Sprawa polska w I wojnie światowej.

Polacy w obliczu narastania konfliktów.

Na przełomie XIX i XX w. państwa zaborcze - Rosja, Niemcy i Austro-Węgry znalazły się we wrogich do siebie blokach polityczno-wojskowych. Konflikt między zaborcami stwarzał nowe perspektywy dla sprawy polskiej. W obliczu konfliktu narastającego między mocarstwami wśród polskich elit politycznych ukształtowały się dwie orientacje.

ORIENTACJA ANTYNIEMIECKA (PROROSYJSKA)

Orientacje tą reprezentowała narodowa demokracja, z Romanem Dmowskim na czele. Twierdził on, że z punktu widzenia Polski najgorsza byłaby sytuacja, w której Niemcy wygrałyby nadchodzącą wojnę, gdyż dzięki ich rozwojowi cywilizacyjnemu szybko doprowadziłyby do wynarodowienia Polaków. Natomiast słabo rozwinięta Rosja poddałaby się polskim wpływom i kulturze. Dlatego też Dmowski sugerował wsparcie Rosji w walce z Niemcami, co dawało szansę otrzymania przez Polskę autonomii, a co za tym idzie nawet i niepodległości.

ORIENTACJA ANTYROSYJSKA (PROAUSTRIACKA)

Większość polityków galicyjskich uważała, że monarchia habsburska zapewni narodowi polskiemu najlepsze warunki bytu, dlatego też sądzili, że w nadchodzącej wojnie Polska powinna wesprzeć Austriaków i zabiegać o włączenie zdobyczy terytorialnych (przede wszystkim Królestwo Polskie) do Austro-Węgier. Niektórzy marzyli o przekształceniu monarchii dualistycznej (Austro- Węgry) w trialistyczną (Austro- Węgro- Polska).

NACZELNY KOMITET NARODOWY (NKN)

Zwolennicy orientacji antyrosyjskiej utworzyli w pierwszych dniach wojny Narodowy Komitet Narodowy, w którego składzie znaleźli się przedstawiciele konserwatystów, ludowców i socjalistów, galicyjscy endecy, którzy nie zgadzali się z koncepcjami Dmowskiego.W zarysowanym podziale trudno jest umieścić postać Józefa Piłsudskiego. Twierdził on, że na początku wojny Polacy powinni wystąpić zbrojnie przeciwko Rosji, a na opanowanych terenach utworzyć silną armię ochotniczą.

ORGANIZACJE PARAMILITARNE

Spodziewając się nagłego wybuchu wojny, polskie ugrupowania polityczne przystąpiły do tworzenia w Galicji legalnych organizacji paramilitarnych. Miały one za zadanie przygotować polską młodzież do aktywnego udziału w walce o niepodległość, szkolić oficerów i podoficerów. W 1908 r. z inicjatywy Piłsudskiego powstał tajny Związek Walki Czynnej. Organizacja ta patronowała działalności formacji paramilitarnych, tworzonych od 1910 r. za zgodą władz austriackich- Towarzystwa "Strzelec" i Związku Strzeleckiego. W tym samym czasie powstały też Polowe Drużyny Sokole, związane z Narodową demokracją. Młodzież chłopska natomiast utworzyła Drużyny Bartoszowe.

Walka o niepodległość

6 sierpnia 1914r. z rozkazu Piłsudskiego niewielki oddział strzelców (I Kompania Kadrowa) wkroczył do Królestwa Polskiego, w celu wywołania antyrosyjskiego powstania. Jednak cała akcja zakończyła się niepowodzeniem. Polacy mieszkający w zaborze rosyjskim nieufnie odnieśli się do działań Piłsudskiego i nie zgłaszali się masowo pod jego komendę. Kompania Kadrowa musiała wycofać się do Galicji.

