Geneza
Prezentacja postaci
Hrabia Henryk
Hrabia Henryk, mąż głównego bohatera, ma 21 lat i poznajemy go w chwili ślubu. Jest wybitnie uzdolnionym poetą, co daje mu poczucie wyższości i skłania do pogardy wobec innych. Jego pycha prowadzi go do klęski w życiu osobistym. Zaiązek z przeciętną, ale kochającą go kobietą szybko go nudzi, dlatego poszukuje kochanki idealnej i odnajduje ją w Dziewicy, która okazuje się szatanem. Widząc tragedię dotykającą jego rodzinę, hrabia wyrzeka się poezji. Przeżywa wiele tragedii: śmierć żony, kalectwo syna, a na koniec sam umiera.
Orcio
Orcio, syn Henryka i Marii, jest obdarzony poetyckim geniuszem. Jest zbyt dojrzały jak na swój wiek, słaby psychicznie i stoi na granicy świata rzeczywistego oraz świata duchów. Dziecko zapada na ślepotę, co symbolizuje ideał poety – dziecko przeznaczone do kontaktu ze światem nadprzyrodzonym, a ślepota jest niepospolitym "gniazdem potyków".
Maria
Maria, prosta, kochająca i oddana małżonkowi kobieta, bardzo przeżywa odejście męża z Dziewicą (symbolizującą poezję). Błogosławi Orcio, aby został poetą, zapewniając mu miłość ojca. Jednak geniusz poetycki staje się dla Orcia przekleństwem. Maria modli się również, aby sama stała się poetką, jednak natchnienie poetyckie doprowadza ją do szaleństwa i śmierci.
Interpretacja tytułu
Początkowo tytuł brzmiał "Mąż", ale poeta zmienił go nawiązując do "Boskiej komedii" Dantego. Tytuł "Nie-boska komedia" interpretowany jest na wiele sposobów: zakładając, że poeta chciał pokazać działania ludzi jako nieboskie, cyniczne dzieje, że wydarzenia w utworze dzieją się przeciwko Bogu, wbrew jego woli. Analogię do utworu Dantego można zauważyć zarówno w motywie wędrówki (część III – Przechszta oprowadza Henryka po obozie rewolucjonistów, tak jak Dantejski Wergiliusz i Beatrycze oprowadzali po zaświatach), jak i w wizytach Hrabiego w obozie, gdzie sceny przypominają dantejskie piekło.
Podział utworu
Utwór spełnia wymagania gatunkowe dramatu romantycznego. Pod względem tematycznym dzieli się na zasadnicze części:
1. Akt I i II – dramat rodzinny, ukazujący rozterki i losy Hrabiego jako męża i poety.
2. Akt III i IV – dramat społeczny.
Obie części łączą postać Hrabiego oraz kilku bohaterów drugoplanowych.
Problematyka
Problematyka utworu obejmuje rolę poezji i obrazu poety w utworze oraz przedstawienie rewolucji.
Rola poetyki i poezji
Krasiński ukazuje dwa typy poetów: nieszczęśliwego i błogosławionego. Poetą nieszczęśliwym jest mąż, który podążył za szatańskim wcieleniem poezji. Źródłem nieszczęścia poety jest niemożność dokonania właściwego przepowiedni poetyckiej, tego, co czuje. ("Przez ciebie płynie strumień piękności, lecz ty nie jesteś pięknością"). Orcio jest zbliżony do ideału poety błogosławionego – żyje w świecie poezji i żyje poezją, posiada ogromny talent poetycki, ale za wszystko płaci zdrowiem. Krasiński kończy próbę złączenia życia z poezją, przeciwstawiając poezję romantyczną ideałowi życia i szaleństwu miłości bliźniego. Twierdzi więc, że poezja może być ideałem, pięknem, światłością i natchnieniem Boga (jak twierdzili romantycy), ale może być też fałszem, źródłem nieszczęść i przekleństwem.
Tragizm
Tragizm to konflikt równorzędnych wartości moralnych, w wyniku którego jednostka działająca świadomie w imię wielkiego i szlachetnego celu jest skazana na klęskę.
Charakterystyka obozu rewolucji i arystokracji
Obóz rewolucjonistów
Rewolucjonistami są chłopi, rzemieślnicy, robotnicy fabryczni i lokaje. Rewolucja przedstawiona w utworze jest powszechna i totalna, skierowana przeciwko "Bogom, królom i panom", czyli przeciwko klasom posiadającym oraz przeciwko dotychczasowym wartościom: religii, filozofii i sztuce. Klasy biorące w niej udział wymierzą sprawiedliwość klasom posiadającym, ale równocześnie zastąpią dawne zbrodnie nowymi, wprowadzając na miejscu dawnej nierówności nowe. Obraz jest przerysowany. Przedstawiciele: Pan Kracy, Przechszta, Leonard.
