Cechy stylu liryki Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego.

Poezja intelektualna

Poezja Szarzyńskiego to poezja intelektualna, on sam to przykład poety uczonego (poeta doctus). Twórczość Sępa, nawiązująca do wzorców renesansowych i antycznych, a jednocześnie tak oryginalna i wyrafinowana, świadczy o wspaniałym wykształceniu literackim autora "Rytmów". Wiersze Sępa nie stanowią łatwej lektury. Ich właściwy odbiór wymaga skupienia i podjęcia intelektualnego wysiłku. Wiele jest bowiem w tej poezji niedomówień i wieloznaczności, gry słów itp.

Barokowy konceptyzm

W wierszach Sępa często odnajdujemy barokową tendencję do obejmowania przez poezję tych sfer życia, które dotąd uważano za niepoetyckie, np. nauki czy teologii. W jednym z utworów Sępa odnajdujemy np. odniesienie do geocentrycznej teorii Ptolomeusza. Ukazywała ona wszechświat jako siedem sfer poruszających się co prawda w różnych kierunkach, ale tworzących harmonię ("przybytki nadobne, (...), co idąc różno, zgodną czynią harmoniją").

W Sonecie II poeta pisze z kolei:
"I od takiego (Boże nieskończony,

W sobie chwalebnie i w sobie szczęśliwie
Sam przez się żyjąc) żądasz jakmiarz chciwie (...)."

Terminy "w sobie" (łac. in se) i "przez się" (łac. per se) są zaczerpnięte z języka teologii. Bóg żyje "w sobie chwalebnie" i "przez siebie", czyli żyje sam przez się, nie potrzebuje niczego poza nim samym.

• Zaskakujące, wyrafinowane konstrukcje stylistyczne i gwałtowność wyrazu, potęgujące niejednokrotnie napięcie i dramatyzm wpisany w utwory Szarzyńskiego, plasują go w kręgu prekursorów polskiego baroku. Oto niektóre środki stylistyczne, które mistrzowsko wykorzystuje autor w swych wierszach:

• antytezy, np. światło łaski - ciemność grzechu, Bóg - szatan, dusza - ciało,

• asyndety wieloczłonowe (brak spójników między częściami zdań lub zdaniami), np. "O moc, o rozkosz, o skarby pilności",

• instrumentacje głoskowe (celowe powtarzanie tych samych głosek w bliskim sąsiedztwie), np. w wierszu "Epitafium Rzymowi":

"Ty, co Rzym wpośród Rzyma chcąc baczyć pielgrzymie,
A wżdy baczyć nie możesz w samym Rzyma Rzymie,
Patrzaj na okrąg murów i w rum obrócone (...)",

• oksymorony (zestawienia wyrazów sprzecznych, wzajemnie wykluczających się), np. "rządne błądzenie", "zgodne spory",

• paradoksy:

"Bo naszę chciwość od swej szczęśliwości
Własnej (co Bogiem zowiemy) odwodzą
Niestałe dobra. O, stokroć szczęśliwy,
Który tych cieniów w czas zna kształt prawdziwy!"
Cieniem są więc rzeczy materialne, których możemy doświadczyć zmysłami. Zmysły mylą nas i zwodzą.

• parentezy (zdania wtrącone w nawias):

"I od takiego (Boże nieskończony
W sobie chwalebnie i w sobie szczęśliwie
Sam przez się żyjąc) żądasz jakmiarz chciwie (...)",
"Bo naszę chciwość od swej szczęśliwości
Własnej (co Bogiem zowiemy) odwodzą (...)",

• przerzutnie:

"Pokój szczęśliwość. Ale bojowanie
Byt nasz podniebny. On srogi ciemności
Hetman (...)",
"Ty mnie przy sobie postaw, a przezpiecznie
Będę wojował i wygram statecznie!",

• pytania retoryczne:

"Cóż będę czynił w tak straszliwym boju?",
"żądasz (...) chciwie
Być miłowany i chcesz być chwalony?",

• Sonety

Warto wspomnieć, że Szarzyński posługiwał się nowatorską jak na tamte czasy strukturą sonetu, ukształtowaną we Francji. Klasyczny sonet (włoski) miał dwie zwrotki czterowersowe (o układzie rymów: abba; abba) i dwie zwrotki trójwersowe (rymowane podwójnie: cdc; dcd lub potrójnie: dce; cde). Sęp pisał sonety zbudowane z trzech strof czterowersowych (układ rymów: abba; abba; cdcd) i jednej dwuwersowej, tzw. dystychu (o rymach: ee). Taka konstrukcja pozwalała na sformułowanie niespodziewanej puenty.