Polski ustny - materiały

I
1. Wskaż podobieństwa i różnice w opinii stworzenia świata w „Biblii” i „Mitologii”.
Wizja początku świata wg Księgi Genesis i wg mitu „Narodziny świata” są różne, lecz też podobne. Zasadnicza różnica wynika z tego, że religia Greków była politeistyczna, czyli uznawali oni wielu bogów, zaś religia Biblii monoteistyczna (jeden Bóg). Księga Genesis ukazuje Boga stwarzającego świat. Ważnym dziełem Stwórcy jest nadawanie imion – akt nazwania jest niejako aktem powołania do życia. W ten też sposób odbywa się przekazywanie człowiekowi władzy nad ziemią – Adam, pierwszy człowiek nazywa zwierzęta i ptactwo. Księga Rodzaju opisuje kolejne działania Stwórcy, jakich dokonuje przez sześć dni tygodnia. Siódmy dzień pobłogosławił Bóg jako dzień odpoczynku.
Starożytni Grecy uważali, że ziemia powstała z chaosu, z którego z kolei wyłoniła się pierwsza para bogów Uranos (Niebo) i Gaja (Ziemia). Oni dali początek całym pokoleniom dalszych bogów. Historia powstania świata ukazana jest jako drzewo genealogiczne pierwszych bogów, dzielących między sobą władanie światem. Wśród bogów panuje hierarchiczny porządek. Najważniejszy jest Zeus. Siedzibą bogów jest Olimp. Bogowie wiodą boskie życie, kłócąc się, kochając i obserwując ludzi.
Obie historie stworzenia świata wykazują pewne podobieństwa. W obu występuje płaska ziemia, a nad nią niebo – sklepienie, zawieszone nad ziemią. Podobny jest też punkt wyjścia. Przed stworzeniem ziemi – chaos (w ujęciu mitologicznym) i biblijna pustka, próżnia i ciemności, z której powstają niebo i ziemia, potem rośliny i zwierzęta (wg Biblii).

2. Martyrologia narodu polskiego w czasie zaborów w świetle III części „Dziadów” Adama Mickiewicza.

Mickiewicz dostrzegł, że represje, których naród polski doświadczył ze strony cara, nie są niczym nowym w stosunku do działań rosyjskich po klęsce powstania listopadowego. Poeta w sposób bardzo realistyczny przedstawił przebieg procesu filomatów i filaretów. Młodzi ludzie zostali aresztowani, byli przetrzymywani bez wiedzy o zarzutach, bez wyroków sądowych. O losach więźniów dowiadujemy się już podczas pierwszej sceny, kiedy to studenci spotykają się w celi Konrada podczas nocy wigilijnej. Zdziwienie ich było wielkie, ponieważ przebywali w tym samym więzieniu i żaden nie wiedział o przetrzymywaniu innych. Zaczęli więc opowiadać o losach kompanów. Jednakże przetrzymywanie bez wiedzy o zarzutach okazuje się nie jedyną metodą carskiego aparatu władzy. Więźniowie mówili o morzeniu głodem, podawaniu narkotyków
Pojmani nie mieli kalendarza, nie wolno im było również wysyłać listów, a także nie otrzymywali żadnych wiadomości z zewnątrz, dlatego też często ich rodziny nie wiedziały, że są oni w więzieniu. Przykładem tego może być Cichowski, młody człowiek, którego aresztowano, a następnie upozorowano jego samobójstwo. Dopiero po dwóch latach, kiedy wieziono więźniów do Belwederu z klasztoru ktoś usłyszał jego imię (Adolf) i poinformował o tym jego żonę. Lecz mimo usilnych starań, próśb, nie otrzymała ona żadnych więcej wiadomości. Z dnia na dzień coraz więcej słychać było o metodach przesłuchiwania młodego więźnia. Karmienie śledziami bez podawania picia, pojenie opium, straszenie nocą, wpuszczanie robactwa, to tylko niektóre z wymyślnych tortur stosowanych przez carską władzę. Jednakże, pomimo wielkich wysiłków ze strony Rosjan, śledztwo pozostało bezowocne, ponieważ Cichowski nikogo nie wydał. W końcu, pewnej nocy, uwolniono więźnia, żonie kazano podpisać, że był on zdrowy. Jednakże było to kłamstwo; tortury, jakim Adolf został poddany, wpłynęły na jego psychikę - stał się obłąkany. To nie był już człowiek, tylko wrak człowieka, niezdolny do normalnego życia.
Nie wszyscy więźniowie wrócili do domów. Wielu z nich umarło na skutek tortur, jakich doświadczyli, wielu wysłano na Sybir. Jednakże patriotyzm Polaków, ich desperackie pragnienie wolności nie zginęły. Przykładem tego może być Janczewski, który przed wywiezieniem zdobył się na odwagę, by przed tłumem Polaków i carskich strażników krzyknąć: "Jeszcze Polska nie zginęła".
Mickiewicz ukazał wielkie cierpienie Polaków, którzy, pomimo tragicznej sytuacji, nie stracili nadziei, odwagi, z wisielczym humorem głosili chęć odwetu, zemsty za zło, które ich spotkało.


II
1. Rycerz, władca, asceta. Scharakteryzuj średniowieczne wzorce osobowe.

Na podstawie literatury średniowiecza możemy mówić o trzech wzorcach osobowych:
- idealny rycerz – ideał rycerza przedstawiano głównie w epice rycerskiej. Idealny rycerz to chrześcijanin walczący z poganami, broniący wiary, mężny, waleczny, oddany Bogu, ojczyźnie i swojemu panu, wierny danemu słowu i damie serca, godny szacunku, nie ucieka z pola bitwy. Przykładem idealnego rycerza jest hrabia Roland z „Pieśni o Rolandzie” oraz rycerze Okrągłego Stołu.
- idealny władca – charakteryzuje go mądrość, odwaga, waleczność, sprawiedliwość, przebiegłość. Powinien on dbać o swoich poddanych, będąc dla nich ideałem. Nawet na łożu śmierci martwi się o losy państwa. Przykładem może być król Karol Wielki z „Pieśni o Rolandzie” lub Bolesław Chrobry i Bolesław Krzywousty opisani przez Galla Anonima.
- idealny święty – (asceta) – żyje w ubóstwie, przyjmuje pogardę i cierpienie z pokorą, nie chce sławy i rozgłosu, pobożny, modli się do Boga, prowadzi surowy tryb życia, zdolny do czynów cudownych, inteligentny, ukazujący marność swego żywota. Święci często zawierali związki małżeńskie, ale żyli w czystości, była to miłość platoniczna. Przykładem może być św. Aleksy, św. Kinga.

2. Scharakteryzuj bohatera romantycznego na podstawie wybranych utworów literackich.
Bohater romantyczny to najprościej mówiąc bojownik, rycerz walczący o wolność narodu. Postać romantyczna zmienia się w zależności od potrzeb chwili, w bardzo różny sposób potrafi realizować swoje zamierzenia, zmienia poglądy, pokazuje swoje dążenia. Przykłady bohaterów romantycznych:
Konrad Wallenrod - Litwin, który w dzieciństwie został porwany przez Krzyżaków. Jest postacią indywidualną i tragiczną, musi dokonywać wyboru pomiędzy wolnością i szczęściem osobistym a wolnością i szczęściem swego narodu. Tragiczna dla bohatera konieczność wstąpienia na drogę podstępu i zdrad rodzi u niego konflikt wewnętrzny, wyciska nieodwracalne piętno na jego psychice.
Jacek Soplica jest głównym bohaterem "Pana Tadeusza". Indywidualność bohatera, Jacka, paradoksalnie polegała na tym, że Jacek nie działał samotnie, tak jak jego wielcy poprzednicy (Konrad Wallenrod, Konrad z "Dziadów"), lecz szukał poparcia dla swej idei niepodległościowej wśród szerokich mas szlacheckich oraz wśród ludu. Ta przemiana polskiego bohatera romantycznego obserwowana na przykładzie Jacka jest znamienna dla całego pokolenia polskich rewolucjonistów, którzy po klęsce powstania listopadowego zrozumieli jak wielkim błędem była idea samotnej walki szlachty, która nie zdecydowała się szukać poparcia i pomocy wśród polskiego ludu. Typowe cechy charakterystyczne dla bohatera romantycznego to nieszczęśliwa miłość, jest pełen wewnętrznego rozdarcia, przeżywa konflikty, jest postacią dynamiczną, jego charakter kształtuje się w trakcie trwania akcji utworu. Żarliwy patriotyzm i poświęcanie się dla ojczyzny stanowi powód do przebaczenia wszystkich jego win i postawienia go w rzędzie wzorców osobowych.

