Średniowiecze epoką bojaźni bożej

PLAN RAMOWY (ARGUMENTACJA)
1) Chrystianizacja – „chwyt marketingowy” Kościoła

Dominująca pozycja chrześcijaństwa oraz rosnące wpływy papiestwa sprawiły, że europejscy władcy zaczęli sukcesywnie ustanawiać w swoich państwach chrześcijaństwo jako jedyną słuszną religię, gwałtownie wypleniając w ten sposób wierzenia pogańskie. W miejscu świętych gajów, wznoszono kościoły; w dniach, w których obchodzono uroczystości religijne (np. celtyckie Samhain czy słowiańskie Dziady), ustalano różnego rodzaju święta kościelne (Wszystkich Świętych). Lokalne bóstwa były zastępowane przez kult świętych (celtycka Brigid - św. Brygida, słowiański Świętowit - św. Wit), a wizerunki bogów przekształcano najczęściej w ikony. Kiedy ludność protestowała przed tak gwałtownymi zmianami dotyczącymi ich wierzeń, wzywane były zakony rycerskie, które miały za zadanie stłumić bunty pogan. Tak stało się m.in. w przypadku Konrada Mazowieckiego, który w 1226 roku wezwał zakon krzyżacki, by wsparł go w walce z Prusami. Sytuacja ta opisana jest w powieści pt. „Krzyżacy” autorstwa Henryka Sienkiewicza. Kościół, pomimo głoszenia, że chrześcijaństwo jest religią, gdzie najwyższą wartością jest miłowanie bliźniego, popierał barbarzyńskie praktyki, jakie stosowali rycerze zakonów. Wyprawy krzyżowe ze względu na brutalność, z jaką traktowani byli ludzie, także postrzegane są negatywnie.

2) Przewaga chrześcijańskich nurtów filozoficznych.

Filozofia średniowiecza rozwijała się w kierunku katolickim. Oprócz powszechnie znanego wszystkim teocentryzmu, wykształciły się takie nurty jak: franciszkanizm, tomizm, augustynizm, scholastyka czy mistycyzm. Wszystkie te filozofie określały Boga jako początek wszechrzeczy.
„Pochwała stworzenia” autorstwa św. Franciszka przedstawia Boga jako stwórcę, Wielkiego Architekta. Założeniem franciszkanizmu jest wszechogarniająca miłość do świata i wszelkiego stworzenia. Warto zaznaczyć, że św. Franciszek najbardziej upodobał sobie zwierzęta, co przedstawione jest chociażby w opowiadaniu pt. „Jak św. Franciszek oswoił dzikie turkawki”.
Ideał świętego-ascety ukazuje „Legenda o św. Aleksym”. Jako syn z książęcego rodu wyrzeka się wszelkich dóbr doczesnych dla służby Bożej. Rzymski panicz opuszcza dobra rodzinne, oddaje wszystko, co posiada, ubogim, udaje się w podróż ku jednemu celowi: osiągnięciu szczęścia wiecznego. Swoją postawą Aleksy udowadnia, że rzeczy doczesne, takie jak przedmioty, zasługi, są nietrwałe.
W średniowieczu obecny był szereg ideałów (rycerza, władcy itp.), do których każdy człowiek starał się dążyć. Taki wzorzec średniowiecznego rycerza przedstawia utwór „Pieśń o Rolandzie”. Roland pochodził, według założeń modelu wzorowego rycerza, z hrabiowskiego rodu. Posiada wszystkie te cechy, które mają pozytywny wydźwięk. Są to m. in. odwaga, waleczność, oddanie władcy i szacunek dla niego, honor, troska o dobro kraju i współtowarzyszy, gotowość do poświęceń za wiarę. Jest on pobożnym patriotą, który miłuje Boga i swój kraj. Gotowy jest do walki w ich obronie a nawet do poniesienia śmierci. Do takiej postawy próbowali dążyć niemal wszyscy rycerze średniowiecza.

3) Tłumienie wolnej myśli naukowej

Pomimo faktu, iż w epoce średniowiecza szerzył się analfabetyzm, Kościół dzięki swoim ogromnym wpływom nie dopuszczał do powstawania dzieł niezgodnych z jego nauką, określonych mianem herezji. Dotyczyło to zarówno teorii powstania świata i człowieka, ale także sensu życia. Popularne było umartwianie się, kontemplacja i asceza. Kościół nie pozwalał bowiem zapomnieć ludziom o tym, że żyjąc na ziemi muszą zasłużyć na wymarzone niebo. Średniowiecze przedstawia Boga jako coś nieosiągalnego, niosącego strach i lęk, skłaniającego do uległości, człowieka natomiast ukazuje się (i traktuje) jako niepotrzebnego, pełnego wad i grzechu, bez praw i godności.

4) Zasługi Kościoła w sztuce – malarstwie, literaturze i architekturze.

Pejzaż średniowiecznej Europy stanowiło przede wszystkim budownictwo sakralne i obronne. W epoce tej wykształciły się dwa ważne style, które miały ogromny wpływ na późniejszą twórczość: styl romański, którego przykładem może być Kościół św. Mikołaja w Cieszynie i styl gotycki (prezentowany przez Katedrę w Amiens – Francja).
Malarstwo było środkiem, który miał za zadanie nauczać dogmatów wiary ludzi, którzy nie potrafili czytać. Pełniło bardzo ważną rolę w edukacji religijnej. Obrazy powstawały na chwałę Boga, dlatego epoka średniowiecza jest epoką tzw. „anonimów”. Przykładem obrazu epoki teocentryzmu jest „Zwiastowanie” autorstwa Simone Martini. Przedstawia on scenę, w której Archanioł Gabriel pozdrawia Najświętszą Marię Pannę. Łatwo można zauważyć, że autor zwrócił uwagę na dekoracyjność, dbałość o szczegóły, złote tło, małe zainteresowanie przestrzenią. Obraz jest pełen ornamentalnych szczegółów. Wypełniają go również znane symbole.
Prężnie rozwijającą się dziedziną była również literatura. Powstawały nowe gatunki takie jak: hagiografia, sonety, pasje, misteria, wizerunki śmierci – dance makabre, kroniki, eposy i romanse rycerskie. Wszystko to dotyczyło chrześcijaństwa. Życie średniowieczne było podporządkowane Kościołowi. Charakterystyczną cechą dla epoki średniowiecza był uniwersalizm, który polegał na dążeniu do ujednolicenia całości życia społecznego, politycznego i kulturalnego oraz podporządkowania go chrześcijańskiej doktrynie religijnej. Kościół stawał się instytucją polityczną pragnącą zapanować nad życiem świeckim ówczesnych ludzi.