Powstanie Muzeum. Historia i stan obecny.

Państwowe Muzeum Oświęcim-Brzezinka zostało utworzone 2 lipca 1947 roku ustawą polskiego Sejmu i obejmuje obszar dwóch zachowanych części obozu Auschwitz I i Auschwitz II-Birkenau.
Muzeum obejmuje obszar 191 hektarów, z czego na Auschwitz I przypada 20 ha, a na Auschwitz II Birkenau 171 ha. W 1962 roku wyznaczona została strefa ochronna dla terenów muzealnych w Brzezince, a w 1977 roku strefa taka została ustalona dla terenów muzealnych w Oświęcimiu. Obie strefy zostały zaktualizowane w 1999 roku na mocy sejmowej ustawy o ochronie terenów byłych hitlerowskich obozów zagłady. Głównym założeniem przy wyznaczaniu stref ochronnych było zachowanie autentycznego kontekstu Miejsca Pamięci i zapewnienie mu niezbędnej ochrony.
W granicach Muzeum znajdują się poobozowe obiekty i ruiny, włącznie z ruinami komór gazowych i krematoriów, kilkanaście kilometrów obozowego ogrodzenia i dróg wewnętrznych oraz rampa kolejowa (w Birkenau).
W 1979 r. tereny byłego KL Auschwitz-Birkenau wpisane zostały do międzynarodowego rejestru dóbr dziedzictwa światowego UNESCO.
Już w 1947 roku na terenie byłego KL Auschwitz I w kilku poobozowych blokach otwarta została pierwsza wystawa - rozbudowana w 1950 roku - przedstawiająca historię zagłady oraz warunki egzystencji więźniów obozu. W 1955 roku nastąpiło otwarcie nowej wystawy, która z pewnymi zmianami przetrwała do czasów obecnych.
W części poobozowych bloków od 1960 roku umieszczano tzw. "wystawy narodowe" tworzone z inicjatywy byłych więźniów z różnych krajów, zrzeszonych w Międzynarodowym Komitecie Oświęcimskim. Przedstawiały one przede wszystkim los obywateli tych państw, z których naziści kierowali do KL Auschwitz transporty z deportowanymi.
Na terenie byłego obozu Birkenau, ze względu na wyjątkowy charakter tego miejsca, będącego przede wszystkim cmentarzem, od początku nie tworzono żadnych wystaw. Starano się zachować tu stan zbliżony do oryginalnego. Jedynym nowym dużym elementem wprowadzonym na teren tej części obozu był Międzynarodowy Pomnik Ofiar Obozu, uroczyście odsłonięty w 1967r.
W pracach prowadzonych od kilku lat przez Muzeum skoncentrowano się na objaśnieniu i upamiętnieniu terenu i obiektów, na pokazaniu istotnych miejsc i najważniejszych wydarzeń z historii KL Auschwitz.
Uważając Birkenau za najważniejszą część obozowego kompleksu wszystkie prace koncepcyjne i projektowe rozpoczęto od tej właśnie części Muzeum. W połowie lat dziewięćdziesiątych umieszczono tam nowe tablice upamiętniające i objaśniające. Prowadzone są również prace nad wprowadzeniem nowych oznaczeń na terenie b. obozu Auschwitz I, w jego sąsiedztwie oraz w miejscu, gdzie znajdował się podobóz Buna (Monowitz, liczący w okresie szczytu 10 tys. więźniów pracujących dla niemieckiego koncernu IG Farben Industrie. W przygotowaniu znajdują się dalsze projekty dotyczące oznakowania terenów znajdujących się obecnie poza granicami Muzeum i strefy ochronnej, a więc m.in. tzw. Jundenrampe (w latach 1942-44 miejsce selekcji przywożonych do obozu Żydów, usytuowane przy głównej linii kolejowej przebiegającej w odległości 1,5 km od Auschwitz i Birkenau) czy biegnącej od tej rampy do Birkenau drogi, którą - od 1942 roku do maja 1944 czyli momentu uruchomienia bocznicy prowadzącej bezpośrednio do KL Birkenau - prowadzono do obozu tysiące deportowanych.

