Stosunek do Boga, świata i człowieka w Średniowieczu.

W epoce średniowiecza Bóg zajmował szczególne miejsce, był w centrum ludzkich wartości i zainteresowań. Święty Augustyn twierdził, że celem życia człowieka jest poznanie Boga i swojej duszy, która jest obrazem Stwórcy i nosi w sobie jego idee. A zatem poznanie to dokonuje się we wnętrzu człowieka. Podobny pogląd wyrażał św. Tomasz. Podkreślał on konieczność pojmowania pożądań, głównie cielesnych. Człowiek przestrzegający etyki, praw i sprawiedliwości jest dobrym chrześcijaninem oraz wartościową jednostką w społeczeństwie. Twórcą kolejnego programu był św. Franciszek z Asyżu, uczący prostej i dziecięcej miłości do świata, ludzi i wszystkiego stworzenia. Utwory średniowieczne mówiące o Bogu to m.in. „Bogurodzica”, „Legenda o św. Aleksym”, „Pieśń o Roladzie”, „Boska komedia”.

W „Pieśni o Roladzie” doskonały rycerz poza odwagą i walecznością musiał być oddany nie tylko ojczyźnie i panu, lecz także Bogu. Przed śmiercią powierza mu swoją duszę i modli się o przebaczenie grzechów.

„Boska komedia” składa się z trzech części: piekła, czyśćca i raju. Jest to przypowieść o sensie istnienia człowieka na ziemi, które prowadzi do osiągnięcia zbawienia pod warunkiem, że podporządkujemy całe swoje życie Bogu. „Boska komedia” ukazuje drogę człowieka do Boga.

Średniowiecze na pierwszym miejscu stawia Boga, renesans zaś przynosi zainteresowanie człowiekiem. Część utworów należy traktować jako pomost między schyłkiem średniowiecza, a początkiem renesansu. Sylwetkę i zachowanie człowieka ukazują: „Dzieje Tristana i Izoldy”, „O zachowaniu się przy stole”, „Satyra dla leniwych chłopów”.

Renesans był epoką wielu odkryć i przemian. Jeden z filozofów, Terezjasz, mówił: „Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce”.

Człowiek renesansu to wykształcony wielbiciel kultury starożytnej oraz poglądów ukazujących człowieka w centrum wszechświata. W takich warunkach rozwinął się humanizm, który propagował naturalne dążenie każdego człowieka do szczęścia – nawet bez Boga. Podkreślał on potęgę ludzkiego umysłu. Człowiek renesansu to spadkobierca władzy boskiej na ziemi, to pan swoich myśli i czynów. Bóg znajduje się w centrum uwagi wielu dzieł, podobnie jak wiara i religijność (Psalmy). Mikołaj Sęp Sarzyński choć zapowiada już barok to w strofach swoich zawarł opis człowieka silnego, gotowego walczyć ze złem i zwyciężyć.

W baroku osłabia się pozycja człowieka. Przeciwstawiano się renesansowej radości życia, podziwianiu i umiłowaniu ciała. Domagano się umartwienia, pokory i surowości obyczajów. Powróciła średniowieczna religijność, motyw śmierci, przemijania i piekła. Religijność katolicka jest nadal silną wartością. Pascal w swojej powieści potwierdzał portret człowieka słabego i przemijalnego. Kruchość koordynacji ludzkiej podkreślali w swojej twórczości zwłaszcza poeci metaforyczni. W Polsce przodował w tym Naborowski. Naturalistyczny wręcz obraz ludzkiego ciała i rozmaitych rzeczywistości dał w swej poezji Potocki. I dalej w tym duchu wiersz „Człowiek” dobitnie definiuje wartości istoty ludzkiej. W baroku nie ma szacunku do życia i człowieka. Barok nie odbiera nadziei, lecz mówi że życie po śmierci to prawdziwa egzystencja.