Okres I wojny światowej

Przyczyny I wojny światowej
- rywalizacja Niemiecko-Francuska i spór o Alzację i Lotaryngię
- konflikt o kolonie, rywalizacja Niemiecko-Angielska o nowy kolonialny podział świata
- rywalizacja pomiędzy Austro-Węgrami i Rosją o wpływy na Bałkanach wśród nowo tworzących się państw
- bezpośrednią przyczyną wybuchu był zamach w Sarajewie i śmierć austriackiego następcy tronu arcyksięcia Franiciszka Ferdynanda 28 czerwca 1914 r.

Wybuch I wojny światowej
3 sierpnia 1914 r. Wojska niemiecki wkroczyły do Belgii. Podstawą działań niemieckich był plan wojny błyskawicznej opracowany przez gen. Won Schlieffena. Niemcy mieli w krótkim czasie zwyciężyć Francję, a potrzem przerzucić siły na front wschodni i pokonać Rosję. Armia niemiecka straciła szansę na realizację tego planu przegrawszy decydującą bitwę nad Marną we wrześniu 1914.

Wojna pozycyjna – na froncie zachodnim wrogie armie walczyły w rozbudowanych okopach i bunkrach. Na całej długości frontu budowano schrony i okopy, otoczone zasiekami z drutu kolczastego. Ataki na pozycje tak umocnione kończyły się ogromnymi stratami zadawanymi przez ogień karabinów maszynowych i artylerii. Żadna z walczących stron nie miała szans na szybkie zwycięstwo.

Najważniejsze bitwy: Bitwa Galicyjska, I bitwa pod Marną, II bitwa pod Marną, Bitwa pod Gorlicami, Bitwa pod Verdun, Bitwa pod Sommą.

Traktat wersalski został podpisany 28 czerwca 1919 r, w Wersalu pomiędzy Niemcami i aliantami.

Postanowienia wobec Niemiec:
- rezygnacja Niemiec z lotnictwa wojskowego, czołgów i marynarki wojennej
- armia mogła liczyć najwyżej 100 tys. żołnierzy zawodowych
- Francja odzyskała Alzację i Lotaryngię
- zagłębie Saary (najbardziej uprzemysłowione) zostało przekazane na 15 lat pod kontrolę Ligi Narodów
- Niemcy utraciły swoje kolonie w Afryce i Azji
- kontrybucja

Józef Piłsudski
Polacy z uwagą śledzili konflikty między zaborcami. W społeczeństwie polskim zaczęły się kształtować różne orientacje ideowe i polityczne. Ich przywódcy proponowali różne drogi do niepodległości. Jedni uważali, że sojusznikami powinny być państwa centralne, inne – ententy.skupiony wokół Józefa Piłsudskiego obóz polityczny za głównego wroga Polski uznawał Rosję. Zwolennicy tego stronnictwa opowiadali się za współpracą wojskową z Austro-Węgrami oraz utworzeniem trzeciego członu państwa Habsburgów z Królestwa Polskiego i Galicji. Polska mogłaby wówczas zyskać suwerenność podobna do tej, którą od ponad pół wieku mieli Węgrzy.

Roman Dmowski
Całkowicie odmienną koncepcję prezentował obóz nowej Demokracji czyli endecja, której przywódcą był Roman Dmowski. Uważał on, że w nadchodzącym konflikcie europejskim Polacy powinni sprzymierzyć się z Rosją przeciwko cesarstwu Niemiec – prawdziwemu wrogowi Polski. Jego zdaniem Rosja po przegranej wojnie z Japonią była zbyt słaba, by dalej prowadzić wobec Polaków twardą politykę rusyfikacji. Dmowski sądzić, ze dużo groźniejsi byli dobrze zorganizowani Niemcy. Znaczącą część terytorium ich państwa stanowimy bowiem ziemie zagarnięte przez Prusy podczas rozbiorów Polski. Ze strony Niemiec nie należało się więc spodziewać żadnych ustępstw.

Niepodległość Polski
Rosja próbowała zjednać sobie Polaków odezwą wielkiego księcia Mikołaja Mikołajweicza, w której obiecywał on odrodzenie Polski pod berłem cara. Po zajęciu ziem polskich cesarze Niemiec i Austro-Węgier 5 listopada 1916 ogłosili powstanie Królestwa Polskiego. Do czasu wyboru króla krajem miała rządzić Rada Regencyjna. Pod patronem aliantów powstał w Paryżu Komitet Narodowy Polski z Romanem Dmowskim na czele. Pod kontrolą tego komitetu znalazła się „błękitna armia” utworzona we Francji i dowodzona przez gen. Józefa Hallera. W 1917 Piłsudski, przewidując zbliżającą się klęskę państw centralnych, doporowadził do kryzysu przysięgowego. Po odmowie przysięgi na wierność cesarzom Niemiec i Austro-Węgier Legiony Polskie zostały rozwiązane. Powszechne obudzenie Polaków wywołał pokój brzeski, na mocy którego państwa centralne oddawały Ukrainie polską Chełmszczyznę i część Polesia.