Struktura Muzeum

Muzeum prowadzi wielokierunkową działalność. Konserwuje i zabezpiecza relikty oraz obiekty poobozowe, a także zbiera, opracowuje i udostępnia dokumenty i inne pamiątki. Kolekcjonuje też różnego rodzaju prace artystyczne dotyczące KL Auschwitz. W Muzeum pracuje ponad 200 osób zatrudnionych w kilku działach. Czynne są one (z wyjątkiem dni świątecznych) od poniedziałku do piątku w godz. 8:00-14:00).

DZIAŁY:

? ARCHIWUM
? SEKCJA KOMPUTEROWA
? BIURO INFORMACJI O BYŁYCH WIĘŹNIACH
? ZBIORY
? DZIAŁ KONSERWATORSKI
? BIBLIOTEKA
? DZIAŁ NAUKOWO-BADAWCZY
? SEKCJA DO SPRAW BYŁYCH WIĘŹNIÓW
? DZIAŁ WYSTAWIENNICZY
? DZIAŁ EDUKACYJNY
? DZIAŁ WYDAWNICTW I INFORMACJI
? PUBLIKACJE NAUKOWE PRACOWNIKÓW MUZEUM


ARCHIWUM

W zbiorach archiwum gromadzone są oryginalne dokumenty obozowe proweniencji niemieckiej, kopie dokumentów otrzymane z innych instytucji w kraju i za granicą, materiały źródłowe powstałe po wojnie (wspomnienia, relacje byłych więźniów, materiały procesowe dotyczące zbrodniarzy hitlerowskich, etc.), fotografie, mikrofilmy, negatywy, filmy dokumentalne, opracowania, recenzje, referaty, scenariusze wystaw i filmów, kwerendy.

Dotychczasowy zbiór, obejmujący głównie materiały będące własnością Muzeum, zawiera m.in.:
kilkadziesiąt tysięcy sztuk negatywów fotografii nowo przybyłych więźniów, wykonanych przez władze obozowe jako środek identyfikacji więźnia;
wykonane przez SS fotografie z selekcji Żydów deportowanych do Auschwitz z Węgier w 1944 roku oraz zdjęcia obozu, zdjęcia wykonane nielegalnie przez członków Sonderkommado w pobliżu komór gazowych, fotografie lotnicze terenów obozowych wykonane przez amerykańskich pilotów w 1944 r., zdjęcia obiektów i terenu KL Auschwitz wykonane po wyzwoleniu;
ponad 2 tys. fotografii prywatnych przywiezionych przez osoby deportowane do Auschwitz (głównie przez Żydów z gett w Będzinie i Sosnowcu);
200 metrów bieżących dokumentów, w tym m.in.:
? 48 tomów obozowych "Ksiąg zgonów", zawierających blisko siedemdziesiąt tysięcy aktów zgonu więźniów zmarłych i zamordowanych w Auschwitz;
? 248 tomów dokumentów Centralnego Zarządu Budowlanego Waffen SS i Policji w Auschwitz (Zentral Bauleitung der Waffen SS und Polizei Auschwitz), zawierające dokumentację techniczną i plany dotyczące budowy i rozbudowy obozu, jego infrastruktury oraz plany przebudowy miasta Oświęcimia;
? 64 tomy dokumentów Instytutu Higieny SS (SS Hygiene Institut);
? 16 tomów akt personalnych więźniów;
? 8 tys. listów i kart wysyłanych z obozu przez więźniów;
? ok. 800 tys. klatek mikrofilmów (głównie kopii dokumentów obozowych, znajdujących się w archiwum lub pozyskanych z innych źródeł);
? ponad 2 tys. taśm magnetofonowych z relacjami i wspomnieniami byłych więźniów;
? ok. 400 kaset wideo z materiałami o tematyce wojennej i obozowej;
? ok. 130 filmów (taśma filmowa) fabularnych i krótkometrażowych;
? 134 tomy zespołu "Oświadczenia", zawierające ponad 3 tys. relacji byłych więźniów obozów koncentracyjnych, świadków wydarzeń, robotników przymusowych, etc.;
? 200 tomów zespołu "Wspomnienia", zawierających ponad 1000 wspomnień relacji byłych więźniów obozów koncentracyjnych, świadków wydarzeń, robotników przymusowych,etc.;
? 76 tomów akt procesowych komendanta obozu R. Hssa i załogi obozu KL Auschwitz;