Kordian Juliusza Słowackiego- dojrzewa do bycia patriotą, przeżywa przemianę, której przyczyną nie jest tylko nieszczęśliwa miłość do Laury, ale również dostrzeżenie faktu, że ludzkimi uczuciami mogą rządzić pieniądze. Ojczyzna jego jest osamotniona, nawet papież odmawia swego błogosławieństwa i wstawiennictwa. Kordian podejmuje walkę, ale walkę samotną. Dla niego zwycięstwo to likwidacja cara i jego rodziny. Walka wewnętrzna jaką przeżywa przed pokojem carskim stawia Kordiana na równi z innymi bohaterami indywidualistycznymi i doprowadza do tragedii, jaką jest jego śmierć.

3. Wyjaśnij pochodzenie i współczesne znaczenie frazeologizmów:
- niewierny Tomasz
- plagi egipskie
- stajnia Augiasza
- nić Ariadny
- syzyfowa praca




III
1.Na czym polega konflikt tragiczny. Wyjaśnij na przykładzie „Antygony” Sofoklesa.
Konflikt tragiczny to konflikt między równorzędnymi racjami, przed którymi staje bohater tragedii antycznej. Nie można go ocenić prawnie ani etycznie, a postać tragiczna nie podlega żadnym sądom. Każdy wybór przynosi jakiś rodzaj winy. Z takimi typowymi tragicznymi wyborami mamy do czynienia w „Antygonie”. Przede wszystkim sama Antygona musi dokonać wyboru między uszanowaniem prawa boskiego a prawa stanowionego przez ludzi. Prawo boskie nakazuje Antygonie pochowanie zwłok zmarłego brata, Polinejkesa. Prawo ludzkie, ustanowione przez króla Kreona zakazuje pogrzebania zwłok, jako że Polinejkes był zdrajcą. Bohaterka stoi więc przed problemem nie do rozwiązania. Jeśli zdecyduje się postąpić zgodnie z religią i dokona pochówku, to złamie prawo ludzkie i zostanie skazana na śmierć. Jeśli zaś odstąpi od grzebaniz zwłok, zgodnie z rozkazem króla, ściągnie na siebie klątwę bogów. Antygona znalazła się w sytuacji bez wyjścia. Każda podjęta przez nią decyzja będzie zgubna.
Postacią tragiczną jest też Kreon. Wydają zakaz grzebania zwłok Polinejkesa działał zgodnie z prawem ludzkim. Jednak tym samym złamał prawo boskie, za co został ukarany – zgubił całą swoją rodzinę, żona i syn popełnili samobójstwo. Kreon znajdował się w sytuacji bez wyjścia. Ewentualne uniewinnienie Antygony (ukaranej za pogrzebanie zwłok brata) mogło zakończyć się utratą królewskiego autorytetu, zgubą Teb.

2. Katastrofizm pokoleniowy i historyczny w twórczości Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.

II wojna światowa pochłonęła miliony ofiar. Jej tragedię starało się oddać w swoich utworach wielu poetów i pisarzy. Ten "mroczny czas" stał się głównym tematem liryki poety-żołnierza Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.
Mimo, iż twórca ten umarł jako 23-latek dorobek literacki jego nie został przerwany w połowie. Poeta osiągnął dojrzałość zdumiewająco szybko, a jego działalność została "doprowadzona do ostatecznej mety".
Poeta w sposób przejmujący utrwala w swoich wierszach zjawisko wojny totalnej. Przykładem takiego utworu jest "Elegia o... [chłopcu polskim]". Wojna odebrała ludziom marzenia, nie pozwoliła zrealizować im swoich planów. Pokolenie Kolumbów, mimo że wychowane do zupełnie innych czynów, musiało stanąć w obronie kraju i wbrew swojemu sumieniu – zabijać. Baczyński w tym utworze doskonale przedstawił tragedię swojego pokolenia, które nie potrafiło poradzić sobie z rozdźwiękiem moralnym między wyniesionymi z domu zasadami, a okrucieństwem wojny.
W kolejnym wierszu Baczyńskiego "Lasem" autor opisuje nam los człowieka, który "sapie w wąskiej norze oddechem włochatym", a jego "krok jest wiekiem" - jego spacer to ucieczka. Jednak owy spacer po lesie można również traktować metaforycznie. Ludzie ciągle uciekający przed śmiercią z rąk wroga, nie mający szans na obronę - skazani są na śmierć. Taka była sytuacja społeczności słowiańskiej i żydowskiej podczas II wojny światowej. Ludzie czuli się jak zwierzęta, z trudem odnajdowali w sobie resztki człowieczeństwa.
Baczyński pod wpływem pisarzy romantycznych (Słowacki, Norwid) patrzył na wojnę przez pryzmat moralności - etyki - historii. Zauważał nie tylko tragedię swoich rodaków, ale również katów, których kodeks moralny pod wpływem wojny został odwrócony.
Baczyński zapisał się w historii polskiej literatury jako jeden z największych jej twórców. Poeta nie uchylił się od patriotycznego obowiązku - zginął jako żołnierz w Powstaniu Warszawskim. Mimo młodego wieku spełnił również swoje powołanie.


3.. Rola motta w utworze literackim. Zinterpretuj wybrane przykłady.

- motto - cytat postawiony przed tekstem lub jego fragmentem; czasami motto:
1) sugeruje sposób odczytania działania bohatera (Konrad Wallenrod)
2) wyraża stosunek poety do dzieła i rzeczywistości („Methinks...”)
3) zawiera uniwersalne przesłanie lub prawdy moralne („Nie wszystko złoto...”)
- stanowi z tekstem spójną całość, pełne jego zrozumienie przynosi lektura utworu;
1. Zofia Nałkowska „ Medaliony „
Motto "Ludzie ludziom zgotowali ten los" to bezmiar przerażenia, że przedstawione "drobne" obrazy są dziełem człowieka, że ludzie stworzyli faszyzm, hitleryzm, piece i miejsca kaźni, że są autorami tak strasznej rzeczywistości. Chcąc osądzić jakiś niegodny człowieka czyn, określa się go niekiedy jako "nieludzki".
2. Zygmunt Krasiński „ Nie-boska komedia „ ; motto utworu :
„ To be or not to be, that is the question „ [ Hamlet ]
„ Być albo nie być, oto jest pytanie. „ - są to początkowe słowa słynnego monologu Hamleta ze sceny pierwszej aktu trzeciego tragedii Szekspira. Najczęściej cytowane zdanie Szekspira. Zygmunt Krasiński nadaje mu tutaj dodatkowe znaczenie pytania o byt albo zagładę własnej klasy społecznej, a wraz z tym całej dotychczasowej cywilizacji, zagrożonej rewolucją.



IV
1. „Bogurodzica” – najstarsza polska pieśń religijna a także zabytek językowy.

„Bogurodzica” jest najstarszą polską pieśnią religijną. Pierwsze zwrotki są jej najstarszą częścią, z biegiem lat dopisywano następne i w sumie jest ich 22. Pieśń pełniła funkcję pierwszego polskiego hymnu narodowego, śpiewano ją po Grunwaldem, pod Warną, podczas bitwy z Turkami.
Przyjmuje się, że powstała w pierwszej połowie XIII w. Najstarszy rękopiśmienny tekst pieśni pochodzi z 1407 roku. Oprócz słów zawiera on też nuty. Autor utworu nie jest znany. Autorstwo najstarszej części przypisywano św. Wojciechowi.
Bogurodzica jest wierszem zdaniowo – rymowym. Pierwsza zwrotka jest skierowana do Matki Boskiej, druga do Chrystusa. Jest ona ciągiem próśb modlitewnych: do Matki Boskiej, by pośredniczyła u swego syna, a Syna Bożego o wysłuchanie modlitwy, o dobrobyt w życiu ziemskim i życie wieczne po śmierci. Uwagę zwraca symboliczna liczba 4, do której często nawiązywali ludzie średniowiecza. Współtworzą ją: Matka Boska, Chrystus, Bóg i Jan Chrzciciel.
W Bogurodzicy jest wiele historycznych form gramatycznych, archaizmów.
Do archaizmów słownikowych należy sam tytuł utworu. Słowo Bogurodzica pochodzi z języka staro-cerkiewno-słowiańskiego. Inne archaizmy to: „dziela” zamiast „dla” i „Bożyc” – Syn Boży.
Archaizmy gramatyczne: „sławiena” – dziś powiedzielibyśmy sławiona. „Bogiem sławiena” – przez Boga sławiona;
W pieśni są dwa rodzaje rymów: końcowe, występujące na końcu wersów (nosimy – prosimy) i wewnętrzne (dziela Krzciciela).
Zastosowane są też paralelizmy składniowe (podobieństwo budowy całych zdań albo ich członów, np. Bogurodzica – dziewica; zyszczy nam – spuści nam).