LEGIONY POLSKIE

Po klęsce powstania, NKN zawarł z władzami austriackimi porozumienie, na mocy którego zostały powołane Legiony Polskie- ochotnicze formacje, które miały brać udział w walkach z Rosją. Trzon Legionów stanowili członkowie polskich organizacji paramilitarnych z Galicji i żołnierze I Kompanii Kadrowej. Ostatecznie uformowano 3 brygady (dowódca pierwszej był Piłsudski). Legiony liczyły ok. 25 tys. Żołnierzy. Brały udział w walkach w Królestwie Polskim (1914- 1915), w Karpatach Wschodnich (1914-1915) i na Wołyniu (1916). Latem 1915 r. wojska państw centralnych wyparły Rosjan z obszaru Królestwa Polskiego, a Królestwo zostało podzielone na dwa generalne gubernatorstwa: niemieckie ze stolicą w Warszawie i austro- węgierskie ze stolicą w Lublinie. Zmiana stosunku Niemiec i Austro- Węgier do sprawy polskiej dała się zauważyć w 1916 r.

AKT 5 LISTOPADA 1916 R.

5 listopada 1916 r. cesarze Niemiec i Austrii ogłosili utworzenie Królestwa polskiego, które miało objąć część ziem polskich odebranych w czasie wojny Rosjanom (tzw. akt 5 listopada). Rządy państw centralnych liczyły, że uda się skłonić Polaków do wstępowania do Polskiej Siły Zbrojnej- ochotniczej armii, która miała walczyć z Rosją pod komendą niemiecką. We wrześniu 1917 r. rządy Niemiec i Austro-Węgier utworzyły złożoną z Polaków Radę Regencyjną, która do czasu powołania polskiego monarchy miała sprawować ograniczoną władzę na obszarze Królestwa Polskiego. Nowe władze Królestwa szybko doprowadziły do spolszczenia administracji, szkolnictwa i sądownictwa na podległym sobie terytorium.

KORPUSY POLSKIE W ROSJI

Po rewolucji lutowej nastąpiło osłabienie Rosji. W czerwcu 1917 r. na mocy umowy polskich działaczy z Rządem Tymczasowym z Polaków służących w armii rosyjskiej utworzono trzy korpusy i kilka mniejszych jednostek. Liczyły one 30 tys. Żołnierzy i miały stanowić autonomiczną część armii rosyjskiej walczącej z państwami centralnymi. Po przewrocie październikowym polskie formacje opowiedziały się przeciw bolszewikom, a wiosną 1918 r. większość z nich została rozbrojona przez Niemców.

Od marca 1917 r. przemiany w Rosji spowodowały utracenie wpływu na sprawę polską. Piłsudski uznał, że zrewolucjonizowana Rosja przestała byś przeszkodą w drodze do niepodległości W lipcu 1917 r. na wezwanie Piłsudskiego żołnierze I i III Brygady Legionów odmówili złożenia przysięgi na wierność cesarzom Austrii i Niemiec (tzw. kryzys przysięgowy). W konsekwencji legioniści zostali internowani, a Piłsudskiego Niemcy uwięzili w twierdzy w Magdeburgu. Do zwalczania okupantów przystąpiła Polska Organizacja Wojskowa.

Podpisanie 9 lutego 1918 r. traktatu brzeskiego wywołało duże poruszenie, ponieważ państwa centralne godziły się przekazać Chełmszczyznę Ukraińskiej Republice Ludowej

KOMITET NARODOWY POLSKI

Roman Dmowski po rewolucji przeniósł się z Rosji na zachód Europy i w sierpniu 1917 r. powołał do życia Komitet Narodowy Polski z siedzibą w Paryżu. KNP stał się przedstawicielem ugrupowań politycznych dążących do odbudowy Polski we współpracy z ententą i deklarował w imieniu Polaków gotowość prowadzenia walki przeciw państwom centralnym. Komitet posiadał swych przedstawicieli przy rządach Wielkiej Brytanii, USA i Włoch. W jego skład wszedł też Jan Padarewski, który propagował sprawę polską w USA. KNP objął zwierzchnictwo polityczne nad utworzoną we Francji Armią Polską (Błękitna Armia). Rekrutowała się ona z Polaków służących w wojsku francuskim, jeńców wojennych z armii niemieckiej i austriackiej oraz polskich emigrantów. Jej dowódcą był gen. Józef Haler. Działalność KNP przyczyniła się do zmiany stanowiska państw wschodnich do sprawy polskiej. W styczniu 1918 r. sprzymierzeni zadeklarowali, że ich celem jest niepodległa Polska.