Obóz arystokracji
Obóz arystokratów chroni się w Okopach Św. Trójcy, ostatniej twierdzy feudalizmu. Zgromadzili się tam hrabiowie, baronowie, książęta i bankierzy. W obozie tym, szukającym rozpaczliwie ratunku nawet za cenę własnego poniżenia, jedynym człowiekiem honoru okazuje się hrabia Henryk. Zarzuty skierowane przez Pankracego wobec arystokratów są słuszne – gnębią oni swoich poddanych, przepędzają młodość na kartach, nie interesują się losem ojczyzny. Arystokracja jest zepsuta i odchodzi w przeszłość, ale na koniec musi za swoje zbrodnie krwawo zapłacić. Świadom tego jest również hrabia Henryk, ale mimo to postanawia objąć dowództwo Okopów Św. Trójcy. Staje się w ten sposób ostatnim obrońcą starego porządku społecznego i religii. Obraz jest bardzo obiektywny.
Zakończenie
Kiedy widzimy, że w wielkiej wojnie pomiędzy arystokracją a masami robotniczymi zwyciężają ci drudzy, a ich przywódca sięga po władzę absolutną, na przeszkodzie staje mu sam Bóg. W ten sposób autor wyraża przekonanie, że człowiek nie został powołany do samozwańczego zmieniania świata na lepsze, lecz do życia w zgodzie z nim. Warto zwrócić uwagę, iż Chrystus, którego ujrzał Pankracy, w niczym nie przypomina dobrotliwej i łagodnej postaci znanej z Nowego Testamentu. "Nie-boska komedia" kończy się popełnieniem samobójstwa przez Hrabiego, aby ochronić swój honor.
Historiozofia
Historiozofia
Historiozofia to filozofia dziejów.
Heglizm dramatu Krasińskiego
- Teza: Hrabia Henryk
- Antyteza: Pan Kracy
- Synteza: Chrystus
W starciu obu równorzędnych racji wygrywa trzecia, nadrzędna racja – Chrystus.
"Nie-boska komedia" jako dramat romantyczny
1. Odrzucenie zasady trzech jedności:
- Akcja nie rozgrywa się w ciągu jednego dnia, lecz w ciągu kilkunastu lat. Widać to najlepiej na Orciu, którego w pierwszych scenach nie ma nawet na świecie, a w ostatniej części ginie jako nastolatek.
- Akcja toczy się także w więcej niż jednej lokacji: w kościele, w domu, w szpitalu dla obłąkanych, w górach.
- Akcja jest wielowątkowa. Dwie pierwsze części opisują losy rodziny Hrabiego i jego zmagania z poezją, natomiast dwie ostatnie opisują motyw walki i rewolucji.
2. Nawiązanie do tematyki narodowej: Konflikt pomiędzy klasami społecznymi, prowadzący do rewolucji.
3. Otwartość zakończenia: Utwór kończy się w taki sposób, że nie wiadomo, czy zakończenie jest pozytywne czy negatywne. Nie wiemy, czy gniew Boga przybierze jeszcze większą postać, czy skończy się na ukaraniu Pankracego.
4. Luźna kompozycja: Brak związku przyczynowo-skutkowego między częściami utworu.
5. Zerwanie z zasadą dekoru: Występuje synkretyzm rodzajowy – elementy epickie (opis wędrówki Henryka po górach, zwiedzanie obozu rewolucjonistów), liryczne (Orcio wypowiada się za pomocą poezji) oraz dramatyczne (wyraźny podział na sceny, dialogi między postaciami oraz monologi).
6. Bohater romantyczny: Samotnik, buntownik, poeta, egocentryk. Podejmuje walkę, pomimo że nie ma w niej większych szans. Hrabia jest wewnętrznie rozdarty (pomiędzy rodziną a poezją). Przede wszystkim główny bohater oddaje swoje życie za innych. Przechodzi przemianę wewnętrzną.
7. Sceny zbiorowe: Obóz rewolucjonistów i arystokracji.
8. Niesceniczność: Obóz rewolucjonistów jest zbyt duży, aby go przedstawić, co prowadzi do ujawnienia Chrystusa.
9. Sceny nadprzyrodzone, postacie fantastyczne: Dziewica, Chór Duchów Złych, Zły Duch, Anioł Stróż, Chrystus.
10. Psychomachia: Walka sił zła ze siłami dobra o duszę głównego bohatera. Widzimy to w scenie nad przepaścią, gdzie Dziewica usiłuje nakłonić Henryka do samobójczego skoku, lecz jej plany krzyżuje Anioł Stróż.
11. Fragmentaryczność: Można wyodrębnić oddzielne części utworu.
Geneza utworu "Nie-boska komedia" Krasińskiego obejmuje głęboką analizę postaci, interpretację tytułu oraz podział na części tematyczne. Problematyka utworu koncentruje się na roli poezji i poety oraz na tragizmie wynikającym z konfliktów moralnych. Charakterystyka obozów rewolucjonistów i arystokracji oraz otwarte zakończenie podkreślają złożoność i wielowymiarowość dramatycznych wydarzeń. Historiozofia i hegelska struktura dramatu dodają filozoficznego wymiaru, a elementy dramatyczne romantyzmu, takie jak bohater romantyczny czy psychomachia, wzbogacają interpretację literacką utworu.