2. Wielkość i tragizm Konrada Wallenroda

Czasy historyczne zmuszały często bohaterów do podejmowania trudnych decyzji związanych z dobrem ojczyzny. To właśnie historia była główną siłą, która miała znaczący wpływ na biografię Konrada Wallenroda. Konrad stanął na rozdrożu, musiał dokonać wyboru pomiędzy szczęściem osobistym a dobrem ojczyzny. On wybrał to drugie skazując się w ten sposób na samotność i wyobcowanie. Historia więc zadecydowała o życiu i tragizmie Konrada. Wybór okazał się wyborem tragicznym, gdyż każda z obranych dróg okazała się dla bohatera drogą złą. Jak żyje z Aldoną, nie ma szczęścia rodzinnego, bo ojczyzna jest niespokojna, ma on cały czas wyrzuty sumienia, bo Krzyżacy napadają na ojczyznę. Był wychowywany przez Krzyżaków, znał ich słabe punkty i metody walki, dlatego świadomie decyduje się na rezygnacje z kodeksu rycerskiego i do końca życia nie zazna spokoju i szczęścia. Ponieważ jak wybrał metodę chytrości jest samotny, popada w alkoholizm, cały czas ma wyrzuty sumienia, że postępuje nie etycznie. Konrad popełnia samobójstwo, bo wybrał ocalenie resztek honoru, sam przyśpiesza swoją śmierć. Nawet ze swoją, żoną Aldoną, mówi że jak zgaśnie lampa to i ona ma popełnić samobójstwo. Losy Konrada kończą się tragicznie.

3. Wyjaśnij na przykładzie wybranego utworu T. Różewicza termin: „poetyka ściśniętego gardłą”




V
1. Dramat ojca, filozofa i chrześcijanina w trenach Jana Kochanowskiego.

Treny są zbiorem utworów, „wyrażającym ból ojca po stracie ukochanej córeczki”. Urszulka, która nie miała więcej niż 30 miesięcy była niezwykłym, utalentowanym dzieckiem. Nic więc dziwnego, że poeta nie mógł pogodzić się ze stratą córki.
Jednak Treny są nie tylko wyrazem ojcowskiego bólu, lecz również traktatem filozoficznym. Poeta, który dotąd wyznawał renesansowy postulat równowagi i harmonii, głosił pochwałę życia – tworzy działo, będące zaprzeczeniem tych ideałów. Światopogląd Kochanowskiego załamał się. Człowiek dotknięty nieszczęściem nie znajduje odpowiedzi ani ukojenia w filozofii. Treny są więc analizą własnych uczuć poety, obrazem kryzysu światopoglądowego – kryzysu, który niesie zwątpienie w Boga i ład świata. Spokój powraca dopiero na końcu utworu.

2. Zrecenzuj ostatnio oglądany film lub sztukę teatralną i na czym polega wartość dzieła.
Recenzja filmu "Quo vadis"
„Quo vadis" to kolejna ekranizacja jednej z książek bliskich sercu każdego Polaka. Co prawda jest to już piąta ekranizacja, jednakże pierwsza, która została wyreżyserowana w Polsce. Stało się to za sprawą Jerzego Kawalerowicza, który przez przeszło pięć miesięcy dokładał starań, aby film zyskał wystarczającą realność oraz zgodność z Sienkiewiczowskim oryginałem. Widać, że znakomicie wywiązał się ze swojej roli.
Do sukcesu filmu przyczynili się także tak znakomici aktorzy, fenomenalni w swoich rolach: Bogusław Linda- jako Petroniusz, Michał Bajor- jako Neron, oraz Jerzy Trela- jako Chilon Chilonides.
Zostali oni idealnie dobrani do postaci, które odgrywali przez co stworzony został niepowtarzalny klimat starożytnego Rzymu. Cała akcja filmu toczyła się jednak wokół wątku miłosnego Ligii- w tej roli Magdalena Mielcarz, oraz Marka Winicjusza- Paweł Deląg, ludzi z dwóch zupełnie odmiennych światów. Ona jest kochającą jednego boga chrześcijanką, on żądnym krwi bezwzględnym pogańskim żołnierzem: porywczym, niecierpliwym i przyzwyczajonym do tego, że zawsze dostaje to czego chce.
Gra aktorska jest na poziomie i myślę, że w tej kwestii wszyscy się ze mną zgodzą.
Kolejnym elementem filmu, który nie ustępuje obsadzie jest scenografia. Dekoracje należą do największych i najdroższych scenografii filmowych wybudowanych w Polsce. Koszt budowy wyniósł jedna trzecią budżetu filmu a warto pamiętać, że cały budżet wyniósł 18 miliardów dolarów. Głównym scenografem był Janusz Sosnowski. Co ciekawe przeważająca cześć filmu kręcona była pod Warszawą - Forum Romanum stanęło w pod warszawskim Piasecznie, zaś na stadionie stołecznej "Warszawianki" zbudowany został rzymski amfiteatr, w którym odbyły się najtrudniejsze i najbardziej widowiskowe sceny filmu: ukrzyżowanie chrześcijan, tortury Chilona w piwnicy, walki gladiatorów, a także sceny z udziałem lwów i byka, którego poskromił filmowy Ursus (Rafał Kubacki) - notabene też nie aktor lecz sportowiec.
Przez ponad pół miesiąca zdjęcia były tez realizowane we Francji i Tunezji.
Kostiumy były jak wszystko odpowiednio dopasowane do epoki oraz do hierarchii społecznej. Odpowiedzialni za nie byli Magdalena Tesławska i Paweł Grabarczyk.
Twórcą muzyki do filmu jest pan Jan A.P. Kaczmarek. Muzyka - cóż można o niej powiedzieć? Oczywiście to, że jest i do tego jest bardzo dobra .W jednym z utworów wiersz recytuje Michał Bajor - czyli odtwórca roli Nerona. Recytuje on przy współ udziale śpiewu. Cały utwór jest niezwykle piękny i refleksyjny .
Tytułem podsumowania. "Quo vadis" było, jest i będzie wspaniałym dziełem literatury i nic tego nie zmieni. Natomiast ekranizacja może być gorsza i lepsza. Serdecznie polecam wszystkim ten film, zarówno osobom, które już przeczytały książkę jak i osobom, które jeszcze książki tej nie miały w ręce. Ten film wciąga. Zachęcam też do przeczytania książki - tak stało się w moim przypadku, mam nadzieję, że stanie się tak też w przypadku wielu innych osób.

3. Tadeusz Różewicz jako poeta moralnego niepokoju.

Pierwszy tomik Różewicza nosi tytuł „Niepokój” i wyrastał bezpośrednio z doświadczeń wojennych. Ale ów niepokój, zamiast wygasać zatacza z biegiem lat coraz szersze kręgi, dotyczy charakteru współczesnej cywilizacji i stanu, w jakim się znajduje kultura. Rozpad wartości jest bowiem nie tylko wynikiem dziejowych kataklizmów, lecz i konsekwencją stopniowego procesu dehumanizacji świata.
Różewicz nie proponuje żadnych określonych wyjść z tak zarysowanej sytuacji. Ogranicza się jedynie do stwierdzenia faktycznego stanu rzeczywistości, do zdzierania masek, odsłaniania twarzy. Każde działanie usiłujące świat upiększyć i poetycko ubarwić, chociażby to miało służyć „pokrzepieniu serc” – traktuje jako mnożenie pozorów. A poezja, którą chce tworzyć, ma burzyć pozory. Według Różewicza człowiek posiada umiejętność przystosowania się do każdej sytuacji, najbardziej nawet nienormalnej i nieludzkiej; zbyt jednak łatwo nieraz godzi się i nadaje temu, co nienormalne pozory normalności. I ta właśnie nienormalna normalność („nasza mała stabilizacja”) jest przedmiotem jego niepokoju. Budzenie niepokoju to odbieranie pozorów normalności temu, co stało się nienormalne, to wyzwalanie sprzeciwu i buntu, to zmuszanie człowieka do zadawania pytań sobie i światu. Niepokój to początek poszukiwań a stabilizacja – początkiem zamierania.


