Krótka historia 1789-1815.

Właściwie każde wydarzenie historyczne można interpretować dosyć dowolnie, toteż owa ‘krótka’ historia dla optymistów, krótką by być przestała. Dlatego wybrałam te w najbardziej oczywisty sposób optymistyczne zjawiska, ale zastrzegam, że nie dla wszystkich muszą być one optymistyczne...
Takie ujęcie tematu przekreśla w pewien sposób możliwość ukazania go w formie ‘płynnej’, gdzie z jednego zdarzenia wynikałoby inne. Dlatego też moja praca składa się z różnych urywków, które nie stanowią jednolitej całości. Trudno bowiem rozpatrywać wszystkie wydarzenia pod kątem wyłącznie optymistycznym.






EUROPA



Najważniejszym i zapewne najbardziej optymistycznym zdarzeniem omawianego okresu była Rewolucja Francuska. Zostawiła po sobie wiele trwałych śladów, dających początek nowoczesnym państwom. Oczywiście, w skład całego optymizmu Rewolucji wchodzi szereg mniejszych optymistycznych wydarzeń. Jako swoisty początek rewolucji można uważać zwołanie Stanów Generalnych 5 maja 1789 (później przekształconych w Zgromadzenie Narodowe, a ostatecznie w Konstytuantę). 12 lipca rozpoczęło się w Paryżu ogólne powstanie, pułk gwardii zbratał się z ludem, opanowano arsenał. W lipcu i sierpniu odbyło się około 500 powstań w całej Francji. 14 VII 1789 padła Bastylia. Wprawdzie fakt ten nie pociągnął za sobą znaczącej liczby uwolnień więźniów politycznych, odgrywał jednak ważną rolę, jako symbol wolności i władzy ludu (z 26 milionów ludności Francji, 24 miliony stanowili chłopi; władzę sprawowało 250 000 szlachty i księży). W lipcu tego roku miało miejsce niezwykle ważne zdarzenie w historii – mianowicie Konstytuanta zniosła ustrój feudalny we Francji. W nocy z 4 na 5 sierpnia upadły senioralne sądy, tradycyjne powinności, prawo polowania, wewnętrzne cła, przywileje korporacji cechowych, dziesięcina kościelna, zapadła decyzja o nacjonalizacji duchownej własności ziemskiej. Był to początek równości społecznej, wolności dla wszystkich obywateli. Miesiąc później, 26 VIII 1789 uchwalono, też we Francji, słynną Deklarację Praw Człowieka i Obywatela. Dawała ona wykład politycznego programu mieszczaństwa. Deklaracja proklamowała wolność, własność, bezpieczeństwo i opór przeciw uciskowi jako prawa fundamentalne, własność prywatną ogłaszała jako świętą i nienaruszalną. Natomiast sprawy chłopstwa potraktowano w ustawodawstwie bardzo oględnie. Tylko osobiste powinności, jak również sama ziemia, podlegały wykupowi przez chłopów, na rzecz właścicieli ziemskich. Konstytucja z 1791 roku znosiła wprawdzie podział na stany, ale dzieliła obywateli Francji na dwie kategorie: na obywateli aktywnych, posiadających nieruchomości, nie wynajmujących się za płacę roboczą i płacących bezpośredni podatek oraz na obywateli pasywnych. Wszystkie prawa polityczne zostały przyznane tylko kategorii obywateli aktywnych. Jednak obywatele pasywni mieli swoich rzeczników, w klubach Kordelierów i Jakobinów.
20 września 1792 roku, po przejściu przez monarchię konstytucyjną (z czym wiąże się uchwalenie konstytucji 3 IX 1791), Francja stała się ostatecznie republiką. Koniec monarchii wyznaczyło następnie aresztowanie Ludwika XVI 22 IX 1792, a następnie jego ścięcie 21 I roku następnego. 24 VI 1793 została uchwalona jakobińska konstytucja, która zapowiadała prawo pracy dla obywateli i zaopatrzenie dla niezdolnych do pracy.
W czasie dyktatury Jakobinów (czerwiec 1793 – lipiec 1794) wszystkie ziemie zagarnięte gminom w ciągu ostatnich dwustu lat, wracały do chłopów; każdy chłop miał prawo do ziemi. Na skutek tego setki tysięcy chłopów zostały właścicielami samoistnych gospodarstw.
W 1796 roku zmarła caryca Katarzyna, co również można uznać w pewien sposób za wydarzenie optymistyczne, jako że caryca ta nie była postacią zbyt pozytywną...
Po rządach Dyrektoriatu, który nieustannie się bogacił, ale był chwiejny i nie potrafił utrzymać władzy, 9 XI 1799 nastąpił przewrót 18 brumaire’a i objęcie władzy przez Napoleona Bonaparte (na co entuzjastycznie zareagowało mieszczaństwo i giełda), co było wydarzeniem wysoce optymistycznym, zwiastującym nową erę we Francji.
2 XII 1804 miała miejsce koronacja Napoleona na cesarza Francuzów, początek formalnej władzy wielkiego wodza i męża stanu Francji.
Przemysł i handel stanowiły przedmiot największej troski Bonapartego. Wzrosła liczba wrzecion, rozwijała się produkcja maszynowa i mechaniczna, chociaż jeszcze maszyny nie były poruszane parą, wzrastała produkcja rolna.
W 1807 roku w Prusach rozpoczęto przeprowadzanie reform, których celem była likwidacja ustroju feudalnego i modernizacja państwa. Reformy te, podobnie jak we Francji, były początkiem nowych porządków w Europie, nastaniem ery wolności (choć do prawdziwej wolności jeszcze było daleko).
(IX 1814-VI 1815: Kongres Wiedeński
III-VI 1815: 100 dni Napoleona)