Akt 5 listopada – wydały go władze niemieckie i austriackie w 1916 r. Gwarantował on Polakom powstanie samodzielnego Królestwa Polskiego. Nie zostały sprecyzowane granice przyszłej monarchii. Akt zawierał sformułowania dotyczące stworzenia armii polskiej. Wydanie aktu wiąże się z dakte, że przedłużająca się I Woja Światowa zmusiła państwa centralne do poszukiwania rekruta w okupowanym Królestwie Polskim.
Dwuwładza w RosjiPrzez kilka miesięcy słaby Rząd Tymczasowy tolerował Radę, a Rada nie mogła obalić rządu Rosji i dokończyć Rewolucji. W rezultacie powstał system dwuwładzy. Nowy rząd zniósł cenzurę, objął amnestią więźniów caratu oraz wprowadził demokratyczną ordynację wyborczą. Nie zrezygnował jednak z prowadzenia wojny po stronie ententy i w lipcu wydał rozkaz kolejnej ofensywy. Szybka klęska spowodowała masowe dezercje z armii. Długotrwała wojna i zła sytuacja ekonomiczna w Rosji wpływały na pogarszanie się nastrojów w społeczeństwie. W tej trudnej sytuacji stanowisko premiera objął eserowiec – Aleksander Kiereński. Część wojska pozostała wierna zdetronizowanemu carowi i próbowała przywrócić go do władzy. Spisek mający obalić Rząd Tymczasowy został wykryty a siły zwolenników caratu pokonane przez oddziały rządowe. W Rosji zapanowała anarchia. Ze Szwajcarii powrócił Lenin przywódca bolszewików przebywający na emigracji. Niemcy którzy umożliwili mu powrót liczyli, ze jego przybycie dodatkowo powiększy chaos panujący w Rosji. W 1917 ogłosił tezy kwietniowe (przyjęcie przez chłopstwo gruntów dotychczas należących do ziemiaństwa i natychmiastowe zawarcie pokoju), co spodobało się ludności rosyjskiej. Bolszewicy pod przywództwem Lenina przygotowali się do przejęcia władzy siłą.

Bitwa warszawska (nazywana też cudem nad Wisłą) – bitwa stoczona w dniach 12-25 sierpnia 1920 w czasie wojny polsko-bolszewickiej. Uznana za 18. na liście przełomowych bitew w historii świata, zdecydowała o zachowaniu niepodległości przez Polskę i nierozprzestrzenieniu się rewolucji komunistycznej na Europę Zachodnią.Kluczową rolę odegrał manewr Wojska Polskiego oskrzydlający Armię Czerwoną przeprowadzony przez Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego, wyprowadzony znad Wieprza 16 sierpnia, przy jednoczesnym związaniu głównych sił bolszewickich na przedpolach Warszawy.

Kryzys przysięgowy – tak nazwano odmowę złożenia przysięgi przez żołnierzy I i II Brygady Legionów Polskich 9 lipca 1917.Wiosną 1917 roku Rosja zgodziła się na polską niepodległość, co oznaczało poparcie sprawy polskiej przez całą ententę. W kwietniu tego roku do wojny przystąpiły Stany Zjednoczone, co przesądziło klęskę państw centralnych – przestały być interesującym sojusznikiem. Niemcy zdawali sobie sprawę ze swojego położenia i zażądali od legionów powtórnej przysięgi. Dotychczasowy inicjator współpracy z państwami centralnymi, Józef Piłsudski, w zmienionej sytuacji zalecił legionistom przysięgi nie składać. I i II Brygada 9 lipca 1917 demonstracyjnie uchyliły się od przysięgania wierności Wilhelmowi II.