Materiały archiwalne mogą być udostępniane badaczom po uprzednim powiadomieniu Archiwum o terminie przyjazdu i podaniu tematu badań. Przedstawiciele instytucji, zrzeszeń, studenci wyższych uczelni i inne zainteresowane osoby zobowiązane są przedłożyć pisma polecające. Archiwum nie wypożycza materiałów archiwalnych na zewnątrz. W uzasadnionych celach Archiwum wykonuje odpłatnie kopie dokumentów i odbitki fotograficzne ze swych zbiorów.
Archiwum przyjmuje także grupy studyjne i seminaryjne z kraju i zagranicy, dla których wygłaszane są prelekcje na temat działalności i zbiorów archiwalnych.

SEKCJA KOMPUTEROWA

Powstała w 1990 roku Sekcja zajmuje się gromadzeniem, tworzeniem i przetwarzaniem baz danych ze zgromadzonych w archiwum Muzeum zespołów akt. Do zadań sekcji należy także realizowanie projektu komputeryzacji wszystkich działów Muzeum. Docelowo będą stanowić one jeden zintegrowany system wymiany i przetwarzania informacji.

BIURO INFORMACJI O BYŁYCH WIĘŹNIACH

Informacje o losie byłych więźniów KL Auschwitz uzyskać można osobiście lub listownie (pisząc na adres Muzeum z dopiskiem 'Archiwum'). Należy pamiętać, że większa część dokumentów obozowych została zniszczona przez Niemców jeszcze przed wyzwoleniem obozu przez Rosjan, stąd też często zdarzyć się może, że po deportowanych do obozu więźniach nie pozostał żaden utrwalony na piśmie ślad. Tyczy się to zwłaszcza ludzi kierowanych przez Niemców bezpośrednio do komór gazowych, stanowiących przytłaczającą większość ofiar KL Auschwitz.

ZBIORY

Dział Zbiorów gromadzi głównie przedmioty pochodzenia obozowego oraz rzeczy zagrabione deportowanym i zgładzonym odnalezione na terenie obozu. Zdecydowaną większość zbiorów (90%) stanowią rzeczy odnalezione na terenie obozu: przedmioty osobiste, odzież, obuwie, przedmioty związane z użyciem, pracą i eksterminacją więźniów. Niewielka część zbiorów pochodzi z darów i zakupów.
Zbiory historyczne obejmują m.in.:
? przedmioty takie jak np. żydowskie szaty modlitewne czy bale włosianki wykonanej z włosów ludzkich oraz duże ilości przedmiotów pozostałych po deportowanych do obozu: buty, walizki, szczotki, ubrania więźniarskie, okulary, protezy, części parasolek, maszynek do golenia, guzików, itp.;
? kilkadziesiąt tysięcy butów odebranych pomordowanym;
? około 2 tony włosów obciętych zagazowanym ofiarom KL Auschwitz;

Zbiory artystyczne obejmują m.in. ponad 6 tys. dzieł z dziedziny malarstwa, rzeźby i grafiki powstałych w obozie lub wykonanych po wojnie, obejmujących także dzieła twórców współczesnych.
Zbiory udostępniane są badaczom, historykom, studentom, dziennikarzom oraz ekipom filmowym i TV z kraju i zagranicy, zajmującym się problematyką obozową.
Dział ten przyjmuje także grupy studyjne i seminaryjne z kraju i zagranicy, dla których wygłaszane są prelekcje na temat jego działalności i zbiorów.
BIBLIOTEKA

