Dziedziczność, typy determinacji płci - najważniejsze informacje

Dziedziczność - to przekazywanie cech w procesie rozmnażania z jednego pokolenia na następne.
Zmienność - zróżnicowanie cech w obrębie jednego gatunku, może być uwarunkowane czynnikami genetycznymi i środowiskowymi. Gen: 2 allele (znajdują się w tych samych miejscach chromosomów homologicznych, odpowiadają za przeciwstawne formy danej cechy).
Dominacja - odmiana genu dominująca, ujawnia się w postaci cechy zewnętrznej i maskuje obecność allelu recesywnego.
Recesywność - maskowany przez allel dominujący, cecha nie ujawnia się w wyglądzie zewnętrznym, ujawnia się w fenotypie (tylko wtedy gdy drugi allel również jest recesywny).
Homozygota - zygota zawierająca dwa takie same allele danego genu.

II Prawo Mendla → allele należące do różnych genów dziedziczą się niezależnie od siebie i przechodzą do gamet na zasadzie losowej segregacji. Test krzyżówki testowej - pozwala odróżnić homozygotę dominującą od heterozygoty. Krzyżówka wsteczna - F1 krzyżuje się z osobnikiem rodzicielskim.

→W przypadku grup krwi jedna cecha jest reprezentowana przez 3 odmiany tego samego genu (allele wielokrotne). Kodominacja - allel IA i allel IB są równoważne względem siebie, dominujące w stosunku do allelu i. Dziedziczenie wielogenowe - określa się tak, gdy dwa lub więcej niezależnych par genów ma taki sam wpływ na daną cechę, ich efekty sumują się, dlatego są to geny kumulatywne, np.:
- dziedziczenie barwy skóry u człowieka uwarunkowane przez 2 pary genów: [AABB] - czarna karnacja, [aabb] - jasna karnacja, [AaBb], [AAbb], [aaBB] - karnacja średnia (mulat).
- wzrost u człowieka, na który wpływa ok. 10 par genów: wzrost jest cechą wielogenową, wysokość osobnika zależy od kombinacji wielu genów.

→Fenotyp zależy od: genotypu i czynników zewnętrznych. Może się zmieniać tylko w pewnych granicach wyznaczonych przez genotyp (norma reakcji). Przykłady:
- rośliny rozwijające się w górach i na nizinach
- dziedziczenie barwy tłuszczu u królików (biały/żółty)
[króliki z pożywieniem pobierającym ksantofil = żółty barwnik, ale większość z nich ma gen warunkujący powstawanie enzymu rozkładającego ksantofil].
A - biała barwa tłuszczu, a - żółta barwa tłuszczu.
→Dziedziczenie cytoplazmatyczne - dotyczy dziedziczenia genów zawartych w DNA mitochondriów i chloroplastów.
→Segregacja chloroplastów i mitochondriów odbywa się niezgodnie z prawami Mendla. Geny zawarte w mitochondriach i chloroplastach dziedziczymy głównie po matce ze względu na to, że komórka jajowa zawiera dużo cytoplazmy, a co za tym idzie, dużo mitochondriów i chloroplastów.

→Wybór muszki owocowej jako obiektu badań genetycznych ze względu na:
- łatwość do obserwacji (wielkość 2-3mm)
- wykazywały dużą zmienność cech genotypowych
- mają małe wymagania pokarmowe
- występuje duża płodność
- krótki cykl życiowy (2-3 tygodnie)
- mała liczba chromosomów (8) 6 autosomów (wszystkie chromosomy z wyjątkiem płciowych) + 2 płciowe

ZAŁOŻENIA TEORII MORGANA
1. Geny są odpowiedzialne za powstawanie określonej cechy. Jest jednostką dziedziczności.
2. Geny znajdują się w chromosomach.
3. Geny w chromosomach ułożone są liniowo.
4. Geny zajmują w chromosomach określone miejsce (locus loci).
5. Zmiana położenia genu może nastąpić podczas mejozy w wyniku crossing-over.
6. Geny występują w różnych postaciach tzw. allelach. Allele tego samego genu leżą na parze chromosomów homologicznych w tym samym miejscu.
7. Geny leżące blisko siebie na chromosomie tzw. sprzężone, dziedziczą się zależnie (niezgodnie z II prawem Mendla).
→Mapowanie chromosomowe - występuje, gdy częstość crossing-over zależy od odległości genów na danej parze chromosomów. Im dalej one leżą od siebie, tym łatwiej je rozdzielić. Dzięki obliczaniu procentowej częstości crossing-over dla par genów sprzężonych układa się mapy chromosomowe.

→TYPY DETERMINACJI PŁCI
I - LYGEANA - występuje u człowieka, ssaków, muszki owocowej (heterogametyczność męska)
Człowiek:
- chromosom Y jest mniejszy od X, dlatego chromosomy płciowe nie są homologiczne
- chromosom Y zawiera mało genów (w porównaniu z X), są to geny odpowiedzialne za 1. i 2. rzędowe cechy płciowe męskie
Dlatego niektóre geny lokalizowane na X występują pojedynczo, gdyż nie mają swoich odpowiedników na Y.
Muszka owocowa:
- w chromosomie Y nie ma genów determinujących płciowość męską, znajdują się one w autosomach
- Y wpływa tylko na rozwój gonad
Dlatego u muszki owocowej o płci decyduje stosunek ilości chromosomów X do ilości zestawów autosomów.
II - ABRAXAS - występuje u ptaków, płazów, niektórych gadów, motyli (heterogametyczność żeńska).
→Cechy sprzężone z płcią - to cechy, za które odpowiadają geny znajdujące się w chromosomie płci (X). Takimi cechami są np. hemofilia i daltonizm.
→Cechy związane z płcią - znajdują się w autosomach, a to, czy się ujawnią, zależy od płci (od aktywności hormonów): łysienie u mężczyzn, różność płci u owiec.