W 1929 Józef Stalin rozpoczął politykę przymusowej kolektywizacji rolnictwa w ZSRR, mimo sprzeciwu części wpływowych polityków z Biura Politycznego KC WKP(b), zwłaszcza Nikołaja Bucharina i Aleksieja Rykowa (z tzw. prawicowej opozycji w partii bolszewickiej). Proces kolektywizacji przyspieszono w styczniu 1930, głównie w regionach o dużym poziomie produkcji zbożowej, stosując masowy terror wymierzony zwłaszcza w silnych ekonomicznie bogatych chłopów (w propagandzie sowieckiej określanych jako tzw. kułaków). Terror został następnie skierowany również w małorolnych i średniorolnych chłopów, których wraz z rodzinami wysyłano do łagrów lub deportowano na Syberię. W okresie 1930-1932 polityka ta wywołała masowy opór na wsi na obszarze całego ZSRR, zwłaszcza w rejonie północnego Kaukazu - gdzie władze komunistyczne spacyfikowały protesty, wysyłając w ten rejon oddziały bezpieczeństwa wewnętrznego OGPU i Armii Czerwonej które do 1932 zabiły ok. 1 miliona przeciwnych kolektywizacji ludzi

GUŁAG – system obozów pracy przymusowej (łagrów) w ZSRR, którego więźniami byli zarówno przestępcy kryminalni, jak i osoby uznawane za społecznie niepożądane lub politycznie podejrzane. W rzeczywistości, w różnych okresach, instytucja ta nosiła różne nazwy. Jako synonim stosowane jest określenie łagry od ros. słowa obóz (лагерь, łagier).

Monachijska konferencja 1938, konferencja odbyta w dniach 29-30 września 1938 w Monachium z udziałem szefów rządów Niemiec (A. Hitler), Włoch (B. Mussolini), Francji (E. Daladier) i W. Brytanii (A. N. Chamberlain). Dotyczyła oderwania od Czechosłowacji części jej terytorium i przekazania go Niemcom. Doszło do niej z inicjatywy B. Mussoliniego działającego na prośbę premiera brytyjskiego, który za wszelką cenę chciał uniknąć wojny.

Układ w Rapallo – układ zawarty 16 kwietnia 1922 roku o godzinie 1:15 pomiędzy Rzeszą Niemiecką, a RFSRR we włoskim mieście Rapallo. Układ podpisali: Gieorgij Cziczerin, ówczesny Komisarz Spraw Zagranicznych RFSRR i Walther Rathenau, Minister Spraw Zagranicznych Niemiec. Układ został podpisany w trakcie trwania światowej konferencji gospodarczej w Genui (10 kwietnia–19 maja), na której próbowano włączyć Rosję Sowiecką w obieg światowej gospodarki. Doszło wtedy do nawiązania stosunków dyplomatycznych i przerwania izolacji Rosji Sowieckiej na arenie światowej. Traktat przewidywał, iż Niemcy mogli bez przeszkód, a wbrew postanowieniom traktatu wersalskiego szkolić swoich lotników i tworzyć kadrę wojsk pancernych na poligonach i w bazach położonych w głębi państwa sowieckiego.

Rada Komisarzy Ludowych, Sowiet Narodnych Komissarow, Sownarkom, naczelny kolegialny organ zarządzająco-wykonawczy (rząd) w ZSRR i poszczególnych republikach radzieckich (1917-1946). Powołana na II Wszechrosyjskim Zjeździe Rad 8 XI 1917.W praktyce podporządkowana sekretarzowi generalnemu Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików) i Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików). 1946 przekształcona w Radę Ministrów ZSRR.

Narodowe Święto Niepodległości – polskie święto państwowe, obchodzone co roku 11 listopada, "dla upamiętnienia rocznicy odzyskania przez Naród Polski niepodległego bytu państwowego" w 1918 roku po 123 latach od rozbiorów dokonanych przez Austrię, Prusy i Rosję. Ustanowione w ostatnich latach II RP, przywrócone w roku 1989. Odzyskiwanie przez Polskę niepodległości było procesem stopniowym i wybór 11 listopada jest dość arbitralny. Uzasadnieniem może być zbiegnięcie się wydarzeń w Polsce z końcem I wojny światowej na świecie. Rosja próbowała zjednać sobie Polaków odezwą wielkiego księcia Mikołaja Mikołajweicza, w której obiecywał on odrodzenie Polski pod berłem cara. Po zajęciu ziem polskich cesarze Niemiec i Austro-Węgier 5 listopada 1916 ogłosili powstanie Królestwa Polskiego. Do czasu wyboru króla krajem miała rządzić Rada Regencyjna. Pod patronem aliantów powstał w Paryżu Komitet Narodowy Polski z Romanem Dmowskim na czele. Pod kontrolą tego komitetu znalazła się „błękitna armia” utworzona we Francji i dowodzona przez gen. Józefa Hallera. W 1917 Piłsudski, przewidując zbliżającą się klęskę państw centralnych, doporowadził do kryzysu przysięgowego. Po odmowie przysięgi na wierność cesarzom Niemiec i Austro-Węgier Legiony Polskie zostały rozwiazane. Powszechne obudzenie Polaków wywołał pokój brzeski, na mocy którego państwa centralne oddawały Ukrainie polską Chełmszczyznę i część Polesia.

