Polska wobec Czech, Węgier i ekspansji tureckiej w XV-XVI wieku.

Początki rządów dynastii Jagiellonów na ziemiach polskich są najczęściej postrzegane przez pryzmat problemu krzyżackiego. Jest to pogląd nie tyle niesłuszny , co zbyt zawężający obraz ówczesnych zadań Władysława Jagiełły i jego następców. Owe inne zadania to sprawa przejęcia tronów czeskiego i węgierskiego , stosunek do nowych potęg ówczesnej Europy: Turcji i Habsburgów, kwestia husycka – to problemy w polityce zagranicznej. Równie ważne było osobiście dla Jagiełły udowodnienie swojego przywiązania do wiary katolickiej co podważali nie tylko Krzyżacy , ale i niektóre dwory na zachodzie Europy.

Pierwszy raz problem czeski pojawił się w polityce Jagiellonów w 1420 r. Po śmierci króla Czech Wacława IV Luksemburskiego, Czechy stanęły przed poważną kwestią wyboru nowego władcy. Z pozoru sprawa była prosta. Spadkobiercą Wacława był jego najbliższy krewny – Zygmunt Luksemburski, ale na tę kandydaturę nie chcieli się zgodzić czescy husyci. (nie mogli zapomnieć Zygmuntowi, że ten złamał dane Husowi słowo i zgodził się na jego śmierć na stosie w 1415 roku ). Pierwsze wyprawy Zygmunta na Pragę zostały odparte jeszcze w 1419 roku. Przywódcy umiarkowanych husytów tzw. utrakwistów w czasie obrad sejmu czeskiego zaproponowali, by tron czeski objął Jagiełło. Potwierdzili to w 1421 roku i wysłali uroczyste poselstwo do Krakowa. Jagiełło tę ofertę odrzucił i to z dwóch powodów : po pierwsze uległ naciskowi hierarchii kościelnej a zwłaszcza niezwykle wpływowemu Zbigniewowi Oleśnickiemu . Nie mógł też nie brać pod uwagę propagandy krzyżackiej która już wcześniej zwracała uwagę na zbyt łagodne podejście do herezji. Nie zrażeni odmową Czesi ponowili swą ofertę i tym razem zwrócili się do wielkiego księcia Witolda. Ten, marząc o koronie królewskiej wysłał do Czech swego namiestnika Zygmunta Korybutowicza, ale ten nie zdołał przekonać do siebie Czechów. Większość czeskich dowódców polowych z Janem Żiżką na czele ,odrzuciła jego władzę. Czechy ogarnęła krwawa wojna domowa , kraj podzielił się na obóz umiarkowany – dążący do ugody z Zygmuntem Luksemburskim oraz radykalni taborytów dążący do ostatecznego zerwania z Luksemburczykami. Ostatecznie taboryci ponieśli klęskę pod Lipanami ( 30 V 1434 ) , a utrakwiści zawarli z soborem bazylejskim tzw. kompaktaty praskie o autonomii kościoła husyckiego. Zygmunt szybko zatwierdził kompaktaty i dzięki temu mógł się koronować na króla Czech w 1436 r. Po jego śmierci znowu w Czechach doszło do konfliktu o obsadę tronu – część panów czeskich poparła zięcia Zygmunta Luksemburskiego – Albrechta II Habsburga, inni opowiedzieli się za synem Jagiełły – Kazimierzem. W Czechach ponownie rozgorzała wojna domowa, w jej trakcie zmarł Albrecht II Habsburg. Jagiellonowie nie zdołali tego wykorzystać, tym bardziej zresztą , że niechętny husytom Zbigniew Oleśnicki robił wszystko co mógł, aby wyprawa Kazimierza do Czech się nie powiodła – jego marzeniem był bowiem tron węgierski. W latach 1438-1439 doszło nawet do wojny między zwolennikami husytyzmu (Spytko z Melsztyna ) , a możnymi polskimi popierającymi Oleśnickiego. Krwawa wojna domowa i klęska polskich husytów pod Grotnikami zamknęła drogę Jagiellonom do tronu czeskiego. Władzę w Czechach przechwycił wybitny czeski mąż stanu i dyplomata Jerzy z Podiebradów. Aby zapewnić pokój w państwie Jerzy doprowadził do koronacji syna Albrechta Habsburga – Władysława Pogrobowca w 1453 r.