VI
1. Porównaj dwa eposy: średniowiecznego rycerza i spiskowca.
Przykładem idealnego rycerza jest Roland, rycerz z "Pieśni o Rolandzie". Jest on wzorcem rycerza chrześcijańskiego. .Rolanda cechuje odwaga i wierność władcy. Wierność tę i przywiązanie do ojczyzny można zauważyć, gdy Roland ginie za króla, w imię Boga i ojczyzny. Jedną z najważniejszych zasad była pobożność i wierność Bogu, rycerz oddawał życie broniąc wiary. Ogromnie ważny był również honor rycerza. Utwór ten ukazuje również inne cechy rycerza idealnego, takie jak umiejętność i wola walki, wierność w przyjaźni i męstwo. Tak więc postać Rolanda stała się uosobieniem chrześcijańskiego rycerza, czołowym bohaterem epiki rycerskiej, to wzór cnót i zasad etosu rycerskiego.
Nieco inny stosunek do eposu rycerskiego można zauważyć w "Konradzie Wallenrodzie". Mickiewicz ukazuje człowieka, jego dramat polegający na niemożności zrealizowania etosu rycerskiego. Konrad jako dziecko został porwany przez Krzyżaków, którzy go wychowywali. Jednakże dzięki opowieści Halbana poznaje dzieje swojego narodu i swe losy. Gdy nadarzyła się okazja, ucieka na Litwę. Jednak jego szczęście w rodzinnych stronach nie jest mu pisane. Nadciąga bowiem groźba wojny z Krzyżakami, a jedynie on wie jak ich pokonać. Obmyślił sposób na zwycięstwo, opuścił Aldonę i ojczyznę, przedostał się do krzyżackich szeregów, zdobył tam władzę komtura i uznanie zakonu. Wybrał więc miłość do ojczyzny, a więc realizował zasady etosu. Jednakże nie mógł do końca ich wypełnić, nie mógł ich zrealizować, gdyż musiał wybrać między honorem a zwycięstwem. Dzieje się bowiem tak, że metoda jaką obiera Konrad jest jedynym sposobem walki z Krzyżakami, lecz jest to metoda niegodna prawego rycerza. Wallenrod musiał kłamać, musiał zdradzać a takie czyny nie mieszczą się w kodeksie rycerskim. Gdyby jednak postępował etycznie, stanąłby do walki twarzą w twarz z Krzyżakami, poniósłby klęską i zaprzepaściłby przyszłość ojczyzny. Tak więc bohater poświęcił swój honor rycerski, lecz nie mógł tego uniknąć. Postawa jego to dramat człowieka nie mogącego zrealizować etosu rycerskiego.

2. Wielkość i tragizm Konrada Wallenroda

Czasy historyczne zmuszały często bohaterów do podejmowania trudnych decyzji związanych z dobrem ojczyzny. To właśnie historia była główną siłą, która miała znaczący wpływ na biografię Konrada Wallenroda. Konrad stanął na rozdrożu, musiał dokonać wyboru pomiędzy szczęściem osobistym a dobrem ojczyzny. On wybrał to drugie skazując się w ten sposób na samotność i wyobcowanie. Historia więc zadecydowała o życiu i tragizmie Konrada. Wybór okazał się wyborem tragicznym, gdyż każda z obranych dróg okazała się dla bohatera drogą złą. Jak żyje z Aldoną, nie ma szczęścia rodzinnego, bo ojczyzna jest niespokojna, ma on cały czas wyrzuty sumienia, bo Krzyżacy napadają na ojczyznę. Był wychowywany przez Krzyżaków, znał ich słabe punkty i metody walki, dlatego świadomie decyduje się na rezygnacje z kodeksu rycerskiego i do końca życia nie zazna spokoju i szczęścia. Ponieważ jak wybrał metodę chytrości jest samotny, popada w alkoholizm, cały czas ma wyrzuty sumienia, że postępuje nie etycznie. Konrad popełnia samobójstwo, bo wybrał ocalenie resztek honoru, sam przyśpiesza swoją śmierć. Nawet ze swoją, żoną Aldoną, mówi że jak zgaśnie lampa to i ona ma popełnić samobójstwo. Losy Konrada kończą się tragicznie.

3. Liryka, epika i dramat. Przedstaw wyróżniki rodzajowe i podaj przykłady gatunków.

• Liryka : jeden z trzech obok epiki i dramatu podstawowych rodzajów literackich. W centrum utworu lirycznego znajduje się zwykle tzw. podmiot liryczny, organizujący całość wypowiedzi i nadający jej barwę, charakter i ton.
Z reguły wypowiada się "ja" liryczne, którego nie należy całkowicie utożsamiać z autorem. Rozróżnia się lirykę bezpośrednią (w pierwszej osobie) i pośrednią, gdzie "ja" mniej lub bardziej ukrywa swoją obecność, np. w postaci bezosobowej refleksji.
• Epika : jeden z trzech głównych rodzajów literackich, obok liryki i dramatu, obejmujący utwory, które charakteryzują się: narracją i fabułą . Przeciwieństwo do liryki.
Epika ukształtowała się z ustnych opowiadań ludowych o przeszłości, sag, podań, legend, mitów. Powstało szereg gatunków literackich, takich jak m.in.: epos, nowela, powieść. Rozróżnia się epikę wierszowaną (epos, poemat epicki, poemat heroikomiczny, powieść poetycka, poemat dygresyjny) i epikę prozaiczną (nowela, powieść, opowiadanie).
• Dramat : z greckiego drma – ("działanie, akcja"), jeden z trzech głównych (obok liryki i epiki) rodzajów literackich, traktowany często jako gatunek sztuki syntetycznej. Wykształcił się ze starogreckich obrzędów ku czci Dionizosa.
Strukturę dramatu charakteryzuje centralne znaczenie akcji, główną formą podawczą jest dialog. Utwór zawiera tekst główny (dialogi, monologi) oraz tekst poboczny (didaskalia, wskazówki inscenizacyjne). Specyfiką dramatu jest akcja ostrokonfliktowa, rozczłonkowana na szereg epizodów (scen, aktów), oraz – przeważnie – brak warstwy narracyjnej.
Główne odmiany dramatu: drama, komedia, tragedia, tragikomedia, a także dramat muzyczny (opera) oraz melodramat.




VII
1. Mikołaj Rej nazywany jest „ojcem literatury polskiej”. Uzasadnij tę opinię.

O Mikołaju Reju często mówi się „ojciec literatury polskiej” jako o autorze słynnych słów, iż „Polacy nie gęsi i swój język mają”. Rej to twórca piszący po polsku, jego dzieła tworzą podwaliny polskiej literatury. Nie jest on jednak typowym twórcą humanistycznym. I nie można określić go mianem „poeta doctus”.
Rej stworzył mit polskiej arkadii ziemiańskiej (zapoczątkował motyw dworku szlacheckiego w literaturze); ukształtował wzór ziemianina i model życia wiejskiego, jaki przystoi szlachcicowi polskiemu; polską tradycję przeciwstawił europejskiej; propagował harmonię, uporządkowany tryb życia, rytm pracy zgodny z naturą; ustalił model edukacyjny młodego szlachcica. Myśl Reja jest koncepcją realisty, twardo stąpającego po ziemi, dalekiego od wzorców renesansowego umysłu uczonego.

