Pozytywne i negatywne aspekty szlacheckiego parlamentaryzmu dla funkcjonowania państwa Jagiellonów.

Jagiellonowie, za czasów swojego panowania, byli prawdopodobnie jedną z najpotężniejszych europejskich dynastii. Ich panowanie w Polsce rozpoczyna się unią w Krewie w 1385 roku, a kończy wraz ze śmiercią ostatniego przedstawiciela Jagiellonów w 1572. Warto zaznaczyć, że za ich czasów w Polsce na znaczeniu zyskiwał parlamentaryzm, czyli forma sprawowania rządów, w której występuje rozdzielenie władzy. Forma ta była już znana w takich państwach jak Wielka Brytania czy Francja. Uważam jednak, że w Polsce parlamentaryzm przyniósł więcej szkód, mimo faktu, że był równie aktywny jak w Anglii, jednakże tam przerodził się on w monarchię parlamentarną oraz że jego znaczenie i wpływy były dużo większe w przeciwieństwie do parlamentu francuskiego.

Rycerstwo, czyli późniejsza szlachta polska zaczęła zyskiwać na znaczeniu już za panowania Ludwika Węgierskiego. Chcąc zapewnić tron swojej córce Jadwidze w 1374 roku w Koszycach wydał przywilej dla polskiej szlachty, w którym między innymi ograniczył obowiązek służby wojskowej. Dynastia Jagiellonów pojawiła się w Polsce wraz z zawarciem małżeństwa pomiędzy Jadwigą Andegaweńską, a Władysławem Jagiełło w 1385 roku. Tym sposobem Polska miała dwóch królów. Po śmierci Jadwigi, Jagiełło samodzielnie rządził państwem. Władysław doczekał się potomków męskich dopiero po czwartej żonie. Ze względu na fakt, iż dynastia Jagiellonów nie była polska, Jagiełło wydał przywileje szlacheckie w celu zapewnienia tronu dla swojego syna. Jednymi z ważniejszych przywilejów, które zostały dane szlachcie to czerwiński z 1422, warcki z 1423 oraz jedlneńsko-krakowski z lat 1430 -1433. Wprowadzając w życie te przywileje, szlachta mogła m. in. decydować o biciu monet, usuwać sołtysów, ale również dostała zapewnienie o tym, że nie zostaną uwięzieni bez wyroku sądowego ( neminem captivabimus nisi ivre victum ).
Szlachta zyskała kolejne przywileje za panowania Kazimierza Jagiellończyka. Uważam, że Kazimierz był świadomy faktu, że pójście szlachcie na ustępstwa, osłabia władzę królewską, dlatego przez pewien czas po śmierci Warneńczyka, nie chciał przyjąć korony polskiej, która nie dawała mu tak dużej władzy jak na Litwie, jednak sytuacja polityczna podczas wojny trzynastoletniej zmusiła go do wydania przywileju cerkwicko-nieszawskiego. Wydając go ograniczył prawa mieszczan i chłopów, zaś siebie i przyszłych władców pozbawił m. in. prawa do zwoływania pospolitego ruszenia, nadawania nowych podatków oraz ustalania nowych praw bez zgody sejmików. 

Polski parlament kształtował się przez wiele lat, przez które powstawała izba poselska składająca się z posłów czyli przedstawicieli sejmików ziemski, a także istniejąca już rada królewska, do której należeli najważniejsi urzędnicy z królem na czele. W Piotrkowie za panowania Jana Olbrachta w 1493 roku, uregulowano obrady sejmu. W skład sejmu walnego wchodziły dwie izby, wyższa z rady królewskiej, czyli senat oraz niższa z izby poselskiej, czyli sejm. W polskim sejmie pojawiły się trzy stany obradujące tz. król, senatorowie, a także posłowie, które miały uchwalać konstytucje, czyli ustawy. 

Trzy lata później, chcąc przypodobać się szlachcie, a także w ramach zachęty do wojny z Mołdawią, Olbracht wydał przywilej piotrkowski, który zwalniał szlachtę polską z płacenia cła za towary importowane, które sprowadzali na własne potrzeby. Jest to też kolejny przywilej, który odbiera prawa chłopom i mieszczanom, ponieważ tylko jeden chłop może opuścić wieś w ciągu roku, a mieszczanin nie może nabywać ziemi. Sądzę, że szlachta ponownie zyskała, kosztem pozostałych grup społecznych. 