Inaczej sprawa potoczyła się na Węgrzech. Po śmierci Albrechta II Habsburga , stany węgierskie podzieliły się w swoich poglądach co do następstwa tronu. W kraju wybuchły zamieszki. Możni węgierscy Obwołali królem Władysława Pogrobowca zaś większość szlachty wybrała kandydata Oleśnickiego – króla Polski Władysława III. Ów podwójny wybór doprowadził do wojny domowej na Węgrzech, w której przewagę Miał Jagiellon. Po jego stronie opowiedział się bowiem Jan Hunyady , który doprowadził do koronacji Władysława Jagiellończyka w Białogrodzie ( VII 1440 ) i do ugody z matką Władysława Pogrobowca w Bratysławie a potem w Gyor z 1442 roku. Niestety unia polsko- węgierska zakończyła się nieszczęściem . Od 1442 r. Władysław III zapalił się do idei krucjaty przeciwko Turkom. Do dziś nie wiemy , czy była to jego własna inicjatywa czy nuncjusza na Węgrzech Cesariniego czy też samego papieża Eugeniusza IV. Również w samej Polsce narastało niezadowolenie z nieobecności króla i jego polityki nastawionej na wojnę w interesie Węgier i papiestwa .Mimo ,że odradzał mu wojnę i Jan Hunyady i polscy doradcy król zaprzysiągł wyprawę przeciwko państwu tureckiemu. Stało się tak mimo , że w VIII 1444 Węgry zawarły pokój w Szegedynie pokój z Turcja na 10 lat. Pod naciskiem Cesariniego obiecującego wsparcie finansowe , posiłki z państw włoskich i wielką flotę, król złamał dane posłom tureckim słowo i wznowił wojnę . W XI 1444 r. doszło do katastrofalnej klęski w bitwie pod Warną , w wyniku której Władysław poniósł śmierć godną rycerza a unia z Węgrami przeszła do historii. W jej wyniku tron węgierski objął Władysław Pogrobowiec.

Ten etap walki o tzw. preponderencję czyli o dominację w Europie Środkowo- Wschodniej wygrał Król z dynastii Habsburgów- Władysław Pogrobowiec. Jego panowanie zakończyło się jednak w sposób nagły i niespodziewany : zmarł w 1457 r. być może otruty , uciekając z Węgier przed zbuntowaną szlachtą, oburzoną uwiezieniem przez niego synów Jana Hunyadego : Władysława i Macieja Korwina.

Rok 1457 oznaczał dla Czech i Węgier wybór tzw. kandydatów narodowych – królem Czech został Jerzy z Podiebradu zaś władcą Węgier- syn Jana Hunyadego – Maciej Korwin Obaj byli dobrymi władcami, w przypadku Macieja Korwina można wręcz mówić o postaci wybitnej. Obce dynastie przynajmniej na razie musiały zapomnieć o swoich ambicjach do momentu, w którym rozgorzał spór między papiestwem a Jerzym z Podiebradu. Zachód nigdy nie uwierzył do końca „katolickości„ Jerzego, a w 1466 roku, papież Paweł II rzucił na Jerzego klątwę. Wezwał też do krucjaty przeciwko „ fałszywemu chrześcijaninowi „ofiarując koronę temu kto obali władzę Jerzego w Czechach. Jerzy z Podiebradu znalazł się w niezwykle ciężkiej sytuacji. W kraju istniała przeciwko niemu silna opozycja magnacka , na jego kraj uderzył Maciej Korwin zajmując w 1468 roku Morawy, Śląsk i Łużyce . W tej sytuacji Jerzy zrezygnował z własnych ambicji dynastycznych i podjął inicjatywę ogłoszenia swoim następcą syna Kazimierza IV Jagiellończyka – Władysława. To posunięcie zostało zaakceptowane przez sejm czeski , co oznaczało też wojnę z Węgrami. Mimo, że wojna toczyła się pod dyktando Macieja Korwina i Polacy ponieśli kilka dotkliwych porażek Jagiellończyk zdołał utrzymać się w Czechach. Ostatecznie Polska, Czechy i Węgry podpisały pokój w Ołomuńcu w 1479 roku na mocy którego Maciej Korwin zatrzymał Morawy, Śląsk i Łużyce , Władysław został królem tak okrojonych Czech. Jagiellonowie nie rezygnowali resztą ze starań o tron węgierski tym bardziej, że po ugodzie w Ołomuńcu Korwin bardziej obawiał się pretensji habsburskich niż jagiellońskich. Miał odwagę zbrojnie wystąpić przeciw cesarzowi Fryderykowi Habsburgowi, zająć Dolną Austrię i Wiedeń, marzyć o koronie cesarskiej dla siebie. Pod koniec życia pragnął tylko zapewnić sukcesję swemu synowi Janosowi. Po śmierci Korwina większość możnych wyniesie na tron Władysława Jagiellończyka , który od 1490 roku zostanie władcą Czech i Węgier.