2. Hołd złożony wybitnym jednostkom w twórczości C. K. Norwida.
C.K. Norwid w swojej poezji bardzo często poruszał problem niezrozumienia ludzi wielkich, wybitnych przez ludzi współczesnych. W czterech utworach złożył hołd wybitnym jednostkom:
1. „Fortepian Chopina” – Jest to utwór o genialności artysty i jego sztuki. O wybitnym kompozytorze polskim Fryderyku Szopenie, którego muzyką Norwid był zachwycony, bo zawierała w sobie Polskę.
2. „Do obywatela Johna Brown” – Utwór poświęcony pamięci amerykańskiego farmera zabitego w 1859 r. za walkę o wolność osobistą Murzynów.
3. „Coś ty fanom zrobił Sokratesie?” – Utwór związany jest ze śmiercią Adama Mickiewicza. Norwid wymienia wiele wybitnych postaci takich jak: Sokrates, Dante, Kolumb, Camoens, Kościuszko, Napoleon i oczywiście Mickiewicz. W utworze autor zadaje ciągle to samo pytanie retoryczne (jak w tytule), na które nikt już nie potrafi odpowiedzieć. Postacie wymienione przez Norwida łączy pewna smutna zależność. Każda bowiem z nich miała dwa lub więcej grobów lub zginęła w sposób okrutny (z winy ludzi).
4. „Bema pamięci żałobny rapsod” – poświęcony pamięci Bema, uczestnika powstania styczniowego i Wiosny Ludów. Wybór postaci Bema ma być dowodem uznania dla niego, ale także podaniem wzorowego przykładu i wzorca do naśladowania w walce prowadzącej do zwycięstwa.

3. Dramat antyczny a dramat szekspirowski.

Początek tragedii greckiej sięga misteriów dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas których ich uczestnicy, ubrani w koźle skóry, śpiewali pieśni obrzędowe ku czci Dionizosa (boga wina i plonów). Nazwa "tragedia" pochodzi od dwóch słów greckich: 'tragos' - kozioł i 'ode' - pieśń (tragedia = pieśń kozła). Zespół aktorski ograniczał się do trzech osób. Aktorami mogli być tylko mężczyźni, grali więc też i role kobiece. W tragedii antycznej nie ma podziału na akty i sceny.

"ANTYGONA"
- nie ma podziału na akty i sceny
- kompozycja
- pieśni chóru (rola chóru : ocenia bohatera, głos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraża opinie ludu, wyraża prawdy uniwersalne)
- tragizm postaci (konflikt między prawem boskim i ludzkim)
- akcja według schematu
- zasada trzech jedności
- zasada decorum
- zasada trzech aktorów
- występuje zwiastun (strażnik)

Dramat Szekspirowski - "Makbet":
- zerwanie z zasadą trzech jedności
- miejsca (pole, komnata zamkowa, pokoje w pałacu królewskim, Szkocja, Anglia)
- czasu ( nie ma jednoznacznych oznaczeń w tekście, obejmuje okres od objęcia władzy przez Makbeta, jego panowanie i upadek).
- akcji (obecność epizodów naświetlających nastroje społeczne)
- zerwanie z zasadą decorum
- sceny zbiorowe (tłum na scenie)
- zerwanie z zasadą jedności estetycznej (sceny komiczne przeplatają się z tragicznymi)
- brak retardacji
- dwie konwencje świata przedstawionego - realistyczna i fantastyczna
- dwojaka motywacja zdarzeń
- nadprzyrodzona (żądza władzy zostaje obudzona przez czarownice)
- psychologiczna
- pejzaż nieobojętny (tragedia Makbeta rozgrywa się w typowej sceneri koszmaru - noc, burza)
- w przeciwieństwie do tragedi antycznych nie działa fatum
- bohaterów cechuje targizm, ale np. Makbet to jednocześnie zbrodniarz (tzw. Bohater - łotr)


VIII
1. Jakie cechy ballad zdecydowały, że stała się ona ulubionym gatunkiem romantyków?

Ballada jest gatunkiem spokrewnionym z sielanką, wywodzi się z literatury ludowej, z podań, opowieści, wierzeń ludu i dopiero w dobie romantyzmu zrobił zawrotną karierę. Ballada zawiera dramatyczną fabułę, opowiada o fantastycznych postaciach: spotykamy tu widma, duchy (np.; ballada „Lilie”, „Romantyczność”), wydarzenia Są tu często nadprzyrodzone – trudno je wyjaśnić w sposób naukowy – np. historia powstania jeziora Świteź. Obłęd i szaleństwo traktowane są nie jak choroba, ale jak przejaw wyższego wtajemniczenia (np.: „Romantyczność”). Zawierają też zgodną z romantycznym światopoglądem wizję świata, którym rządzą surowe zasady ludowej moralności; winowajca zawsze poniesie zasłużoną karę („Lilie”, „Świtezianka”); świat ten kryje tajemnice, o których nie śniło się uczonym mężom, poznać je można sercem, a nie rozumem.

2. Marek Hłasko – legenda pokolenia. Jego twórczość jako wyraz buntu przeciw rzeczywistości lat 50-tych.

Hłasko kojarzony jest z postawą buntownika, “młodego gniewnego” swojego pokolenia. Całkiem naturalne wydaje się to ludzkie odczucie, wywołane charakterem prozy i postawą wobec życia twórcy.
Marek Hłasko stał się symbolem buntu przeciwko władzy i nurtowi socrealistycznemu.
Młodzi ludzie, których zbliżyła do Hłaski presja wywierana przez socrealizm, ukazująca go w oczach narodu jako mało autentyczny, którzy szukali w jego prozie wskazówki, drogi, odpowiedzi na najprostsze pytania, których wreszcie fascynowała butna postawa autora Następnego do raju wobec rzeczy uderzających w jego system wartości, pogodzili się z kreacją osoby Hłaski jako samobójcy. Śmierć jego, jakkolwiek tragiczną i przedwczesną, aczkolwiek stanowiącą nieszczęśliwy zbieg okoliczności, niefortunny wypadek, potraktowali jako kolejny wyraz buntu, ostateczną formę pokazania swojej postawy wobec zaistniałej rzeczywistości. Natomiast pusta ampułka znaleziona obok zmarłego stała się symbolem nadziei, beznadziejnej nadziei na zmianę. Było to doskonałe zakończenie powieści, którą przez całe życie pisał Hłasko o sobie samym.

3. Wymień gatunki literackie popularne w oświeceniu. Omów dwa z nich posługując się przykładami.
Oświecenie to epoka, której główne hasło brzmiało: „Ridento castigare mores” co znaczy śmiechem naprawiać obyczaje. W związku z tym epoka ta preferuje takie gatunki literackie, które łączą komizm z moralistyką albo z dydaktyzmem.
Takie gatunki to:
- bajka, satyra, komedia, poemat heroikomiczny, powieść.
Bajka jest to kierunek literatury dydaktycznej, której bohaterami są zwierzęta, rzadziej ludzie i rośliny. Twórcą bajek był Ezop. Jest to gatunek z pogranicza epiki i liryki . Bajkę Cechuje alegoryczność, np. wół – pracowitość, osioł – upór, sowa – mądrość, lis – chytrość, jagnię – naiwność i niewinność, wilk – zło i siła. Zwierzęta są cechą ludzkich wad. Bajki mają szczególną budowę: wprowadzenie do tematu, krótki opis zdarzenia.
„Szczur i kot”
Bohaterem jest szczur, który podczas nabożeństwa siedzi na ołtarzu, jest dumny z tego powodu, nie zauważył w porę zbliżającego się niebezpieczeństwa zadufany w sobie i został pożarty przez kota. Bajka zawiera ostrzeżenie i pouczenie, przestrzega ludzi przed pychą i zrozumiałością, przed postawą pewności siebie. Krasicki miał na myśli polską szlachtę, która zbytnio nabrała pewności siebie i niedostrzegła rozbojów. Krasicki jest zdania, że to wady szlachty doprowadziły do rozbojów.
Komedia - gatunek dramatyczny o pogodnej treści, obfitującej w wydarzenia akcji, i szczęśliwym zakończeniu. Wprowadzał elementy komizmu, niekiedy także karykatury, satyry i groteski. W oświeceniu ośmieszała postacie i ich postawy. (np. "Powrót posła" Juliana Ursyna Niemcewicza).