AMERYKA


I 1789 został wybrany pierwszy prezydent Stanów Zjednoczonych – G. Washington. Było to wydarzenie przełomowe w dziejach tego państwa. Rok później stolicą Stanów została wybrana Filadelfia (do Waszyngtonu, założonego w 1791 roku, przeniesiono ją w czerwcu 1800 roku). W 1791 roku miało miejsce powstanie niewolników na San Domingo, które po dwóch latach doprowadziło do proklamowania zniesienia niewolnictwa na San Domingo. Z kolei w 1804 roku, niepodległość ogłosiło Haiti. W latach 1810-1824 trwało powstanie w hiszpańskich koloniach na terenie Ameryki Południowej i Środkowej. Jak widać, ruchy niepodległościowe i wolnościowe, miały miejsce zarówno w Europie, jak i w Ameryce...
W 1791 roku został założony Bank Federalny Stanów Zjednoczonych, co było początkiem kapitalizmu i wielkiego rozwoju tego państwa.
W roku 1814 Fr. Scott Key skomponował The Star Spangled Banner (hymn narodowy USA).

ZIEMIE POLSKIE


3 maja 1791 Sejm Czteroletni uchwalił Konstytucję 3 Maja. Postanowienia Konstytucji centralizowały państwo, znosząc podział między Koroną a Litwą, wprowadzając jednolity skarb, rząd i wojsko. Wprowadzony został trójpodział władzy, zniesiono konfederacje i liberum veto; zniesiono również wolną elekcję.
9 I 1797 roku nastąpiło podpisanie umowy pomiędzy władzami Lombardii a gen. J.H. Dąbrowskim o utworzeniu Legionów Polskich a 20 VII tego roku odbyło się pierwsze publiczne wykonanie Mazurka Dąbrowskiego, późniejszego Hymnu Polski.
12 II 1798 zmarł Stanisław August Poniatowski, co z mojego punktu widzenia również było w pewnym sensie wydarzeniem optymistycznym, gdyż Polska uwolniła się wreszcie od tego władcy. Jednak śmierć ta nie miała już w rzeczywistości większego znaczenia, ponieważ Poniatowski w ostatnich latach swojego życia znaczył już niewiele, będąc utrzymywanym przez carycę.
Kolejnymi optymistycznymi wydarzeniami w dziejach Polski omawianego okresu była przysięga Kościuszki na rynku krakowskim w 1794 roku i w tym samym roku zwycięstwo wojsk polskich w bitwie pod Racławicami. Wskazuje to, że mimo ucisku zaborców, duch Polski nie zginął... W wrześniu 1799 roku powstała Legia Naddunajska gen. K. Kniaziewicza.
W 1807 roku, na mocy traktatu z Tylży i dzięki Napoleonowi Bonaparte, powstało Księstwo Warszawskie. Miało ok. 100 tys.km2 i było namiastką państwa polskiego.
W 1807 roku wojska polskie i francuskie zdobyły Gdańsk, 2 lata później zaś Lwów.
Innym optymistycznym faktem była działalność wielu wybitnych polityków, myślicieli, którzy wywarli wielki wpływ na kulturę ówczesnej epoki. Wśród nich można wymienić Stanisława Staszica, księdza, uczonego, filozofa, geologa, geografa, działacza politycznego i oświatowego, jednego z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego oświecenia. Innym wybitnym człowiekiem był Hugo Kołłątaj, ksiądz, uczony, polityk, filozof i publicysta. Należy też wymienić Ignacego Potockiego, jednego z głównych autorów Konstytucji 3 Maja, Stanisława Kostkę Potockiego, rzecznika Konstytucji, również wspaniałego polityka, mecenasa sztuki – a nawet generała (artylerii konnej) oraz księcia Józefa Poniatowskiego, bratanka króla. Książę Poniatowski, naczelny wódz wojska polskiego w Księstwie Warszawskim, wybitny wódz i wielki patriota, zginął w 1813 roku (już jako marszałek Francji), w bitwie pod Lipskiem, gdzie wielokrotnie ranny utonął w Elsterze.
