Sposób manifestowania postawy dekadenckiej w wybranych utworach europejskiego modernizmu.

Sposób manifestowania postawy dekadenckiej w wybranych utworach europejskiego modernizmu.

Dekadentyzm był jednym z prądów w literaturze końcówki XIX wieku. Jest to postawa najwierniej odzwierciedlająca nastrój społeczeństwa – oczekiwanie, niepokój i pesymizm. Określenie pochodzi z języka francuskiego – „decandence”, oznaczające schyłek, upadek. Termin użyty został pierwszy raz we Francji przez Thomasa Gautiera w przedmowie do „Kwiatów zła” Charlesa Baudelaire’a. To właśnie w jego twórczości, a dokładniej w utworze „Spleen II” pojawia się motyw spleenu, czyli inaczej postawy bierności i znudzenia. W wierszu tym panuje mroczna atmosfera strachu i bezradności, niebo jest ciężkie i ołowiane, a ziemia porównana jest do więzienia. Aby ukazać przemijanie ludzkiego życia, Baudelaire napisał wiersz pod tytułem „Padlina”. Ważnym elementem tego dzieła jest turpizm, czyli zafascynowanie brzydotą. W swoim utworze Baudelaire przedstawia śmierć i brzydotę, nie unikając dosadnych określeń takich jak „brzuch pełen zgnilizny” czy „smród zgnilizny”. Nietrwałość ludzkiego życia obrazuje rozkładające się ciało – nikt, patrząc na nie, nie zważa, iż kiedyś mogło wiele osiągnąć, być piękne i wspaniałe, każdy brzydzi się go. Kolejnym wierszem Baudelaire’a jest „Albatros”, który doskonale obrazuje wyobcowanie poetów oraz ich inność i odtrącenie. W dziele tym poeta porównany jest do albatrosa, który potyka się o swe skrzydła i z którego ludzie szydzą i żartują. Lot tego wyjątkowego ptaka symbolizuje wolność i dalekosiężność poezji. Twórcy ci nie są podobni do innych śmiertelników, bowiem zostali wybrani, by tworzyć i dzięki temu wznosić się na wyżyny egzystencji.
Arthur Rimbaud jest zaliczany do przewodnika pokolenia dekadentów. Jego nazwisko patronuje wielu kierunkom artystycznym takim jak dadaizm, czyli odrzucenie wszelkich zasad moralnych i zerwanie z tradycją oraz ogłoszenie wolności i swobód tworzenia. Kolejnym kierunkiem jest też surrealizm, czyli bunt przeciwko klasycyzmowi, realizmowi i racjonalizmowi. Do jego głównych ambicji należą poszukiwanie granic doświadczeń oraz poszerzenie poznania zmysłowego, czyli jasnowidztwo. W utworze „Statek pijany”, który opowiada o podziwiającym widoki, zerwanym z cum statku. Tytułowe pijaństwo wynika z opisanego w tekście wlewania się wody morskiej na pokład. Utwór należy odczytać jako symbol pijanego wolnością poety, który tęskni za stałym lądem.
Kolejnym wybitnym poetą przełomu XIX i XX wieku jest Paul Verlaine. Wpływ na jego twórczość miał ruch parnasistów, prezentujących nurt epoki przejściowej pomiędzy romantyzmem a symbolizmem. Idea opierała się na tworzeniu w oparciu o wzorce klasyczne, dążenie do doskonałości oraz obiektywizm. Verlaine głosił bezinteresowność poezji oraz jej niezależność od życia. „Zmierzch mistyczny” to typowe przedstawienie charakterystycznych dla tego twórcy cech. Dzieło to można interpretować jako pejzaż odzwierciedlający wyobraźnię artysty. Nie opisuje on stanu ani uczuć, lecz buduje nastrój, w którym najważniejsze znaczenie przypisuje się trzem słowom – wspomnieniu, nadziei i zmrokowi, a światowi roślin i barwom można przypisać szersze znaczenie, takie jak życie oraz przemijanie.
Jeśli chodzi o literaturę młodopolską nurt dekadencki bardzo dobrze opisuje Kazimierz Przerwa-Tetmajer. Znanym i często omawianym dziełem tego poety jest „Koniec wieku XIX” autor kreuje postać człowieka poszukującego sposobu, który uchroniłby go przed bezsensownością życia i który pragnie stłumić cierpienie i pesymizm egzystencjalny nieodłączny życiu. Dekadentyzm w wierszu ujawnia się poprzez niedostrzeganie wyjścia z trudnej sytuacji, brak zdecydowania się na rozwiązanie, pomimo wielu alternatyw, każde wydaje się nie do końca odpowiednie. Bohater nie widzi perspektyw, jest zrezygnowany i poddaje się depresji. Podmiot liryczny prowadzi monolog wewnętrzny, atmosfera wiersza jest melancholijna. Kolejnym utworem tego poety jest „Hymn do Nirwany”, w którym podmiot liryczny bezpośrednio zwraca się do bóstwa, czyli Nirwany i prosi o ucieczkę w niebyt, gdzie nic ze spraw doczesnych go nie dosięgnie. Chce uciec do świata poezji i sztuki, w którym nie będzie doznawał już niczego – ani uczuć pozytywnych, ani negatywnych, zostawiając z swojej duszy pustkę i obojętność i doświadczy oczyszczenia.
Kolejnym twórcą młodopolskim, którego dzieła przesiąkły dekadentyzmem jest Jan Kasprowicz. Pod wpływem modernistycznej poezji porzuca dotychczasowy styl tworzenia i odchodząc od tematyki społecznej, wprowadza do dzieł symbolizm i ekspresjonizm. Szczególnie ujawnia się to w wierszu „Krzak dzikiej róży w ciemnych smreczynach” to przykład obrazujący nową stronę twórczości Kasprowicza. Autor, zainspirowany tatrzańskimi widokami opisuje je. Jednak nie jest to tylko poezja pejzażu, lecz również wiersz przepełniony mnóstwem symboli dydaktycznych. Już z tytułu możemy wnioskować, że utwór opowiada o walce o przetrwanie – niewielki krzak róży musi dostosować się do życia w cieniu dużych świerków. Na szczególną uwagę zasługuje pojawienie się zwalonej przez burzę limby, która stanowi kontrast dla żywego krzewu róży. Czytelnik może rozumieć to, jako alegorię człowieka, który musi walczyć o przeżycie pomimo tego, co niesie mu los, że ma nadzieję. Kontrast limby ujawnia się właśnie w tym momencie, ponieważ obrazuje ona fakt, iż pomimo walki przestaje żyć. Wieczorem jednak zioła znów zaczynają pachnieć, co pokazuje czytelnikom, że odejście limby nie jest jednoznaczne z zakończeniem wszystkiego.