Józef Stalin - formalnie pełnił obieralne, kadencyjne funkcje sekretarza generalnego KPZR i jej poprzedniczek oraz premiera ZSRR, a faktycznie był dożywotnim dyktatorem Związku Radzieckiego, posiadającym nieograniczoną władzę.W celach wyznawanej idei walki klasowej stosował jako metodę rządzenia masowy, państwowy wewnętrzny i zewnętrzny terror, który pochłonął według różnych ocen od kilku do kilku dziesiątków milionów ofiar śmiertelnych. Podpisując sojusz z III Rzeszą, umożliwił Niemcom rozpoczęcie agresji zbrojnej na Polskę, przyczyniając się do wybuchu II wojny światowej[6].Jednocześnie (podobnie jak niekiedy w Niemczech w stosunku do Hitlera) powraca, przede wszystkim w Rosji, pogląd o zasługach Stalina dla industrializacji i obrony ZSRR.

NSDAP - Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników, niemiecka partia faszystowska (faszyzm), sprawująca w latach 1933-1945 niepodzielną władzę w Niemczech Założona w 1919 przez A. Drexlera jako lokalna partia bawarska o nacjonalistycznej ideologii (nazwa NSDAP od 1920). W chwili powstania liczyła 64 członków, a w latach 1935-1944 8,5 mln.Początkowo skupiała liczną grupę weteranów I wojny światowej, mających często trudności z przystosowaniem się do życia w warunkach pokoju. W 1921 po przejęciu władzy nad partią przez A. Hitlera powołano tzw. oddziały szturmowe (SA), paramilitarne oddziały przeznaczone do zwalczania przeciwników politycznych i ochrony działań partyjnych. W ramach SA powstały zalążki tzw. oddziałów ochronnych - SS.Rozwiązana w 1923, po nieudanej próbie przejęcia władzy w Bawarii.

Prezydenci II RP
Rada regencyjna, Józef Piłsudski, Gabriel Narutowicz, Maciej Rataj, Stanisław Wojciechowski. Maciej Rataj, Józef Piłsudski – wybrany 31 maja 1926 przez Zgromadzenie Narodowe na urząd prezydenta RP, nie przyjął urzędu, Ignacy Mościcki

Konstytucje - Konstytucja kwietniowa, marcowa, Mała Konstytucja z 1919, Nowela sierpniowa, Statut Organiczny Województwa Śląskiego.

Przewrót majowy (zamach majowy) – zbrojny zamach stanu dokonany w Polsce przez marszałka Józefa Piłsudskiego w dniach 12-15 maja 1926. Kryzys rządowy, skłócony parlament, pogarszającą sie sytuacja gospodarcza i społeczna w Polsce skłoniły Piłsudskiego do próby naprawy państwa. Miała to być zbrojna demonstracja, ale doszło do trzydniowej wojny domowej. Piłsudski miał poparcie znakomitej większości kraju.

Benito Mussolini (ur. 29 lipca 1883 w Dovia di Predappio, zm. 28 kwietnia 1945 w Giulino di Mezzegra) – włoski polityk i dziennikarz początkowo socjalistyczny, główny założyciel i przywódca ruchu faszystowskiego; premier Włoch w latach 1922–1943, później do 1945 przywódca Włoskiej Republiki Socjalnej.

David Lloyd George, premier Wielkiej Brytanii w latach 1916-1922 i minister wojny w 1916 r. Liberał z Walii. Przed I wojną światową zwolennik przyjacielskich stosunków z Niemcami, a jako minister skarbu przeciwnik zbrojeń brytyjskiej floty wojennej. W czasie wojny. pod wpływem kampanii prasowej i presji politycznej zastąpił premiera Asquitha i stanął na czele rządu koalicyjnego, w którego skład weszli jego zwolennicy z Partii Liberalnej i konserwatyści. W celu uzyskania wydajniejszej pracy rządu utworzył nowe departamenty: okrętowy, produkcji żywności, usług i pracy.

Reichstag historycznie oznaczał zgromadzenie przedstawicieli w Niemczech, również w innych krajachLiczba posłów polskich w Reichstagu w latach 1871-1912 wahała się od 13 do 20, byli oni skupieni w Kole Polskim.

Mein Kampf – książka napisała przez Adolfa Hitlera w więzieniu. Według teorii rasistowskiej za najlepszą rasę uznawał Aryjczyków a za najgorsze – Żydów i Słowian.