Zdaję sobie sprawę, że wymieniłam jedynie kilka nazwisk, nie wspominając o wielu genialnych przedstawicielach tego okresu, stało się tak jednak ze względu na ograniczoną objętość tej pracy...
WYNALAZKI

Lata omawiane we mnie w tej pracy obfitowały w różnego rodzaju przełomowe wynalazki i odkrycia. Kilka z nich postaram się opisać. W 1798 roku Francuz Nicolas Louis Robert wynalazł maszynę do wyrobu papieru w postaci długich wstęg. Odkrycie to zmechanizowało produkcję papieru, przez co przyczyniło się do szerszego jego zastosowania.
W 1815 roku Sir Humprey Davy wynalazł bezpieczną lampę górniczą, której można było bez obawy używać w kopalniach o dużym ryzyku wybuchu metanu. Spowodowało to zwiększenie bezpieczeństwa pracy górników.
W 1801 roku Anglik, Richard Trevithick, zbudował pojazd napędzany parą pod ciśnieniem. Używano go w kopalniach. Maszyna ta poruszała się po szynach, mogła unieść 20 ton ładunku, ale była bardzo wolna. Było to kolejne udoskonalenie pracy górniczej.
W 1807 roku Amerykanin, portrecista i jubiler Robert Fulton, zbudował pierwszy statek parowy do przewozu podróżnych (w 1802 skonstruował pierwszy statek parowy, a w latach 1798-1801 trzy okręty wojenne „Nautilus”); nosił on nazwę Clermont. Zbudowanie tego statku było przełomowe z wielu względów. Poprawiło znacznie warunki podróży statkiem, przyspieszyło jej prędkość, ponadto umożliwiło korzystanie z przepraw większej ilości ludzi.
W 1815 roku John Loudon McAdam wprowadził nowy rodzaj nawierzchni dróg, noszącej od jego nazwiska nazwę makadam. Zewnętrzna warstwa składała się ze smoły lub asfaltu, czyli podobnie, jak w przypadku wielu obecnych dróg.
W 1789 roku angielski duchowny Edmund Cartwright, wynalazł mechaniczne krosna, a w 1793 Eli Whitney zbudował mechaniczną odzianiarkę bawełny. Odkrycia te, będące następstwem ‘spinning Jenny’ przyspieszyły jeszcze czas produkcji tkanin, zwiększyły jej wydajność i wprowadziły większą mechanizację pracy.
W 1800 roku Włoch, Alessandro Volta, wynalazł baterię elektryczną. Służyła ona do wytwarzania energii elektrycznej, innej niż ładunek elektrostatyczny. Wynalazek ten jest powszechnie używany dzisiaj, jego wielka wartość trudna jest do przecenienia.
W 1810 roku Francuz Nicholas Appert wynalazł metodę przechowywania owoców w szklanych słojach. Odkrycie to dało początek późniejszym wynalazkom w dziedzinie konserwowania żywności.
W 1792 roku William Murdock wynalazł oświetlenie gazowe. W 1803 roku oświetlił gazem dużą fabrykę, a w 1807 roku latarnie gazowe pojawiły się na ulicach Londynu. W 1813 roku niemiecki biznesmen Frederick Albert Winsor założył pierwsze na świecie towarzystwo gazownicze – London and Westminster Gas Light and Coke Co.
W 1804 roku Sir George Cayley skonstruował szybowiec, co na pewno przyczyniło się do późniejszego powstania samolotów.