Ze względu na fakt, iż Jan Olbracht zmarł bezpotomnie, jego miejsce zajął brat Aleksander Jagiellończyk, którego kandydaturę poparło możnowładztwo. Jagiellończyk w zamian za poparcie, w 1501 roku, wydał przywilej mielnicki, uznając wyższość senatu nad sejmem. Tym samym przekazał całą władzę w ich ręce. Nie spodobało się to jednak szlachcie. Konsekwencją ich sprzeciwu stała się konstytucja Nihil novi, która unieważniała przywilej wydany w Mielniku i ponownie wprowadzała równość izb, przez co senatorowie stracili nieco na znaczeniu.

Po śmierci Aleksandra w 1506 roku, na tronie polskim zasiadł Zygmunt Stary. Był on jednym z nielicznych ze swojej dynastii, który próbował na nowo wzmocnić władzę królewską i ustanowić dziedziczność tronu. Dlatego w roku 1529, podjął on próbę osłabienia polskiego parlamentaryzmu, przeprowadził on elekcję vivente rege tz. elekcja za życia poprzedniego władcy. Jednak to również nie zyskało aprobaty szlachty i doprowadziło do wojny kokoszej, w której szlachta domagała się m.in. uznania przez króla elekcyjności tronu. Postulaty z rokoszu lwowskiego zapoczątkowały formowanie się ruchu egzekucyjnego w którym to szlachta średnia walczyła o ograniczenie pozycji możnowładztwa. Chciano odebrać majątek króla z rąk możnych. Po śmierci Zygmunta I, a za panowania jego syna, Zygmunta Augusta, ruch egzekucyjny działał nadal. Dokonano egzekucji dóbr królewskich, oraz spełniono inne postulaty.
  U kresu panowania Zygmunta Augusta, który nie miał potomków, została zawarta unia lubelska pomiędzy Polską, a Litwą. Innym powodem jej zawarcia była chęć uzyskania przez szlachtę litewską i ruską przywilejów, by ograniczyć znaczenie możnowładców na terenie Litwy. Od momentu zawarcia unii w 1569 roku możemy mówić o Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Od tej chwili istniał wspólny sejm oraz możliwość wybrania wspólnego władcy podczas wolnej elekcji.

Do elekcji powszechnej doszło po śmierci Zygmunta Augusta, ostatniego Jagiellona. Ze względu na fakt, iż pozycja szlachty po panowaniu dynastii elekcyjnej w łonie dynastii, była niezwykle silna, to ona decydowała kto będzie zasiadać na tronie, bez względu na to czy są posłami czy senatorami. Procedura elekcji viritim była niezwykle długa zanim kandydat został królem, ponieważ w czasie jej trwania było wiele sejmów. Podczas bezkrólewia zaczną pojawiać się sejmiki kapturowe, które na czas bezkrólewia w poszczególnych ziemiach zawiązywały konfederacje, a w nich szlachta podejmowała decyzję głosami większości. Miały one zapewnić bezpieczeństwo, ale ze względu na fakt, że zajmowała się tym szlachta z poszczególnych ziem, w mojej opinii zyskiwała ona na znaczeniu.

Nawiązując i porównując krótko sytuację w Polsce do sytuacji w Wielkiej Brytanii czy Francji. W tych krajach, parlamenty były starsze niż u nas i w przeciwieństwie do nas w parlamencie zasiadała nie tylko szlachta, ale również mieszczaństwo. W Polsce szlachta miała znaczenie gospodarcze i polityczne, zupełnie inaczej niż we Francji. Wynikało to z ograniczenia tamtejszego parlamentu przez władcę. Takie ograniczenie nie było jednak zbyt łaskawe dla Ludwika XVI, gdyż został on ścięty, a po jego egzekucji Francja stała się republiką. W Anglii zaś izba lordów i izba gmin miały bardzo duże znaczenie. Ich funkcjonowanie doprowadziło do ograniczenia władzy królewskiej, jednakże utrzymała się tam monarchia. Warto jednak nadmienić, że w Wielkiej Brytanii nadal nie ma ustanowionej konstytucji. 

Reasumując, demokracja szlachecka miała swoje wzloty i upadki, jednakże system parlamentarny w XVI wieku, który się u nas rozwinął za panowania dynastii Jagiellonów, był dla nas dość dobry, do momentu zrywania sejmów poprzez liberum veto. Patrząc z perspektywy czasu, wiemy, że zachłanność polskiej szlachty, oraz przerywanie sejmów, doprowadziły do zniknięcia z mapy Europy, Polski, na 123 lata. Uważam, że jeżeli taka sytuacja miałaby miejsce gdzieś indziej, nie doszłoby do czegoś takiego. Myślę, że duży wpływ na taki rozwój sytuacji ma nasza mentalność. Sytuacja parlamentarna w Polsce bardzo wyraźnie kontrastuje z sytuacją we Francji czy Wielkiej Brytanii, czego przykładem są ustroje, które wytworzyły się w tych państwach.