Zbiory jej odpowiadają ściśle profilowi Muzeum. W bibliotece znajdują się: książki, czasopisma i mapy dotyczące historii II wojny światowej, III Rzeszy, okupacji oraz martyrologii w więzieniach i obozach koncentracyjnych ze szczególnym uwzględnieniem historii KL Auschwitz. Zbiory biblioteki liczą ponad 20 tys. woluminów, przeszło 2,5 tys. czasopism i kilkadziesiąt map. Osoby zainteresowane skorzystać mogą z czytelni znajdującej się w bibliotece.

DZIAŁ KONSERWATORSKI

Dział ten zajmuje się ochroną i konserwacją rozległego terenu i licznych obiektów poobozowych byłego KL Auschwitz oraz zbiorów poobozowych. Współpracuje przy tym ze specjalistami, ekspertami i konsultantami z kraju i zagranicy. Część prac wykonywana jest przez ekipę konserwatorską Muzeum, część przez specjalistyczne firmy z zewnątrz, których pracę nadzoruje i koordynuje konserwator Muzeum. Dział ten wykonuje także remonty i naprawy oraz inne prace związane z funkcjonowaniem Muzeum.
Od kilku lat wydatnej pomocy finansowej przy pracach konserwatorskich udziela Fundacja Ronalda Laudera

DZIAŁ NAUKOWO-BADAWCZY

Pracujący w nim naukowcy specjalizują się w tematyce związanej z historią KL Auschwitz. Będąc ekspertami i konsultantami w tej dziedzinie zajmują się naukowym opracowaniem zbiorów muzealnych, prowadzą badania naukowe, seminaria, wykłady dla nauczycieli, szkolą przewodników po Muzeum i współpracują z innymi działami w zakresie działalności popularyzatorskiej, dydaktycznej i wydawniczej Muzeum. Z ważniejszych publikacji autorstwa historyków tego działu wymienić można: "Kalendarz wydarzeń w KL Auschwitz" Danuty Czech, "Zatrudnienie więźniów w KL Auschwitz", "Ilu ludzi zginęło w KL Auschwitz" Franciszka Pipera, "Ewakuacja, likwidacja i wyzwolenie KL Auschwitz" Andrzeja Strzeleckiego i pracę zbiorową "Auschwitz. Nazistowski obóz śmierci", stanowiącą popularnonaukową monografię na temat wszystkich, istotnych zagadnień funkcjonowania obozu. Dotychczasowym zwieńczeniem prac tego działu jest pięciotomowe dzieło "Auschwitz 1940-45. Węzłowe zagadnienia z historii obozu" omawiające szczegółowo poszczególne aspekty KL Auschwitz (założenie i rozbudowa obozu, praca i życie więźniów, zagłada, ruch oporu, wyzwolenie, kalendarium najważniejszych wydarzeń).

SEKCJA DO SPRAW BYŁYCH WIĘŹNIÓW

Koordynuje działalność Muzeum związaną z nawiązywaniem kontaktów i współpracą z byłymi więźniami. Pracownicy sekcji zajmują się sporządzaniem relacji z byłymi więźniami, tworzeniem kartotek z nazwiskami deportowanych do obozu w oparciu o powojenne materiały archiwalne (relacje, wspomnienia, zeznania, etc.) i prowadzoną akcję ankietyzacji wśród byłych więźniów. Sekcja współdziała w zbieraniu i tworzeniu dokumentów dla archiwum. Kieruje i koordynuje sprawy związane ze sporządzaniem indeksów nazwiskowych i rzeczowych z materiałów powojennych. Przeprowadza także kwerendy archiwalne, prowadzi działalność naukowo-badawczą i edukacyjną.