MUZYKA


Czasy omawiane w tej pracy obfitowały w wielu wybitnych muzyków i kompozytorów. Najlepszym przykładem mogą być klasycy wiedeńscy, czyli Mozart, Haydn i Beethoven. Mozart dokonał syntezy muzyki niemieckiej i włoskiej (zwłaszcza w dramatach muzycznych), jest twórcą sonat, koncertów fortepianowych, sonat skrzypcowych, pieśni, ogółem ponad 600 utworów. Ponadto, jest kompozytorem wybitnego dzieła, często odtwarzanego w obecnych czasach – Requiem.
Joseph Haydn z kolei skrystalizował formę sonatową i cykl sonatowy w symfonii, kwartecie smyczkowym i ustalił klasyczny skład orkiestry symfonicznej. Twórca 104 symfonii, 83 kwartetów smyczkowych, kantat, mszy, sonat, oratoriów...
Ludwig van Beethoven przełamał klasyczne schematy, stworzył nowe wartości brzmieniowe dzięki rozplanowaniu napięć dynamicznych, wzbogaceniu harmonii i faktury instrumentalnej i rozbudowie orkiestry – jego twórczość była punktem wyjścia muzyki XIX w. Pozostawił po sobie 9 symfonii, operę, oratoria, uwertury koncertowe, koncerty fortepianowe, koncert skrzypcowy, sonaty fortepianowe, skrzypcowe, kwartety smyczkowe, pieśni. Warto zauważyć, że od 1800 ten genialny kompozytor zaczął głuchnąć, co nie przeszkodziło mu w tworzeniu coraz dojrzalszych i doskonalszych utworów.
Innym wybitnym muzykiem tamtych czasów był z pewnością Niccolo Paganini, genialny wirtuoz skrzypiec i kompozytor.
W Polsce również tworzyli wielcy muzycy, choć może nie na miarę ówczesnych europejskich. I tak na przykład Michał Kleofas Ogiński, znany dzisiaj powszechnie dzięki swym polonezom (a zwłaszcza Pożegnanie Ojczyzny), tworzący również walce, mazurki na fortepian, pieśni powstańcze i rewolucyjne oraz marsze (np. Marsz polskich legionów w Lombardii). Innym polskim (choć czeskiego pochodzenia) muzykiem był Jan Stefani, autor słynnej komedioopery Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale. Kompozycja ta, poza walorami muzycznymi, miała na celu budzenie ducha narodowyzwoleńczego w Polakach.

LITERATURA

Literatura omawianego okresu była bardzo owocna, stanowiła przełom między oświeceniem a romantyzmem. Czołowymi pisarzami byli Goethe, którego stylu nie da się przypisać tylko jednej epoce, a którego do dzisiaj uważa się za jednego z najwybitniejszych poetów wczechczasów; Novalis – niemiecki poeta wczesnego romantyzmu, Chateuabriand – francuski pisarz i mąż stanu; Kleist – niemiecki dramaturg i nowelista; Jacob Ludwig Karl i Wilhelm Grimm, słynni dzięki zbiorowi bajek dla dzieci; lord George Gordon Noel Byron – wybitny poeta angielski, jeden z czołowych twórców romantyzmu. Nie wszyscy twórcy, których przytoczyłam, byli równie doskonali talentem, stylem, ale mieszanka ta dobrze obrazuje omawiany okres. Poeci i pisarze tworzyli w różnych stylach, przypisywanych do różnych epok...