IX
1. Na czym polega podobieństwo między troją a Rzeczpospolitą w „Odprawie posłów greckich”. J. Kochanowskiego.
Odprawa posłów greckich to dzieło alegoryczne, pod „płaszczykiem” realiów starożytnych kryją się znaczenia współczesne autorowi. Troja jest przenośnią Rzeczpospolitej doby Kochanowskiego.
Przedstawiając Trojan w taki właśnie sposób autor chciał ukazać analogię do sytuacji w polskim Rządzie i Sejmie. Tu także można było znaleźć patriotów i przekupnych zdrajców, zaś takie a nie inne przedstawienie Priama to wyraźna aluzja do Stanisława Augusta – chwiejnego w swych decyzjach.
Wymowa utworu :
- w polskich strefach rządzących panuje prywata, przekupstwo, większość polityków dba tylko o własne interesy;
- chaos i kłótnie w Sejmie prowadzą do załamania politycznego państwa;
- skutkiem rozkładu moralności obywatelskiej, prywaty i przekupstwa może być upadek państwa;
- władca i ludzie przy władzy są odpowiedzialni nie tylko przed narodem, ale także przed Bogiem (mówi o tym Ulisses w swej przemowie).
Jak więc widać poeci renesansowi troszczyli się o dobro ojczyzny, czemu dawali wyraz w swych utworach, zawierających ocenę aktualnej sytuacji kraju i proponowane drogi prowadzące do jej poprawy.

2. Stanisław Wokulski – romantyk czy pozytywista.

Wokulski jest bohaterem reprezentującym pokolenie przejściowe, między romantykami a pozytywistami, z założenia więc wykazuje on cechy obydwu tych epok; widzimy to wyraźnie w jego zachowaniu i perypetiach.
Pierwszy etap jego życia, aż do spotkania Izabeli, wiąże się z ideałami pozytywistycznymi. Pozytywistyczny jest jego kult dla nauki i wiedzy; uważa, że wyniki badań mają służyć jakimś realnym celom praktycznym (metal lżejszy od powietrza); kariera kupca i jego ostateczny majątek; jego ciągłe interesowanie się nauką ; mimo orientacji, że doraźna pomoc jednostkom nie może rozwiązać problemu społecznego, pomaga kilku osobom.Pozytywistyczna jest także idea pracy dla dobra narodu przy wykorzystania własnej wiedzy i doświadczenia (Spółka do handlu ze wschodem); zdolność do robienia interesów.
Typowo romantyczne wątki to: nieszczęśliwa miłość od pierwszego wejrzenia do Izabeli Łęckiej, od której dzieliły go nie tylko bariery finansowe, ale także należał on do innej warstwy społecznej; patriotyzm, poczucie obowiązku, udział w powstaniu, samotność, przyjaźń ( z Rzeckim).Z romantyzmu widzimy więc również bogactwo wewnętrznego życia bohatera.
Ostatecznie jednak na obu frontach ideowych przegrywa: miłość nie realizuje się, a wiele działań pozytywistycznych nie udaje się: spółka zostaje rozwiązana, sklep przechodzi w ręce żydów;

3. Jakie gatunki literackie uznasz za charakterystyczne dla epoki romantyzmu.
· dramat romantyczny
· poemat dygresyjny
· powieść poetycka
· sonet
· epopeja
· oda
· ballada
Ballada pierwotnie oznaczała prowansalską ludową liryczną pieśń taneczną, wykonywaną zazwyczaj chóralnie. Charakteryzuje się synkretyzmem rodzajowym, czyli łączeniem elementów epickich, lirycznych i dramatycznych ("Ballady i romanse" Mickiewicza). Fabuła ballad osnuta jest zazwyczaj na wydarzeniach niezwykłych, sensacyjnych, wprowadzających wątki groźnych ingerencji sił irracjonalnych, nadzmysłowych w los człowieka. Akcja skupiona jest głównie na zdarzeniu kulminacyjnym, a zdarzenia uprzednie zostają potraktowane skrótowo. Akcja ballad zbudowana jest na wzór starożytnych wielkich tragedii, w których bohater pragnąc stoczyć beznadziejną walkę z ciążącym nad nim losem, sam bezwiednie ściąga na siebie zgubę.
Poemat dygresyjny - dygresja to odejście od zasadniczego tematu, realizowana przez wprowadzanie luźno związanych z nim wypowiedzi narratora. Tło dla dygresji stanowi mało rozwinięta fabuła. Utwór cechuje bogactwo i różnorodność problematyki (Słowacki - dygresje o własnej twórczości, o osobie Mickiewicza, o młodzieńczej miłości - Ludwice Śniadeckiej). Poemat jest wyrazem ironiczno-romantycznej postawy twórcy.



X
1. Rozwiń myśl: „A jeśli komu droga otwarta do nieba, tym, co służą ojczyźnie” w oparciu o wybrane utwory P. Skargi i J. Kochanowskiego.
Piotr Skarga - jezuita, autor "Kazań" (napisanych na sejm, ale nie odczytanych)
kazania te są odezwą do narodu, wezwaniem do wypełnienia obowiązku względem ojczyzny; wskazaniem "sześciu chorób nękających organizm rzeczypospolitej" - ostrym potępieniem egoizmu szlachty, niezgody wewnętrznej, zaniedbywania obowiązku obrony państwa; potępieniem egoizmu szlachty, bezowocnego trwonienie bogactw; wezwaniem do ratowania ojczyzny
J. Kochanowski - sekretarz na dworze królewskim, potem przeprowadza się na prowincję (Czarnolas), ale nadal aktywny politycznie (udział w sejmach, pisane utwory):
- fraszka "Na skalskie mogiły" wyrazem patriotyzmu. Stwierdza, że śmierć dla ojczyzny jest godna pochwały i naśladowania, a jej obrona to zaszczytny obowiązek
- pieśń XII "O cnocie" wyrazem humanistycznej postawy Kochanowskiego: cnota rozumiana jako uczciwość, dobroć, szlachetność, bezinteresowność; służba ojczyźnie, a nawet śmierć dla niej najwyższą formą cnoty: „A jeśli komu droga otwarta do nieba
Tym co służą ojczyźnie"
- "Odprawa posłów greckich" przestrogą dla szlachty: porównanie Polski do Troi; oskarżenie posłów polskich o brak odpowiedzialności za losy kraju; potępienie braku zdecydowania i stanowczości króla; poprzez słowa Ulissesa oraz Kasandry wyraża obawę o losy państwa, boi się, że wady społeczne szlachty mogą doprowadzić ojczyznę do upadku.

2. Jak przedstawiono holokaust w literaturze polskiej. Omów problem na wybranych przykładach.

Apokalipsa Żydów rozpoczęła się już w pierwszych dniach II wojny światowej, czego przykładem mogą być „Medaliony” Z. Nałkowskiej, która była członkiem Głównej Komisji Badań Hitlerowskich. W opowiadaniu „Dwojra zielona” przedstawia losy samotnej kobiety, Żydówki, która ukrywała się na strychu przez długi okres wojny. Potem z braku pożywienia sama zgłosiła się do obozu. Widziała okrucieństwa Niemców, sama też ich zaznała, gdy hitlerowcy w czasie zabawy sylwestrowej przestrzelili jej oko. Żydów przewożono do obozów, prowadzono do łaźni, gdzie było ciepło i przytulnie. Rozbierali się tam i oddawali najcenniejsze rzeczy. Nagich pakowano do hermetycznie zamykanych samochodów, gdzie spaliny dochodziły do wnętrza. Po dojeździe do lasu, ludzie byli już zagazowani, czasami zakopywano ich jeszcze żywcem w ziemi. Taki właśnie obraz przedstawiony jest w opowiadaniu „Człowiek jest mocny”.
Tragiczna jest postawa małych dzieci z opowiadania „Dzieci i dorośli w Oświęcimiu”. Te właśnie dzieci zapytane przez przechodzącego obok profesora: „co robią?”, odpowiadają, „My się bawimy w palenie żydów”.
Walka o przetrwanie wewnątrz obozu doprowadziła nawet wśród samych żydów do tragedii, jak to przedstawił Tadeusz Borowski w opowiadaniu „Proszę państwa do gazu” . Beckert wykonywał wyroki w obozie koło Poznania i ukarał śmiercią nawet swego syna, który kradł chleb. Inny przykład („U nas w Auswitzu”)to opowieść Żyda, który wymyślił nowy sposób palenia dzieci: brano je za głowy i podpalano włosy; „my musimy bawić się jak umiemy”.
Częstym motywem pojawiającym się w literaturze powojennej jest likwidacja getta warszawskiego. Przedstawia to Z. Nałkowska oczyma bohaterki opowiadania „Kobieta cmentarna”. Owa kobieta opiekowała się grobami. W czasie wykonywania swej pracy obserwowała sąsiednią dzielnicę zamieszkałą przez Żydów. Dzielnicę tą najpierw oddzielono murem od pozostałych części miasta, potem Niemcy nalotami, bombardowaniami niszczyli dom po domu. Wszystko trawił ogień, a Żydzi ratowali się wyskakując z płonących domów, jak spadochroniarze, hitlerowcy zabawiali się zaś strzelając do nich.
Wielkiemu bohaterstwu poświecony jest reportaż „ Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall - zapis rozmowy z Markiem Edelmanem , który był jednym z przywódców powstania w warszawskim getcie. Relacja Edelmana z tragicznych dni likwidacji getta przez Niemców jest zwięzła, sceptyczna, wobec sceny heroizującej walkę powstańczą. Wyłania natomiast z pamięci i przekazuje niezłomność postaw i efekt ludzkiej solidarności Wybuch powstania w
realiach upiornych holocaustu miał tylko jeden cel – pozwolić ludziom umierać godnie, z bronią w ręku, podnieść ich z upokorzenia i hańby. Ukazany jest tutaj ogromny tragizm ludzi skazanych na zagładę za murami getta, tragizm który przewartościował wszelkie kryteria oceny moralnej. Utwór ten jest wielkim oskarżeniem ludobójstwa hitlerowców, którzy wymordowali cały naród żydowski.

