonii do buntu marynarzy. Powstały rady robotniczo – żołnierskie. Przywództwo nad wrzeniem rewolucyjnym w Berlinie objęli komuniści. W październiku 1918 roku Niemcy rozpoczęły rokowania pokojowe. 11 listopada 1918 pod Paryżem doszło do podpisania zawieszenia broni. W wyniku tego Cesarz Wilhelm II został zmuszony do abdykacji, a Niemcy ogłoszono republiką. Przy użyciu wojsk i oddziałów ochotniczych stłumiono powstanie komunistów.

• W chwili wybuchu, siły państw bazowały na karabinach maszynowych typu Maxim. Obsługiwało go sześciu ludzi. Po raz pierwszy zostały użyte gazy bojowe w 1915r. (gaz łzawiący) przez artylerie Niemców. Następnie użyli oni tlenku węgla i iperytu (gazy trujące), głownie pod Ipr. Gazy nie sprawdziły się do walki na otwartych terenach, ponieważ jak wiał wiatr gaz przenosił się na własne wojska.

3. Działania na innych frontach

• Na froncie południowo - wschodnim 10 sierpnia 1914 r. wojska austriackie rozpoczęły wojnę atakując Serbię. Wkrótce jednak zostały wyparte. Tymczasem dwie armie rosyjskie, warszawska i wileńska, wkroczyły do Prus Wschodnich atakując słabszą niemiecką armię. Front przesunął się na linię Wisły. Te akcje były wymuszone, by odciążyć siły Ententy na froncie zachodnim. (Rosja nie była przygotowana wystarczająco do wojny – trwała mobilizacja). 20 sierpnia Austriacy rozpoczęli ofensywę na terenach Polskich (rejon Kraków-Częstochowa). 25 sierpnia Rosjanie dotarli do Królewca. 26-29 sierpnia pod Tannenbergiem (dziś Stębark) stoczono bitwę, która stała się katastrofalną klęską Rosjan. 120 tysięcy Rosjan dostało się do niewoli (cała armia liczyła ok. 150.000 żołnierzy), Niemcy stracili 20 tys. żołnierzy. Rosyjski gen. Samsonow popełnił samobójstwo z powodu klęski. Konsekwencją zwycięstw niemieckich było wkroczenie wojsk państw centralnych na tereny Królestwa Polskiego. Jednocześnie Rosjanie wkroczyli do Galicji i Bukowiny zwyciężając Austro-Węgrów. Rok 1915 przyniósł wielką ofensywę wojsk państw centralnych na froncie wschodnim. Wojska rosyjskie do roku 1915 utraciły Królestwo Polskie, Litwę, Wołyń, Kurlandię. Na Bałkanach, po początkowych sukcesach serbskich w 1915r. sytuacja zmieniła się. Do państw walczących przeciwko Entencie dołączyła Bułgaria, Serbia została zajęta. Mimo zwycięstw odnoszonych na froncie wschodnim nie udało się państwom centralnym zmusić Rosji do zawarcia pokoju. W 1916 roku po ostrej zimie na nowo rozgorzały walki. Na Bałkanach kontrofensywa doprowadziła do kapitulacji Bułgarii we wrześniu 1918. Wojska Ententy ruszyły na północ ku Austro-Węgrom.

• Wojska niemieckie były ok. 3 razy mniejsze, a jednak lepiej uzbrojone i lepiej wyszkolone.
4. Rewolucja w Rosji

• Rosja nie była przygotowana do działań wojennych. Z powodu wojny, całe zaopatrzenie szło na front. Dlatego w kraju panowała bieda i strajki. Część żołnierzy wypowiedziało posłuszeństwo, reszta dołączyła do strajkujących. Ludzie okradali pociągi, żeby przeżyć. Tymczasem Car Mikołaj Romanow, podróżował swoim opancerzonym pociągiem. Jechał w kierunku Piotrogrodu, do swojej rodziny. Został zatrzymany w wielu miejscach, ponieważ ludzie blokowali tory. Wkrótce został zmuszony do abdykacji, lecz zmienił datę w akcie o abdykacji, na wcześniejszą (podjął decyzję sam, a nie z powodu nacisku Dumy). Abdykował na rzeczy swojego brata, a nie syna jak się spodziewano. Jego syn chorował na hemofilię, więc nie mógł by samodzielnie panować krajem. Brat Mikołaja II odrzucił przejęcie władzy.

• Jednocześnie powstał Rząd Tymczasowy powołany przez Dumę i Rada Robortniczo-Żołnierska.

