Bajka - charakterystyka gatunku.

Pojęcia i zagadnienia

Bajka - gatunek literatury dydaktycznej. Jej zadaniem jest wskazywanie uniwersalnych prawd moralnych, stąd historyjka opowiedziana w utworze jest tylko ilustracją prawdy - najczęściej zawartej w końcowym morale. Bohaterami tekstu są zwierzęta, rośliny, przedmioty, rzadziej ludzie.
Wywodzi się z tradycji starożytnej i często przybiera charakter alegoryczny.

„Bajki i przypowieści na cztery części podzielone” powstały w latach 1776-78, a wydane zostały w roku 1779 r., natomiast „Bajki nowe” - to efekt pracy Ignacego Krasickiego z lat 1779-1800. Obie serie ukazały się w roku 1804 r. w wydaniu zbiorowym „Dzieł poetyckich”, w t. 2.

Wśród utworów Krasickiego można wskazać bajki:

• Ezopowe (od imienia twórcy, Ezopa - pisarza greckiego z VI w. p.n.e.). Jej bohaterami są zwierzęta prezentujące określone typy ludzkich osobowości: np. lew: odwaga, siła, lis: spryt, baran: głupota. („Kruk i lis”)

• Narracyjne (epickie). Utwór przyjmuje postać wierszowanej nowelki o nieskomplikowanej fabule. Bohaterowie i zdarzenia pełnią funkcję przypowieści stosującej się do świata ludzkiego. Sens utworu najczęściej pojawia się w postaci wniosku wypowiadanego przez narratora lub bohatera, w zakończeniu bajki. (z tomu „Bajki nowe”, np. „Przyjaciele”)

Jednak prawdziwe mistrzostwo osiągnął jako twórca:

• Epigramatyczne (liryczne; większość z tomu „Bajki i przypowieści”)
— najkrótsze bajki (typową miarą jest cztero- i sześciowiersz);
— ujęte w regularne 13-zgłoskowce parzyście rymowane;
— o zwięzłej konstrukcji opartej na paraleliźmie (równoległe, odmierzone równymi odcinkami tekstu, opisy dwóch istot, związanych kontrastem lub współdziałaniem);
— pozbawione elementów fabularnych;
— z niekiedy występującymi cechami dramatyczności (klęski najczęściej zawinionej, wynikającej z głupoty lub zarozumiałości
Streszczenie

• „Wstęp do bajek”: utwór rozpoczyna wyliczenie ludzi, którzy, wbrew swej naturze i pozycji, nie ulegali pokusom, np. młody, „który życie wstrzemięźliwue pędził czy „minister rzetelny”, który „o sobie nie myślał”. Utwór kończy żartobliwa pointa utwierdzająca czytelnika w przekonaniu, że sytuacje takie nie są możliwe w realnym życiu.
Arcydzieło lapidarności i jasności. Powtarzanie czasownika „Był...” wiąże zdania w konstrukcję wyliczania, wytwarza melodyjność i nastrój baśniowy.

• „Drzewo”: najkrótsza bajka epigramatyczna. „Wielbił drzewo grzejąc się człowiek przy kominie./ Rzekło drzewo: „Cóż po tym! - grzeje, ale ginie”.

• „Szczur i kot”: zarozumiały szczur siedząc podczas nabożeństwa na ołtarzu szczyci się ze swej pozycji.