3. Najpopularniejsze gatunki okresu pozytywizmu.
Nowela - zwięzły prozatorski gatunek literacki o wyraziście zarysowanej akcji i jednowątkowej fabule. Nowele są krótkie, pozbawione komentarzy, refleksji autorskich, wielkiej ilości bohaterów czy panoramicznego ujęcia świata. Na pierwszy plan wysuwa się akcja, punkt kulminacyjny, pointa często także ośrodek kompozycyjny .Przykłady noweli: „Dobra pani”, „ABC”, „Janko muzykant”, „Antek”
Obrazek: - krótkie opowiadanie prozą lub wierszem mające charakter scenki rodzajowej, często udramatyzowanej, portretu psychologicznego lub plastycznego opisu sytuacji.
Obrazki Marii Konopnickiej przedstawiały najczęściej los skrzywdzonych dzieci z nizin społecznych. Przykładem może być „Jaś nie doczekał” czy „W piwnicznej izbie” - przedstawiają nędzę robotniczych dzieci.
Opowiadanie: Podobnie jak nowela ten niewielki utwór narracyjny prozą miał prostą najczęściej jednowątkową fabułę. Różnił się jednak od noweli brakiem ścisłych reguł kompozycyjnych, możliwością wystąpienia samoistnych epizodów i dygresji, rozbudowaniem partii opisowych i refleksyjnych, wreszcie skojarzeniowym tokiem narracji. Znamienne dla opowiadania było eksponowanie narratora, którego punkt widzenia decydował o sposobie argumentacji i zakresie przedstawianych treści. Przykład: Maria Konopnicka „Nasza szkapa”.
Powieść: - Mimo popularności opowiadań i nowel, podstawowym gatunkiem literatury pozytywistycznej była powieść, która od XIX wieku zdominowała literaturę. Ten rozbudowany gatunek epicki obejmujący utwory o znacznej objętości i swobodnej kompozycji, pozwalający na łączenie wielu wątków w rozbudowanej fabule, a także powoływanie dużej liczby bohaterów w dowolnej formule świata przedstawionego, umożliwiał najpełniejsze przekazywanie wiedzy i najsugestywniej na przekonanie o słuszności własnych racji. Przykłady: „Lalka” - B. Prus, „Emancypantki” - B. Prus, „Nad Niemnem” - E. Orzeszkowa.




XI
1. „I śmiech niekiedy może być nauką” - rozwiń tę myśl na podstawie znanych ci utworów Ignacego Krasickiego.

Przezwyciężenie kryzysu politycznego i moralnego było głównym celem poetów oświecenia, którzy bardzo odważnie ukazywali i piętnowali sarmackie wady Polaków. Do tych poetów zaliczał się Ignacy Krasicki, poruszający te problemy, które przyczyniały się do złego stanu społeczeństwa, osłabienia władzy królewskiej, upadku moralności i zaniku dawnych obyczajów. Poeta wyznaje zasadę, że "śmiech niekiedy może być nauką, kiedy się z przywar, nie z osób natrząsa". Zgodnie z duchem epoki wykorzystywał humor i dowcip do walki z ludzką głupotą, ciemnotą kleru i szlachty. Ośmiewał rozpowszechnione w epoce saskiej pijaństwo i modne naśladowanie cudzoziemskich wzorców, krótkowzroczność polityczną. W bajkach, satyrach i poematach ukazywał doskonale podpatrzone sylwetki "ciemnych" mnichów, rozrzutnych paniczów, modne damy, głupich i tępych, a przy tym często okrutnych wobec swych poddanych, szlachciców.
Bajki Krasickiego, piętnujące wady osiemnastowiecznego społeczeństwa polskiego. Pojawiające się w bajkach zwierzęta uosabiają ludzi z konkretnymi wadami, na przykład przedstawiony w bajce "Szczur i kot" człowiek pod postacią szczura, jest zbyt pewny siebie i przekonany o swej wyższości. Spotyka go za to kara, gdyż zostaje uduszony przez swojego największego wroga - kota. Również dydaktyczny charakter ma utwór zatytułowany "Jagnię i wilcy", który ukazuje, że w świecie rządzi silniejszy, który nie zawaha się wykorzystać swojej przewagi.
Satyry jednak są bardziej refleksyjne niż bajki, posiadają mniej humoru, ponieważ zajmują się poważnymi problemami społecznymi. Wprawdzie, czytając je, śmiejemy się, ale jest to gorzki śmiech. Poprzez odpowiednie zrozumienie komizmu i humoru tych satyr, czytelnik powinien przeanalizować i zrozumieć własne błędy. W utworze "Do króla" przedstawiony jest negatywny portret szlachcica sarmaty. W przewrotny sposób Krasicki wyraził w nim szacunek do króla, napiętnował w ironiczny sposób poglądy szlachty sarmackiej. Tutaj także poprzez ironię i śmiech wyszydza Krasicki wady szlachty, do której właśnie skierowany był utwór. Miała ona bowiem zrozumieć swoje niegodne postępowanie i satyra ta miała być dla nich nauką

2. Zaprezentuj „Chłopów” jako panoramę polskiej wsi.

Powieść ukazuje życie wiejskiej społeczności w ciągu czterech pór roku. Reymont ukazał hierarchię społeczności, stosunki między chłopami a dziedzicem - spór o serwituty, realistyczne opisy czynności na roli i w gospodarstwie, zabaw i obrzędów. Życie gromady wpisane jest w tradycję oraz czas biologiczny i sakralny. Zmiany pór roku decydują o dniach pracy i rozrywki chłopów. Cykliczne następowanie po sobie siania zboża, pielęgnacji, zbioru, młócki i kopania ziemniaków urasta do rangi "zegara życia". Rytm ten ma charakter pierwotny, nie należy do świata kultury. Czas obrzędowy wyznacza święta kościelne - adwent, Wielki Tydzień i odpusty, które łączą religię z życiem towarzyskim. Dla chłopów możliwością rozrywki jest taniec. Stanowi on kontynuację tradycji ludowej, weselnej i próbę zaspokojenia potrzeb estetycznych. Symbolizuje także witalność. Według Reymonta, zgodnie z naturalizmem, człowiek jest częścią natury, cechuje go walka o byt jako motyw życia. Następuje mitologizacja (nadanie większej rangi, uniwersalizacja) egzystencji ludzkiej, która poddana jest cyklicznym zmianom - jesienią istnieje konieczność umierania, aby na wiosnę dać miejsce dla nowego istnienia. Mitologizacji ulegają także postaci Jagny i Boryny. Jagna, żona Boryny, kochanka jego syna Antka w płaszczyźnie realistycznej jest kochliwą, niezdolną do hamowania popędów seksualnych dziewczyną. Jest odmienna od członków gromady - narusza ich normy moralne i zostaje ofiarą samosądu. Witalna siła Jagny, odzwierciedlająca rozrodczy pęd przyrody, pozwala określić ją jako mit ziemi, Matki-Natury, Kobiety-Ewy. Boryna jest oschłym, despotycznym, bogatym chłopem. Przed śmiercią wychodzi na pole, nabiera ziemi i zaczyna siać. Urasta do symbolu "Piasta na świętych niwach". Stanowi mit Siewcy uświęconego rolniczym obrzędem i biorącego symboliczny ślub z Ziemią-Naturą. Śmierć Boryny nie zmienia dotychczasowego rytmu życia wsi.