Rok 1490 był w pewnym sensie czasem triumfu Jagiellonów . Cztery państwa znajdowały się pod ich rządami : Polska , Wielkie Księstwo Litewskie , Czechy ( od 1471 r. ) i Węgry (od 1490). Można więc wysnuć wniosek co do potęgi rodu. Niestety było to złudzenie. Nie było wśród Jagiellonów jedności. W 1490 r, gdy część szlachty węgierskiej obwołała królem Jana Olbrachta doszło do wojny między braćmi. Gdy w 1492 r.zmarł Kazimierz IV Jagiellończyk doszło do sporu o następstwo tronu w Polsce – znowu między Janem Olbrachtem a Władysławem Jagiellończykiem. Ten brak solidarności wykorzystał cesarz Maksymilian Habsburg i wymusił na Władysławie traktat zapewniający dziedziczenie tronu przez Habsburgów w wypadku bezpotomnej śmierci Władysława lub jego potomków. Sam Władysław był monarchą słabym, ulegającym magnatom czes kim i węgierskim („...tyś nasz król , a my twoi panowie..„). Nawet gdyby chciał podjąć współpracę z innymi Jagiellonami to nie wiadomo czy zgodzili by się na to panowie czescy i węgierscy. Porażkę domowi Jagiellonów W Europie przyniósł traktat wiedeński z 1515 roku. Król Polski Zygmunt I Stary, Władysław król Węgier i Czech oraz Maksymilian Habsburg. Zygmunt został do niego zmuszony coraz groźniejszymi wieściami z Wiednia. Oto planowano potężny sojusz habsbursko – krzyżacko – moskiewski skierowany przeciwko Polsce. Jego mózgiem był z pewnością Maksymilian i Zygmunt Stary po prostu został zmuszony do zerwania łańcucha wokół swego państwa. Większość Senatu też była skłonna do sojuszu z Maksymilianem. A zatem Zygmunt i Władysław zgodzili się na podwójne małżeństwo : syna Władysława –Ludwika z wnuczką cesarza Marią oraz wnuka cesarza Ferdynanda z córką Władysława Anną . W takim wypadku gdyby dynastia Jagiellonów wygasła w Czechach i na Węgrzech droga dla Habsburgów byłaby otwarta. W zamian za to Habsburgowie obiecywali Zygmuntowi rezygnację z popierania Zakonu Krzyżackiego. Zygmunt Stary oczywiście nie przewidywał aż tak czarnego scenariusza. Mimo zgonu Władysława w 1516 r. Zygmunt prowadził antyhabsburską politykę podsycając wrogie Habsburgom nastroje w Czechach i na Węgrzech. Ze swej strony Habsburgowie tworzyli niezwykle silne stronnictwo na dworze krakowskim z kanclerzem Szydłowieckim i biskupem Tomickim na czele. Decydujący cios ambicjom dynastycznym Jagiellonów w Europie zadał sułtan Sulejman Wspaniały. Po zdobyciu przez Turków Belgradu (1521 r.) ekspansja turecka skierowała się na Węgry. Aby zapobiec interwencji polskiej Sulejman polecił Tatarom uderzyć w 1524 r. na ziemie polskie , a sam uderzył na państwo Ludwika Jagiellończyka. Zygmunt przerażony stratami powstałymi w wyniku najazdu tatarskiego zawarł z Sulejmanem układ o neutralności – czyli Węgry pozostały same. Bitwa pod Mohaczem , nad rzeką Sajo z 1526 r. w której zginął Ludwik zakończy panowanie Jagiellonów w Czechach i na Węgrzech. W Czechach na tronie zasiadł Ferdynand Habsburg, zaś na Węgrzech doszło do wojny domowej między kandydatem narodowym Janem Zapolyą a Ferdynandem Habsburgiem. W tej rozgrywce nie było już jednak Jagiellonów.