Galaktyki

Galaktyki
Galaktyki to olbrzymie systemy gwiazdowo-pyłowe zawierające miliardy gwiazd, widoczne na niebie w postaci obiektów mgławicowych. Ocenia się, że w zasięgu największych teleskopów znajduje się ponad miliard galaktyk. Najbliższymi z nich są małe galaktyki nazwane Wielkim i Małym Obłokiem Magellana (Obłoki Magellana odległe odpowiednio 163000 i 196000 lat świetlnych) oraz M 31 - Wielka Mgławica w Andromedzie (odległa 2,25 mln lat świetlnych), będąca dużą galaktyką bardzo podobną do naszej.
Istnienie innych galaktyk odkrył w 1924 E.P. Hubble, gdy dostrzegł cefeidy w mgławicach M 31, M 33 oraz NGC 6822. Zidentyfikował wówczas te mgławice jako odległe systemy gwiezdne analogiczne do naszej Galaktyki. Masy galaktyk zawarte są w przedziale od 106 do 1013 mas Słońca. Materia tworząca galaktyki znajduje się głównie w gwiazdach, choć istnieją wyjątki jak np. NGC 4594, gdzie wydaje się, że dominuje pył międzygwiezdny.

W uproszczeniu galaktyki mają kształt dysku okrążającego masywne jądro, które może kryć czarną dziurę. Niektóre galaktyki są silnymi źródłami radiowymi lub promieniowania ultrafioletowego i rentgenowskiego. Istnieje kilka sposobów klasyfikacji galaktyk.
Najprostszy, opracowany przez E.P. Hubble'a, dzieli galaktyki w oparciu o cechy morfologiczne. Wyróżnia się galaktyki eliptyczne (oznaczane jako typ E z liczbą należącą do zakresu 0...7 określającą stopień spłaszczenia obserwowanej elipsy), spiralne (o kształcie dysku z wyraźną spiralną strukturą, oznaczane jako typ S, wyróżnia się podtypy a,b,c w zależności od stopnia zaznaczenia spiralnej struktury) oraz spiralne z poprzeczką (gdzie spiralna struktura pojawia się w pewnej odległości od środka, oznaczane są jako typ SB, wyróżnia się analogiczne podtypy jak w przypadku galaktyk spiralnych) oraz nieregularne (oznaczone Ir). Galaktyki pośrednie między spiralnymi a eliptycznymi nazywa się soczewkowatymi (oznaczane SO lub SBO). Cechy morfologiczne 1% obserwowanych galaktyk nie mieszczą się w podanej systematyce, takie galaktyki nazywane są galaktykami pekularnymi.
Inny system klasyfikacji opiera się na charakterystyce widma promieniowania elektromagnetycznego w całym zakresie energetycznym. Rozróżnia się tu galaktyki normalne lub osobliwe, dla tych ostatnich ilość wypromieniowanej energii nie może być wytłumaczona nukleosyntezą w gwiazdach.

Do galaktyk osobliwych należą galaktyki typu cD (nadolbrzyme galaktyki będące silnymi radioźródłami), galaktyki zwarte (małe galaktyki posiadające świecący pył międzygwiezdny), galaktyki Haro (lub galaktyki niebieskie, małe galaktyki z bardzojasnym jądrem), galaktyki Markariana (o przewadze gwiazd młodych), galaktyki z gorącymi plamami (podobne do galaktyki Markariana, różniące się szczegółami widma), galaktyki Seyferta (z aktywnymi, wybuchającymi jądrami), radiogalaktyki (charakteryzujące się bardzo silnym promieniowaniem radiowym), galaktyki typu N (wykazujące cechy pośrednie pomiędzy radiogalaktykami a kwazarami) i kwazary.
Widma odległych galaktyk wykazują silne przesunięcie ku czerwieni, co interpretuje się jako przejaw rozszerzania się Wszechświata (stała Hubble'a). Galaktyki skupiają się tworząc gromady galaktyk - struktury o rozmiarach rzędu kilku milionów lat świetlnych. Następnie gromady galaktyk skupiają się tworząc supergromady galaktyk. Rozmiary supergromad są rzędu kilkudziesięciu milionów lat świetlnych. Rozmieszczenie supergromad stanowi o wielkoskalowej strukturze Wszechświata. Ok. 10000 najbliższych galaktyk (wraz z naszą Galaktyką i innymi z Lokalnej Grupy Galaktyk) tworzy Lokalną Supergromadę Galaktyk.