DZIAŁ WYSTAWIENNICZY

Do najważniejszych zadań tego działu należy inicjowanie, przygotowanie, wykonywanie, organizacja i opiekowanie się wystawami stałymi i czasowymi, prezentowanymi na terenie Muzeum jak i poza nim (w kraju i za granicą). W ciągu ponad 50 lat swego istnienia Muzeum zorganizowało prawie 300 ekspozycji czasowych i objazdowych. Zobaczyło je ponad 15 mln ludzi. Poza Polską wystawy prezentowane były m.in. w Austrii, Wielkiej Brytanii, b. Czechosłowacji, Holandii, Izraelu, Japonii, Niemczech, Szwajcarii, Szwecji, USA, na Węgrzech, we Włoszech, i b. ZSRR.
Na zdjęciu z lewej strony widoczny fragment czasowej wystawy "Auschwitz - zbrodnia przeciwko ludzkości", pokazanej dwukrotnie w siedzibie ONZ (1985, 1994) oraz w kilkunastu miastach USA i kilku europejskich krajach (Niemcy, Szwajcaria, Włochy, Belgia). Na okres prezentacji w USA wystawa sponsorowana była przez Światowy Kongres Żydów i UJA (United Jewish Appeal).

DZIAŁ EDUKACYJNY

Zajmuje się on upowszechnianiem wiedzy o historii KL Auschwitz na terenie Muzeum i poza nim. Jedną z podstawowych form działalności tego działu jest współpraca z młodzieżą szkolną i z nauczycielami, z polskimi i zagranicznymi instytucjami, placówkami badawczymi czy młodzieżowymi grupami studyjnymi. Od kilku lat w ramach współpracy pomiędzy Muzeum i Instytutem Yad Vashem organizowana jest systematyczna wymiana grup studyjnych, w skład których wchodzą muzealnicy i nauczyciele z Polski i Izraela.
W ramach działalności edukacyjnej organizowane są m.in.: prelekcje i odczyty, lekcje muzealne, konferencje dla nauczycieli, sympozja i przeglądy filmowe, konkursy rysunkowe, konkursy na najlepsze wypracowania o tematyce obozowej. Od pewnego czasu Dział Edukacyjny organizuje także, we współpracy z polskimi uczelniami, studium podyplomowe dla nauczycieli poświęcone tematyce Holocaustu.
Istotną dziedziną działania tego działu jest obsługa odwiedzających Muzeum prowadzona przez:

SEKCJĘ OBSŁUGI ZWIEDZAJĄCYCH

która zajmuje się wykonywaniem usług przewodnickich oraz ewidencją i analizą ruchu odwiedzających.

DZIAŁ WYDAWNICTW I INFORMACJI

Zajmuje się publikowaniem opracowań na tematy związane z historią KL Auschwitz i działalnością Muzeum, dystrybucją, a także współpracą z innymi oficynami wydawniczymi z Polski i zagranicy. Dotychczas Wydawnictwo opublikowało 420 pozycji w nakładzie około 7 mln egzemplarzy. Są to prace naukowe, źródłowe, literatura piękna, poezja, wspomnienia a także albumy, plakaty, pocztówki, kasety wideo zawierające filmy przedstawiające historię Auschwitz, etc.

Zwiedzanie terenu byłego obozu zagłady

Wstęp na teren miejsca pamięci Auschwitz-Birkenau jest bezpłatny.
Przyjeżdżający w grupach zobowiązani są do zaangażowania przewodnika.
Przyjeżdżający indywidualnie mogą wynająć przewodnika.
Dla osób indywidualnych istnieje także możliwość organizowania grupowego zwiedzania z przewodnikiem.
W punkcie informacyjnym prosimy o podanie dla celów statystycznych ilości przybywających osób i kraju ich zamieszkania.

Dotychczas Muzeum i Miejsce Pamięci odwiedziło ponad 25 mln. osób z całego świata. Od początku lat dziewięćdziesiątych corocznie odwiedza Muzeum ponad pół miliona osób, z czego prawie połowa to Polacy, głównie młodzież polska. Z zagranicy, z ponad 100 krajów świata, przybywa blisko 250 tys. zwiedzających (głównie z USA, Niemiec, Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch i Izraela).