3. Wyjaśnij znaczenie terminu: gatunek synkretyczny. Podaj dwa przykłady
Gatunek synkretyczny, łączy w sobie prozę, poezję i dramat; fabuła zwykle oparta na wydarzeniach fantastycznych.
Przykłay: Ballada - gatunek synkretyczny, łączący w sobie cechy epiki liryki i dramatu. Temat utworu opiera się na wydarzeniach historycznych lub legendarnych, a działania postaci służą prezentacji prawd życiowych zasad moralnych. Romantyczność" (rzadziej historycznych - "Lilie"), nasycona elementami tajemniczości i zagadkowości; zwykle przedstawia jedno, wyraźnie zarysowane wydarzenie; narrator subiektywny, świat pokazany jest przez pryzmat uczuć pod. lir.; występują dialogi.
Mikołaj Rej "Krótka rozprawa między trzema osobami panem, wójtem i plebanem". Gatunek synkretyczny (łączy elementy: liryczne, epickie i dramatyczne). Utwór wyrazem krytycznego stosunku autora do rzeczywistości, ośmieszający przestawione zjawiska, wady ludzkie, stosunki społeczne itp. Satyryczny może być utwór dramatyczny, epicki lub liryczny, w całości lub we fragmencie.



XII
1. Świat przyrody tatrzańskiej tematem poezji młodopolskiej.

Wątek tatrzański pojawia się u Asnyka w cyklu sonetów "Morskie Oko" i cyklu "Nad głębiami". Podmiot liryczny jest obserwatorem, powstrzymującym się od charakterystyki swoich nastrojów. W cyklu "Nad głębiami" rozmyśla nad zagadnieniami bytu i przyrody, usiłuje w poetyckich obrazach zawrzeć odpowiedź na pytania dotyczące sensu istnienia, zagadki życia i śmierci, istoty wszechświata i jego wiecznego pędu ku nieśmiertelności. Słychać w tych utworach nutę zwątpienia w możność ludzkiego poznania, ale stokroć silniejszym akordem przebija się wiara w nieustający postęp ludzkości.
Poezja tatrzańska Tetmajera była z kolei jeszcze jedną drogą ucieczki od przerażającego świata i jego nierozwiązywalnych dylematów. Górskie krajobrazy stanowiły nie tylko przedmiot podziwu, ale pobudzały poetycką inwencję Tetmajera, były inspiracją do pisania oryginalnych i artystycznie najdoskonalszych utworów. Pejzaże górskie tworzył Tetmajer techniką impresjonisty, dowodząc wielkiej wrażliwości na odcienie barw wydobywanych przez refleksy światła. Widać to np., kiedy opisuje "Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej".
Jan Kasprowicz u schyłku życia przeszedł fenomenalną przemianę z wielkiego buntownika przeciw złu i dezintegracji świata w pogodzonego z życiem i jego trudną harmonią pokornego wielbiciela natury i tych, którzy są w najbliższym z nią kontakcie, to jest chłopów. Widać wyraźnie, jak silna była w środowisku literackim tego okresu fascynacja Podhalem. W wierszu "Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach" poeta kontrastuje całą symboliczną sytuację: mówi ona o lękach róży przytulonej do skał i mającej za sąsiada zwalony przez burzę, próchniejący pień limby. Drzewo to przypomina róży o przemijaniu, uświadamia bliskość śmierci.

2. Postawy człowieka wobec systemów totalitarnych – omów zagadnienie wykorzystując stosowne przykłady.

Ludzie żyjący w systemach totalitarnych przyjmowali różnorakie postawy. Niektórzy ulegali jego działaniu i w wielu przypadkach stawało się jego sługami, inni godzili się z losem i pozostawali obojętni, żyjąc pod dyktando ludzi, którzy sprawowali nad nimi władzę, wreszcie niektórzy stawiali czynny opór buntując się przeciw władzy i bronili swych ideałów i poglądów, mimo iż często płacili za to życiem.
W łagrach sowieckich odbywał się proces preparowania więźniów, który powodował całkowity rozpad osobowości. Nocne budzenie, złe warunki sanitarne, świecenie w oczy żarówką podczas śledztwa, a przede wszystkim ciągłe pytania doprowadzały skazańców do całkowitego wyczerpania nerwowego. Przesłuchiwany godził się wtedy na wszystko, zaczynał wierzyć nawet w najbardziej absurdalne przewinienia. Zdarzały się jednak wyjątki.
Kostylew - aresztowany za czytanie książek po francusku. Okazał się on niezwykle "utalentowanym" w sprawie unikania ciężkiej fizycznej pracy, nawet za cenę własnego zdrowia. Okazał przy tym niezwykły hart ducha i dużo silnej woli, gdyż niewielu ludzi potrafiłoby sobie zadawać świadomie ból. Wybrał niezwykły sposób zachowania wolności wewnętrznej. Co wieczór wkładał okaleczoną rękę do ognia; oblewał się wrzątkiem i umierał w męczarniach, ale wytrwał w swoim postanowieniu aby nigdy już nie pracować dla znienawidzonego państwa.
Innym przykładem odwagi było zachowanie się Iwana w opowiadaniu "Dzień na Harmenzach". Mimo zagrożenia życia przyznał się wobec SS-mana do kradzieży kaczki, ratując w ten sposób życie innemu człowiekowi. Świadczy to o tym, że mimo wysiłków i starań nie udało się wielkiemu systemowi totalitaryzmu wytępić do głębi ludzkie uczucia. Pozostali tacy, którzy zachowali swą godność, potrafili kochać i marzyć. Wielu z nich pozostało do końca wiernych swoim ideałom, a w tych ciężkich obozowych warunkach znaleźli się i tacy, którzy chcieli oddać życie dla innych.

3. Jakimi słownikami należy się posługiwać, aby pisać i mówić poprawnie.

Słownik wyrazów obcych
Słownik synonimów
Słownik antonimów
Słownik wyrazów bliskoznacznych
Słownik terminów literackich
Słownik poprawnej polszczyzny
Słownik skrótów
Słownik frazeologiczny
Ma on pomagać uczniowi w formułowaniu myśli i różnorodnym ujmowaniu ich w szatę językową
Słownik języka polskiego
Słownik wyrazów przeciwstawnych
Słownik ortograficzny



XIII
1. Porównaj obrazy wsi ukazane w literaturze renesansowej.

Patrząc na utwory doby renesansu , można znaleźć wyraźne różnice w spojrzeniach na piętnastowieczną wieś, jest ona ukazana:
- w pastelowych barwach - taką jaką dostrzegał lub chciał dostrzegać Kochanowski
- i w szaroburych, taką jaką była naprawdę, co pokazali Rej i Szymonowic.

Jan Kochanowski w „Pieśni świętojańskiej o sobótce” twierdzi, że życie wieśniaków wolne jest od wszelkich problemów, kłopotów i stresów. Porównuje ich żywot do żeglarzy i dworzan. Uważa, że marynarze cały czas żyją w obawie przed sztormem, burzą, czyha na nich śmierć, a dworzanie mają bardzo ciężkie życie - muszą dbać o opinię, nie wdawać się w intrygi. Więc życie chłopów na tle tamtych wydaje się być banałem.
Również Rej w "Żywocie człowieka poczciwego" ukazuje wieś jako coś wspaniałego. Autor kreuje postać szlachcica-ziemianina, który jest w pełni zadowolony ze swojego gospodarstwa, czerpie radość z pracy i plonów, jakie ona mu daje. Jest dobry dla swoich poddanych, kieruje się zasadami cnót. Jego życie podzielone jest według pór roku: wiosna - dzieciństwo, lato - młodość, jesień - dojrzewanie, zima- starość.
Wszystko następuje po sobie w dokładnym porządku. W młodości idzie do wojska, aby nauczyć się gospodarności i umiaru, nabyte umiejętności wykorzystuje w późniejszych latach. Żyje zgodnie z duchem katolickim, ma szczęśliwą rodzinę.
Zupełnym przeciwieństwem tej sytuacji jest "Krótka rozprawa między trzema osobami, panem, wójtem a plebanem"