• Słaby rząd tolerował Radę, a Rada nie potrafiła obalić Rządu Tymczasowego i dokończyć rewolucji. Trwał system dwuwładzy. Próbowano przeprowadzić reformy i skonsolidować armię. Niepowodzenie reform spowodowało, że na czele rządu stanął Aleksander Kiereński. Część wojska, wierna i podległa carowi, próbowała przywrócić go do władzy, jednak spisek mający rozbić Rząd został wykryty.

• Duma Państwowa – wybieralna izba doradczo-ustawodawcza w Rosji

• Anarchia – brak władzy

• Socjaldemokracja – kierunek w ruchu robotniczym, odrzucający rewolucję

• W Rosji zapanowała anarchia i wykorzystali to bolszewicy, którzy na czele z Włodzimierzem Iliczem Leninem, przejęli władze siłą.

• W lipcu 1917r. W Piotrogroszie odbywały się tłumne manifestacje robotników. Lenin, pod pretekstem obawy o swoje życie, wyjechał nad granicę Fińską i już 7 października potajemnie wrócił do Piotrogrodu i z 24 na 25 października 1917 roku bolszewicy zaatakowali Pałac Zimowy, będący siedzibą Rządu Tymczasowego. Mówi się o tym jak o rewolucji, ale to był zwyczajny zamach stanu. Nie lud obalił rząd, lecz komuniści. Lenin posiadał własną armię.

• Na Wszechrosyjskim Zjeździe Rad utworzono Radę Komisarzy Ludowych na czele z Leninem. Z wiedzą Lenina został zamordowany Car Mikołaj Romanow II wraz z rodziną (Żoną, 4. córkami i synem). Powołano Komisję Do Walki Z Sabotażem z Feliksem Dzierżyńskim na czele. Wprowadził on krwawy terror. W styczniu 1918r. proklamowano Rosję Sowiecką RFSRR.

• Konstytuanta – zgromadzenie ustawodawcze uchwalające konstytucje

• 3 marca 1918r. w Brześciu Litewskim podpisano traktat między Rosją Bolszewicką, Niemcami i Austro-Węgrami. Rosja zrzekła się praw do Łotwy, Estonii, Litwy i Polski. Podobny traktat podpisano wcześniej z Ukrainą. Los Polski został w rękach niemieckich (Leninowi nie zależało na losie ziem Polskich, tak jak Carowi Mikołajowi, który starał się utworzyć dla NAS państwo).

5. Traktat wersalski i nowy ład w Europie

• Republika Weimarska – nowa nazwa Niemiec, pochodzi od miasta Weimar.

• Zwycięzcy nakazali Niemcom opuścić okupywane tereny Belgii, Francji, Luksemburgu i lewy brzeg Renu. 28 czerwca 1919r. w Wersalu podpisano traktat pokojowy między Niemcami, a Aliantami (Wielka Brytania, Włochy, Francja, USA). Utworzone nowe państwo niemiecki, które musiało zrezygnować z lotnictwa wojskowego i podwodnej marynarki wojennej, ograniczono liczbę wojsk do 100.000, Niemcy utracili Alzację i Lotaryngię, na rzeczy Francji oraz zagłębie Saary przekazano na 15 lat Lidze Narodów. Pas wzdłuż prawego brzegu Renu, miał być zdemilitaryzowany na szerokość 50 km. Niemcy utraciły kolonie w Afryce i Azji.

• Powstały nowe państwa: Austria, Czechosłowacja, Królestwo Węgier, Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców, Polska, Litwa, Łotwa, Estonia i Finlandia.

• W 1920r. został podpisany traktat pokojowy przez Rosję Radziecką z Finlandią, Łotwą, Estonią i Litwą uznające niepodległość i granice tych państw. Na podstawie traktatu w Trianon wytyczono nowe granice Węgier, które straciły ponad połowę swojego terytorium. Ograniczono terytorium Austrii i przekształcono ją w republikę. W 1922r. na mocy układu w Waszyngtonie, USA ograniczyły wpływy państw Europejskich w Chinach.

• W kwietniu 1919r. w Paryżu powstał Pakt Ligi Narodów. W skład weszły państwa zwycięskie + 13 państw neutralnych. Liga miała gwarantować pokój i nienaruszalność granic. Na siedzibę wybrano Genewę w Szwajcarii. Pomimo, że prezydent USA był twórcą LN, USA nie przystąpiło do niej. Tym samym uniemożliwiło to ingerowanie w politykę zagraniczną US. Liga Narodów nie spełniła nadziei, ponieważ nie miała możliwości egzekwowania swoich postanowień.