Zwiedzanie.

Co można zobaczyć?
Tereny i obiekty obu obozów Auschwitz I i Auschwitz-II Birkenau są w całości udostępnione zwiedzającym. W Auschwitz-I część bloków jest niedostępna (bloki rezerwatowe, administracja, działy muzealne), w Auschwitz-II Birkenau można wejść w zasadzie do wszystkich znajdujących się tam baraków. Czas pobytu zależy wyłącznie od indywidualnych zainteresowań i potrzeb odwiedzających, jako minimum trzeba jednak przeznaczyć na zapoznanie się z terenem i ekspozycją w byłym obozie Auschwitz 1,5 godziny i co najmniej drugie tyle na poznanie Birkenau. Dla właściwego zapoznania się z miejscem, które stało się symbolem Holocaustu niezbędne jest odwiedzenie obu części obozu - zarówno Birkenau jak i Auschwitz. Na terenie obozu Auschwitz I naziści utworzyli pierwszy obóz dla mężczyzn i kobiet, tu miały miejsce pierwsze eksperymenty uśmiercania przy użyciu Cyklonu B, tu mordowali pierwsze masowe transporty Żydów, tu prowadzili pierwsze zbrodnicze eksperymenty na więźniach, tu wykonywali większość egzekucji przez rozstrzelanie, tutaj też mieścił się centralny areszt obozowy w bloku nr 11 dla więźniów z wszystkich części obozowego kompleksu, a także główna komendantura obozu i większość biur SS. Stąd władze obozowe kierowały dalszą rozbudową kompleksu obozowego.
W obozie Birkenau wszystko odbywało się na zwielokrotnioną skalę. Tu naziści wybudowali większość urządzeń masowej zagłady, w których wymordowali około miliona europejskich Żydów. Birkenau był jednocześnie największym obozem koncentracyjnym (blisko 300 prymitywnych, w większości drewnianych baraków), w którym jednorazowo przebywało do ponad 100 tys. więźniów: Żydów, Polaków, Romów, i innych. Na terenie tego obozu zachowały się miejsca pełne ludzkich popiołów i najwięcej pozostałości poobozowych kompleksu Auschwitz. Ogrom obszaru, prymitywne baraki więźniarskie, ruiny innych obiektów lub pozostałości po nich, kilometry obozowego ogrodzenia i dróg w pełni oddają to czego nie da się wyrazić słowami - bezmiar upodlenia, okrucieństwa i nieludzkiej zbrodni oraz specyficzną obozową architekturę, która podporządkowana była jednemu celowi - zagładzie ludzi.
W punkcie informacyjnym, znajdującym się w budynku przyjmowania odwiedzających (na terenie byłego Auschwitz I), wykupić można też bilet do sali kinowej i zobaczyć piętnastominutowy film dokumentalny, przedstawiający pierwsze chwile po wyzwoleniu obozu.

Przewodnicy.

Do oprowadzania są uprawnieni tylko przewodnicy z licencją Muzeum.
Przyjeżdżający w grupach zobowiązani są do zaangażowania przewodnika. Zapewni to sprawne przejście po całym terenie byłego obozu, zapoznanie się z jego historią i obiektami a także z ekspozycją muzealną.
W określonych godzinach istnieje możliwość utworzenia z osób indywidualnych grupy i zaangażowania przez nią przewodnika (do wyboru język: polski, angielski lub niemiecki). Godziny wyjścia takich grup podawane są na miejscu.

Przewodnicy (jest ich ponad 150) oprowadzają w następujących językach: angielskim, chorwackim, czeskim, francuskim, hiszpańskim, japońskim, niderlandzkim, niemieckim, polskim, rosyjskim, serbskim, słowackim, szwedzkim, węgierskim i włoskim.